Αφορμή για το κείμενο που ακολουθεί ήταν η 7η Οκτωβρίου, που έχει κηρυχθεί από τον ΟΗΕ Παγκόσμια Ημέρα Κατοικίας, και ερέθισμα τα ρεπορτάζ του αθηναϊκού Τύπου για το στεγαστικό και ιδιαίτερα το ρεπορτάζ της Ντίνας Δασκαλοπούλου (ΕφΣυν), με τίτλο «Η κρίση της στέγης στα χρόνια της ύφεσης», που περιγράφει την τραγική κατάσταση που βρίσκεται το θέμα στις «δομές» που υποδέχονται πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά και στον κόσμο των ντόπιων άστεγων, ή των φτωχών ανθρώπων που κινδυνεύουν να χάσουν τη στέγη τους.
Ως αρχιτέκτονας που έχω ταχθεί από την κοινωνία να συμβάλλω στην κάλυψη της βασικής αυτής ανάγκης όλων των ανθρώπων, φτωχών και πλούσιων, ημεδαπών κι αλλοδαπών, αυτο-επιστρατεύτηκα για να προτείνω λύση. Δεν θα τη βρω όμως μόνος, αλλά «μετά πολλών» και δεν θα είναι μία, αλλά πολλές.
Μια λύση δημιουργική
Oι πρόσφυγες/μετανάστες, στεγασμένοι αυτόνομα (όχι σε «κοινωνικές δομές»), έτσι ώστε να ελέγχουν τις ζωές τους όσο κι οι άλλοι πολίτες κι όχι να νιώθουν φυλακισμένοι, μπορούν να προσφέρουν τόσο στον εαυτό τους και τις οικογένειες τους, όσο και στη χώρα που τους φιλοξενεί. Αυτό φάνηκε καθαρά στη δημιουργική προσέγγιση του μεταναστευτικού από τη δήμαρχο της Τήλου (που δημιούργησε μεικτές ομάδες εργασίας με ευεργετικά αποτελέσματα για το νησί), όσο κι από τους Θεσσαλούς π.χ. σ’ ολόκληρο το νομό τους κλπ. Οι πρόσφυγες/μετανάστες είναι νέοι άνθρωποι με δίψα για μια κανονική κι ειρηνική ζωή και δημιουργικότητα. Σ’ αυτήν τη λογική εντάσσεται κι η πρόταση για μια κανονική στέγαση και όχι σε «δομές», όπου, στην καλύτερη περίπτωση, τους τρώει το μαράζι, καθώς σαπίζουν μέσα στην απραξία… Για να μην πούμε ότι μ’ αυτό το καθεστώς επιβαρύνουν και το δημόσιο προϋπολογισμό. Ας προστεθεί επίσης ότι η ένταξη αυτών των ανθρώπων στην αγορά εργασίας και γενικά σε μια κανονικότερη ζωή μπορεί να είναι και μια απάντηση στην κρίση και την ύφεση, ενισχύοντας τις αναπτυξιακές τάσεις… (θυμίζω εδώ τα εξαιρετικά θετικά οικονομικά αποτελέσματα που είχε για την ελληνική οικονομία η ένταξη σχεδόν 1,5 εκ. προσφύγων του ’22 στην αγορά εργασίας). Η επιτυχία ενός προγράμματος στέγασης και γενικότερα κοινωνικής ενσωμάτωσης προσφύγων/ μεταναστών μπορεί να γίνει ένα θετικό παράδειγμα για όλη την Ευρώπη –που ζει κάτω απ’ τη Σκύλλα της ύφεσης και τη Χάρυβδη των ακροδεξιών ξενοφοβικών κραυγών. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι οι τελευταίες είναι μια ύπουλη προσπάθεια πολιτικής κερδοσκοπίας στηριγμένη στο φόβο και την παραπληροφόρηση, σε αντίθεση με τα πραγματικά οικονομικοκοινωνικά συμφέροντα της μαστιζόμενης από υπογεννητικότητα Ευρώπης. Αντί, λοιπόν, οι Ευρωπαίοι να δημιουργούμε τείχη ή/και δημοσιονομικά προβλήματα περίθαλψης θυμάτων πολέμου και οικονομικών καταστροφών (και στα δύο αυτά, άλλοι ευθύνονται), καλύτερα να υποδεχτούμε τους πρόσφυγες όχι σαν κατάρα, αλλά ως ευλογία… (βλ. και την εξαιρετική –για την ανθρωπιά και την νοημοσύνη της- δήλωση του πάπα Φραγκίσκου…).
Η βασική ιδέα της αρχιτεκτονικής μελέτης
Πρόκειται για ένα στεγαστικό πρόγραμμα που θα εστιάζει στη συρρίκνωση του κατασκευαστικού και λειτουργικού κόστους, μέσω κυρίως της αυτενέργειας των χρηστών, αλλά και την ευρεία εφαρμογή καθαρής ενέργειας (αιολικής, ηλιακής) και άλλων τεχνολογιών αιχμής στην ίδια κατεύθυνση. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με ευφυείς αρχιτεκτονικές συνθέσεις (π.χ. βιοκλιματική αρχιτεκτονική), που θα προσφέρουν όλους τους απαραίτητους χώρους για τη ζωή οικογενειών, ζευγαριών ακόμα και μεμονωμένων ατόμων, χωρίς σπατάλες χώρου, αλλά και χωρίς ανεπίτρεπτο λειτουργικό στρίμωγμα. Οι λύσεις πάντως που θα προταθούν από τους μελετητές, θα πρέπει να συζητηθούν επαρκώς και με μελλοντικούς χρήστες πριν οριστικοποιηθούν. Θα ακολουθήσει το στάδιο της μελέτης εφαρμογής και η κατασκευή. Θα προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μεταξύ φοιτητών και νέων αρχιτεκτόνων από ελληνικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Οι μελετητικές ομάδες θα συμπληρώνονται από πολιτικούς μηχανικούς, μηχανολόγους και πολεοδόμους, ενδεχομένως και άλλες ειδικότητες ανάλογα με την περίπτωση.
Η κατασκευή
Θα αποτελέσει μια καινοτομία για την Ελλάδα –και όχι μόνο. Σύμφωνα με τους όρους του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, οι μελέτες θα προβλέπουν κατασκευαστικές λεπτομέρειες τόσο απλές, ώστε να είναι δυνατόν να εφαρμοστούν από ανειδίκευτα άτομα, κατά προτίμηση από τους ίδιους τους μελλοντικούς χρήστες, με τη βοήθεια κατά το δυνατόν μικρού αριθμού επαγγελματιών, που θα αμείβονται κανονικά. Π.χ. οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις δεν μπορεί να είναι δουλειά ερασιτεχνών. Ούτε οι αιολικές και ηλιακές εγκαταστάσεις.
Η χωροθέτηση
Σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, στην Ελλάδα υπάρχουν περί τα 11 εκατομμύρια ανεκμετάλλευτα στρέμματα, που ανήκουν στο δημόσιο, στους δήμους, στην εκκλησία, τα μοναστήρια και άλλα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Σε κάποια από αυτά θα μπορούσαν να στεγαστούν τα προτεινόμενα οικιστικά συγκροτήματα (για το ιδιοκτησιακό καθεστώς προφανώς πρέπει να γίνει νομοτεχνική μελέτη γενική ή/και κατά περίπτωσιν). Ένα παράδειγμα: Στα Λεγραινά της Αττικής υπάρχει μια σημαντική έκταση κατάλληλη για την οικοδόμηση προσφυγικού οικισμού. Ανήκει στην εκκλησία, είναι κοντά στη θάλασσα και προσφέρεται για την εγκατάσταση βιοτεχνικών, αλιευτικών ή και τουριστικών επιχειρήσεων. Όλα αυτά, βέβαια, θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο πολεοδομικών/χωροταξικών μελετών πριν από τις οριστικές διοικητικές αποφάσεις.
Η χρηματοδότηση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που πάσχει όσο κι η Ελλάδα από το δημογραφικό πρόβλημα της υπογεννητικότητας, κόντρα στις ακροδεξιές σειρήνες, έχει κάθε συμφέρον να χρηματοδοτήσει τέτοια προγράμματα που θα απαντούν τόσο στο ιδιαίτερο πρόβλημα της στέγασης –που ασφαλώς δεν είναι μόνο ελληνικό– όσο και στο πρόβλημα της ύφεσης, που τείνει να γίνει κρίση, γενικότερη, όχι μόνο στεγαστική.
Δημόσιες επενδύσεις τέτοιου είδους θα είναι μια σύγχρονη εφαρμογή κεϊνσιανών* μεθόδων για την έξοδο από την ύφεση και την αποτροπή μιας μεγάλης κρίσης. Τεχνικές μερικής ή ολικής ανάκτησης των κεφαλαίων που θα επενδυθούν, μπορούν να μελετηθούν από ειδικούς της οικονομίας (οικονομολόγους, εργατολόγους). Αλλά και χωρίς την επιστράτευση ενός μεγάλου πανευρωπαϊκού προγράμματος, μπορεί οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις να ενδιαφερθούν σε περιορισμένη κλίμακα, σε πιλοτικές εφαρμογές για την επαλήθευση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων τέτοιων πρωτοβουλιών.
Οι φορείς υλοποίησης
Αν κρίνουμε από την επιτυχία σχετικών εμβρυακών εγχειρημάτων στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία (στο δήμο της κωμόπολης Μαριναλέδα π.χ. όπου λειτούργησε η αυτενέργεια των ανθρώπων, με βάση την αρχή της αλληλεγγύης) υπάρχουν θαυμάσια αποτελέσματα. Στη Μαριναλέδα όλοι έχουν ένα αξιοπρεπές σπίτι, αυτόχθονες και πρόσφυγες/ μετανάστες. Η δημιουργική αυτενέργεια ανέδειξε και στην Ελλάδα ένα παράδειγμα προς μίμηση: Τη Θεσσαλική κωμόπολη Ανάβρα που, με τη συλλογική προσπάθεια τους υπό εμπνευσμένη διοίκηση (Δ. Τσουκαλάς, κοινοτάρχης), οι κάτοικοι ανέβασαν κατακόρυφα το βιοτικό τους επίπεδο, προκαλώντας το θαυμασμό Ελλήνων και ξένων, δημοσιογράφων και μη. Όλα αυτά κατέρρευσαν όταν η Ανάβρα ενσωματώθηκε στον Αλμυρό μέσω του Καλλικράτη (βλ. και διαδίκτυο).
Συμπέρασμα: Το εγχείρημα μπορεί να πετύχει με πρωτοβουλία μιας όντως αυτόνομης τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου ή/και δεύτερου βαθμού, με την αποφυγή πάντως της κρατικής γραφειοκρατίας. Η αυτοδιοίκηση, συν τοις άλλοις, διευκολύνει γιατί οι τυχόν αντιρρήσεις της τοπικής κοινωνίας μπορεί να συζητούνται σε λαϊκές συνελεύσεις, κάτι που δεν είναι εφικτό σε κεντρικό επίπεδο.
Εννοείται ότι, εκτός όλων των άλλων που έχουμε ήδη εκθέσει, οι σχετικές εμπειρίες που υπάρχουν –θετικές και αρνητικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό – θα πρέπει να μελετηθούν πριν από την έναρξη οποιασδήποτε δημιουργικής δραστηριότητας.
Ευρύτερες επιπτώσεις και προοπτικές
Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί ότι η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος θα επηρεάσει θετικά την οικοδομική δραστηριότητα γενικότερα, αλλά και άλλους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας της κοινωνίας. Όλα θα εξαρτηθούν από δημιουργικούς δημάρχους και κοινοτάρχες και τα λοιπά στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Ο Ανδρέας Δάνος είναι αρχιτέκτων
Πηγή: Η Εποχή
