Ο διαπρεπής Βρετανός ερευνητής δημοσιογράφος Stephen Grey και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν στο Ρόιτερς σειρά άρθρων κυρίως για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα το 2012 και το 2013.[1] Συγκεκριμένα λοιπόν ο Grey ασχολήθηκε με την Τράπεζα Πειραιώς και την οικογένεια Σάλλα,[2] την υπόθεση Λαυρεντιάδη,[3] τη Marfin του Ανδρέα Βγενόπουλου,[4] τα δάνεια του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Φυσικά, τα άρθρα αυτά θάφτηκαν από τον ελληνικό Τύπο στο σύνολό του. Ο ίδιος δημοσιογράφος δημοσίευσε και το εμβληματικό άρθρο για «Το τρίγωνο της εξουσίας στην Ελλάδα: επιχειρήσεις, ΜΜΕ και κόμματα».[5] Δήλωνε, λοιπόν, σε αυτό το άρθρο ο Γιάννης Αλαφούζος, ιδιοκτήτης της Καθημερινής και του Σκάι πως τα ΜΜΕ «είναι γραφεία Τύπου για επιχειρηματικούς ομίλους» και ότι «σκοπός των ΜΜΕ είναι κυρίως η εκτέλεση ειδικών καθηκόντων για τους ιδιοκτήτες τους».
Η εξεταστική επιτροπή
Με αφορμή την εξεταστική επιτροπή που συστήθηκε έτσι ώστε να διερευνήσει τη νομιμότητα δανειοδότησης πολιτικών κομμάτων και εταιρειών ΜΜΕ από τις τράπεζες της χώρας, νέα στοιχεία έρχονται στη δημοσιότητα σε σχέση με το θέμα, κατά κύριο λόγο από την εξέταση μαρτύρων. Περίπου 1 δισεκατομμύριο χρωστούν τα ΜΜΕ στις τράπεζες, οι πιστώσεις τους αναδιαρθρώνονταν διαρκώς και οι εγγυήσεις για τα δάνεια αυτά ήταν ελάχιστες. Τα ανοίγματα των τραπεζών πολλές φορές ήταν εξαιρετικά επισφαλή σε ό,τι αφορά τον κλάδο των ΜΜΕ και ενίοτε υπερέβαιναν τους κανόνες που οι ίδιες είχαν θέσει σχετικά με το δανεισμό σε αυτόν τον τομέα.
Η εξεταστική επιτροπή τελεί εν εξελίξει. Τα στοιχεία των τραπεζών είναι αντιφατικά, ακόμα και όσον αφορά τα συνολικά ποσά δανεισμού όλων των ΜΜΕ. Το σίγουρο είναι πως μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών της, νέες και ενδιαφέρουσες ειδήσεις θα δουν το φως της δημοσιότητας και θα αποκαλύψουν μια αδρή χαρτογράφηση του τρόπου με τον οποίο διαρθρώθηκε το πλέγμα εξουσίας που κυριάρχησε στη χώρα από τον «εκσυγχρονισμό» και μετά.
Το τρίγωνο (;)
Εκείνο που φαίνεται να ισχύει είναι ότι δεν επικράτησε απλώς ένα σύστημα με τρεις αιχμές. Τα κόμματα, τα ΜΜΕ και οι τράπεζες ήταν απλώς οι δομές εκείνες των οποίων η εμπλοκή στον τρόπο με τον οποίο ασκούνταν η κυριαρχία ήταν πιο εμφανής. Κυριαρχία που για να είναι θετικά αξιοδοτημένη χρειαζόταν τη συνέργεια των φορέων που δημιουργούσαν πολιτική, οικονομική και πολιτιστική αντίληψη, δηλαδή τα ΜΜΕ. Φορέων που χρειάζονταν, βέβαια, οικονομική ρευστότητα η οποία δεν έβγαινε μόνο από τις πωλήσεις και τις διαφημίσεις, εξ ου και κατέφευγαν στον τραπεζικό δανεισμό. Πιστωτικά ιδρύματα, από την άλλη, που για να μπορέσουν να επιβιώσουν χρειάζονταν τη συνδρομή του κράτους έτσι ώστε να ανακεφαλαιοποιούνται ξανά και ξανά. Κράτος εντέλει που για να ελεγχθεί χρειαζόταν πολιτικούς φορείς όπως τα δυο κόμματα του πρώην δικομματισμού που προσομοίαζαν σε αυτό που ο Πουλαντζάς ονόμασε «εστία ενιαίου κόμματος». Για να μπορέσουν όμως να είναι εύρωστοι οι πολιτικοί οργανισμοί χρειάζονταν προώθηση από τα ΜΜΕ και χρήματα από τις Τράπεζες.
Τα παραπάνω είναι μόνο μια αδρή καταγραφή του πλέγματος και δεν μπορούν να αποδώσουν το εύρος, τη βαρύτητα και το χρονική εξέλιξη των σχέσεων που αναπτύχθηκαν. Στην ελληνική περίπτωση, όπως και διεθνώς, έχουμε να κάνουμε με τη σταδιακή κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο υιοθετούμενο παραγωγικό μοντέλο, το οποίο κατόρθωσε να δημιουργήσει δεσμούς εξάρτησης με το σύνολο σχεδόν του επιχειρηματικού κόσμου σε στενή, υπόγεια –αλλά όχι μόνο‒ διαπλοκή με το πολιτικό σύστημα. Η εμβάθυνση της εξάρτησης αυτής λειτουργούσε ως ενοποιητικό στοιχείο της αστικής τάξης και η υλικότητά της όχι μόνο συγκροτούνταν βάσει του αμοιβαίου συμφέροντος από τις οικονομικές συναλλαγές, αλλά δημιουργούσε και τους όρους αναπαραγωγής της ιδεολογίας του εκσυγχρονισμού και της «ισχυρής Ελλαδας».
Η ίδια η ΕΕ μάλιστα έδινε τον τόνο στην εφαρμογή της διαπλοκής. Οι νεοφιλελεύθερες εμμονές, που υιοθέτησε και η Ελλάδα βάζοντας την υπογραφή της στη συνθήκη του Μάαστριχτ, πρότασσαν την ιδιωτικοποίηση των δημοσίων αγαθών. Οι διαδικασίες αυτές μάλιστα έπρεπε να ολοκληρωθούν γρήγορα και επιτυχώς με αποτέλεσμα την προχειρότητα, τις νομοτεχνικές ατασθαλίες, την ευνοιοκρατία προς συγκεκριμένους επιχειρηματίες. Σε αυτό το πλαίσιο χρειαζόταν να ισχυροποιηθούν οι σχέσεις μεταξύ των κύριων δρώντων, να αποβληθούν παίκτες που δεν ήξεραν να παίζουν το παιχνίδι, να δημιουργηθούν και να διαλυθούν πολλές συμμαχίες μεταξύ των μερίδων της αστικής τάξης, να γίνουν επεκτάσεις σε νέους τομείς, να οριστούν ad hoc κριτήρια προσχώρησης στο κλειστό κλαμπ.
Εφοπλισμός, πετρελαϊκό και ναυτιλιακό κεφάλαιο (νόμιμο και παράνομο), ιδιοκτήτες κατασκευαστικών εταιρειών, δημοσιογράφοι που έγιναν εκδότες, τραπεζίτες που επεκτάθηκαν στο real estate και όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί τους έκαναν κουμάντο τα τελευταία πολλά χρόνια. Επέβαλαν πολιτικές και ήλεγχαν τα πολιτικά κόμματα, έκαναν επιτυχημένο lobbying στην Κομισιόν εναντίον του βασικού μετόχου[6] και συλλήβδην κατηγόρησαν κάθε κοινωνική ομάδα που διαμαρτυρήθηκε έως το 2015. Δημιούργησαν μάλιστα και το αντιδραστικό επεξηγηματικό σχήμα των «κατεστημένων συμφερόντων» από μερίδες εργαζόμενων ή του εξτρεμισμού που σοβεί εγγενώς σε κάθε κοινωνική διαμαρτυρία.
Ο Μπόμπολας, ο Ψυχάρης, ο Κυριακού, ο Μελισσανίδης, ο Μαρινάκης, ο Βαρδινογιάννης, ο Λάτσης και αρκετοί άλλοι και άλλες δεν είναι απλώς αρχηγοί των κύριων επιχειρηματικών οικογενειών της χώρας. Απαρτίζουν το πραγματικό κόμμα των από πάνω, με δομή, συνοχή και μελετημένες κινήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι μερίδες της αστικής τάξης που εκπροσωπούν δεν έχουν ενίοτε και ισχυρές αψιμαχίες. Ας το πούμε κόμμα με τάσεις ή μάλλον με φράξιες, για να συνεννοηθούμε. Φρόντισαν όμως να ασχοληθούν με την ενημέρωση και τον αθλητισμό έτσι ώστε να είναι οι μόνοι opinion makers της ελληνικής κοινωνίας με λαϊκό μάλιστα έρεισμα σε μια προσπάθεια καθολικότερης βιοεξουσίας.
Το…πολύγωνο
‘Έτσι λοιπόν, όταν αναφερόμαστε στο πλέγμα των σχέσεων εξουσίας, εννοούμε πως σε αυτό συμπεριλαμβάνονται κι άλλοι δρώντες, θεσμοί, διοικητικές, οικονομικές και πολιτικές δομές.
-Η Ευρωπαϊκή Ένωση με το σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας, την κατεύθυνση των ιδιωτικοποιήσεων και τελικά την επιβολή της μνημονιακής δυστοπίας, ήταν ισχυρός πυλώνας πολιτικής, οικονομικής και ιδεολογικής υποστήριξης και τελικά επιβολής του συστήματος.
-Οι δεκάδες κοινοπραξίες με ξένες εταιρείες για τα έργα υποδομών της ολυμπιακής προσπάθειας, οι συμβουλευτικές και εκτιμητικές εταιρείες που είχαν την τεχνογνωσία για να παράξουν νομοθεσία και να προτείνουν βέλτιστες πολιτικές ήταν και αυτές μια πλευρά του πολυγώνου.
-Τα πολλά υποσυστήματα εξουσίας εντός και εκτός του κρατικού μηχανισμού που βρίσκονταν σε καίριες θέσης επόπτευσης και απόφασης και ευνοούσαν εκείνους και όχι τους άλλους ‒μια μανατζεριακή ελίτ που διευθύνει σε τράπεζες, κράτος και επιχειρήσεις‒ δε θα μπορούσαν να μην αναφερθούν.
-Πανεπιστημιακοί και επιφανείς δημοσιογράφοι που με το κύρος τους διαμόρφωναν αντιληπτικά σχήματα για λογαριασμό της ελληνικής κοινωνίας –πολλά από τα οποία είναι εντελώς φαιδρά– ως μια ελίτ οργανικών διανοούμενων που φυσικά επικρατούσαν στο δημόσιο λόγο.
-Πολιτικοί και μερίδα του δικαστικού συστήματος που εκπροσωπούν με επάρκεια τα συμφέροντα των πατρόνων τους με νομοθετικές πρωτοβουλίες, lobbying, τροπολογίες του τελευταίου δευτερολέπτου, αθωωτικές αποφάσεις – πάντα με το αζημίωτο. Εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και τα κόμματα ασφαλούς καναλιζαρίσματος της κοινωνικής δυσαρέσκειας μέσα από τα ήσυχα και ελεγχόμενα νερά του Ακραίου Κέντρου.
-Βεβαίως, για να μπορέσει να γίνει όλη αυτή η οικονομική αναδιάρθρωση υπέρ του κεφαλαίου, χρειάζεται όχι μόνο το καρότο της ανάπτυξης, αλλά και το μαστίγιο της καταστολής. Η διόγκωση και αναδιάρθρωση της ελληνικής αστυνομίας με προσθήκη νέων σωμάτων άμεσης επέμβασης στις διαδηλώσεις, δεν έκανε απλώς τη βρώμικη δουλειά αλλά συγκροτούσε τη σιδερένια γροθιά του συστήματος ενάντια στην ποιοτικά και ποσοτικά αναβαθμισμένη διαμαρτυρία των τελευταίων ετών.
Καμιά πλευρά του πολυγώνου δεν συνιστά αδιαπέραστο στεγανό για τις υπόλοιπες, γι’ αυτό και πολλές φορές συγκεκριμένοι δρώντες μετατοπίζονται από τη μια θέση στην άλλη (τυχαίο παράδειγμα, ένας ανώτατος τραπεζικός υπάλληλος γίνεται υπουργός οικονομικών ή, πάλι τυχαία, ένας εκδότης γίνεται και κάτοχος μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας). Το αυτό συμβαίνει και στις επεκτάσεις του κεφαλαίου. Δεν μιλάμε για μερίδες κεφαλαίου που έχουν αποκλειστικούς τομείς ενδιαφέροντος, αλλά που μέλημά τους είναι να επεκτείνονται και σε άλλους, έτσι ώστε να δημιουργούν πολλαπλά πεδία κερδοφορίας.
Τελικά, τη φροντίδα του συντονισμού των διαφορών πλευρών αναλάμβανε το κράτος. Όχι φυσικά για να υπάρξουν οφέλη προς τη συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, αλλά για να καταστεί εφικτή η νόρμα που το ήθελε να αποδρά από τις απολύτως απαραίτητες για την κοινωνική αναπαραγωγή λειτουργίες του. Με μια πρώτη ματιά στους φακέλους που κατατέθηκαν στο διαγωνισμό για την προκήρυξη των τηλεοπτικών αδειών, το τοπίο δεν φαντάζει πολύ καλύτερο. Οι ίδιοι παίκτες του ίδιου πολυγώνου θα προσπαθήσουν, και πιθανόν θα καταφέρουν, να πλειοδοτήσουν. Χρειάζεται να είναι εντελώς κατανοητό πως ακόμα και το να θέτει κανείς κανόνες είναι σαφώς ανεπαρκές, αν το ζητούμενο είναι να γίνει μια πολιτική δουλειά που θα ωφελεί τους από κάτω.
Ο Βασίλης Ρόγγας είναι Υποψήφιος Διδάκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
Πηγή: Εποχή
[1] Ενδεικτικά: Special Report: Clandestine loans were used to fortify Greek bank.http://www.reuters.com/article/us-greece-banks-idUSBRE86F0CL20120716
Most bank regulators dispute Greek stance on “virtual capital”, http://www.reuters.com/article/us-eu-greece-capital-idUSBRE8711IK20120802
[2] Special report: A Greek banker’s secret property deals, http://www.reuters.com/article/us-greece-piraeus-idUSBRE83107P20120402
[3] Special report: Greece claims magnate stole from his own bank, http://www.reuters.com/article/us-greece-proton-idUSTRE80B14820120112
[4] Special Report: How a Greek bank infected Cyprus, http://www.reuters.com/article/us-greece-marfin-idUSBRE85C0M920120613
[5] Special Report: Greece’s triangle of power, http://www.reuters.com/article/us-greece-media-idUSBRE8BG0CF20121217
[6] Ένα χρονολόγιο της απόσυρσής του νόμου για το βασικό μέτοχο έπειτα από παρέμβαση της Κομισιόν: «Από τον βασικό μέτοχο στην κρίση», http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=56962
