Claude McKay «Επιστροφή στο Χάρλεμ», μετάφραση-επίμετρο: Όλγα Καρυώτη, εκδόσεις Έρμα, 2021
Αν και πρόδρομος μαύρων συγγραφέων, όπως ο Τζέιμς Μπάλντουιν και ο Λάνγκστον Χιουζ, ο ποιητής και μυθιστοριογράφος Κλοντ ΜακΚέι δεν έτυχε αντίστοιχης αναγνώρισης, καθώς, στα χρόνια που έγραφε, ο ρατσισμός και οι φυλετικοί αποκλεισμοί κυριαρχούσαν στις ΗΠΑ. Βασική φιγούρα της περίφημης «Αναγέννησης του Χάρλεμ», γεννήθηκε στην Τζαμάικα το 1898 από αγρότες για να μετακομίσει έφηβος στην Νότια Καρολίνα. Με βιογραφικό που μοιάζει κυριολεκτικά μυθιστόρημα, ο συγγραφέας ανεβαίνει λίγο αργότερα στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Εκεί πιάνει επαφή με ριζοσπάστες δημιουργούς και δημοσιεύει ποιήματά του. Στα 1919, στη διάρκεια του «Κόκκινου Θέρους» με τα πογκρόμ των λευκών ενάντια στις μαύρες κοινότητες, γράφει το ποίημα «If we must die», που αμέσως γίνεται σύμβολο αντίστασης των ομοχρώμων του. Διώκεται και ταξιδεύει στο Λονδίνο όπου συγχρωτίζεται με την σουφραζέτα Σίλβια Πάνκχερστ και συμμετέχει μαζί της στην ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Μεγάλης Βρετανίας. Πίσω στην Νέα Υόρκη συνιδρύει το περιοδικό «The Liberator». Ταξιδεύει στην ΕΣΣΔ και παρευρίσκεται στο 4ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς και θέτει το ζήτημα των μαύρων. Απογοητεύεται με τον υπαρκτό σοσιαλισμό και περιπλανάται στην Ευρώπη έως το Μαρόκο με ελάχιστα λεφτά. Σε άθλια κατάσταση, με γρίπη και σύφιλη, γράφει στη Νότια Γαλλία το πρώτο του μυθιστόρημα, το «Χάρλεμ». Εκδίδεται το 1928. Παθαίνει εγκεφαλικό το 1943 και επιλέγει το Σικάγο. Εκεί εργάζεται σε καθολική οργάνωση, όπου διδάσκει αφροαμερικανική ιστορία και λογοτεχνία. Πέντε χρόνια μετά φεύγει από τη ζωή με καρδιακή προσβολή. Πολύπλευρη προσωπικότητα ο αμφιφυλόφιλος Κλοντ ΜακΚέι με το opus, «Επιστροφή στο Χάρλεμ», καθορίζει για πρώτη φορά τη μαύρη υπόσταση μέσα από την κουλτούρα της, με τη σκιαγράφηση του αυτοτελούς τρόπου ζωής της μειονότητας σε σχέση με την κυρίαρχη λευκή πλειοψηφία.
Το στόρι αναφέρεται στον στρατιώτη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου Τζέικομπ Μπράουν, που λιποτακτεί γιατί δεν ανέχεται την αισχρή συμπεριφορά των λευκών στο πρόσωπο του. Διαφεύγει στο Λονδίνο αλλά και εκεί γίνεται μάρτυρας απίστευτης ρατσιστικής βίας. Ούτως, επιστρέφει στη Νέα Υόρκη, στο αγαπημένο του Χάρλεμ. Είναι στο πρώτο του βράδυ όταν θα συναντήσει σε καμπαρέ τη γοητευτική νεαρή τραγουδίστρια. Μια νύχτα έρωτα τον στοιχειώνει καθώς την επομένη χάνει εντελώς τα ίχνη της. Καθώς περνοδιαβαίνει τα καταγώγια και τα μπαρ, ο Τζέικ γίνεται το άλτερ έγκο του συγγραφέα στην προσπάθεια του να δημιουργήσει έναν ζωντανό πίνακα της μαύρης κοινότητας· τη μενταλιτέ των εγχρώμων στα 20’s. Η αργκό σε ημερήσια διάταξη, ο διάχυτος ερωτισμός, ο χορός, η τζαζ μουσική που περιγράφεται τόσο αισθησιακά αλλά και η φτώχια που κατατρύχει τις κατώτερες τάξεις, σε ημερήσια διάταξη. Ο Τζέικ δουλεύει μάγειρας σε τρένο όπου και γνωρίζει τον σερβιτόρο Ρέι, φοιτητή εξ Αϊτής που εντρυφεί στη λογοτεχνία για να γίνει συγγραφέας. Αναπτύσσεται βαθιά φιλία με τον απαίδευτο αλλά έμπειρο Τζέικ. Στην περιπλάνησή του ο ήρωας έρχεται σε επαφή με διάφορους τύπους, όπως ο τζογαδόρος Ζέντι, ο καταφερτζής Μπίλι Μπίας κ.ά.
Τελικά ο Τζέικ, το μότο του οποίου είναι να παίρνει τη ζωή χαλαρά, αρχίζει να συνειδητοποιεί πώς κινείται πραγματικά ο κόσμος.
Αντώνης Ν. Φράγκος
