Η πανδημία είναι σε εξέλιξη και ο κορωνοϊός αποτελεί το -μονοθεματικά σχεδόν- κυρίαρχο θέμα για όλους. Στο άρθρο αυτό εστιάζω στην Τεχνητή Νοημοσύνη ενώ ο ιός εξετάζεται ως συγκυρία που επιταχύνει την ανάπτυξή της. Όπως μετά τα capital controls γενικεύτηκε και εμπεδώθηκε η χρήση του πλαστικού χρήματος, έτσι τώρα είναι βέβαιο ότι η ψηφιακή εξ αποστάσεως εργασία και επικοινωνία θα κρατήσουν το έδαφος που με άλματα κερδίζουν ως πολύτιμο εργαλείο για τους καθηλωμένους της καραντίνας. Αυτή η αλλαγή θα έχει τεράστιες επιπτώσεις την επόμενη μέρα στην κοινωνία γενικά, στην οικονομία, στις εργασιακές σχέσεις, στην εκπαίδευση και θα επηρεάσει καθοριστικά τη Βιολογία και την παγκόσμια Ιστορία.
Δεν χρειάζεται καν να συζητηθούν τα οφέλη αυτής της εξέλιξης. Η ψηφιακή επανάσταση υποστηρίζει την Ιατρική κι έτσι σώζονται ζωές. Η δουλειά επιταχύνεται και γίνεται πιο αποτελεσματική, η επικοινωνία εγγίζει τους μακρινούς και μηδενίζει τους χρόνους. Άνθρωποι με κινητικές αδυναμίες μετέχουν με πιο ίσους όρους στις δραστηριότητες. Όλα αυτά συζητούνται εκτενώς τόσο από τους ψύχραιμους της ανάλυσης όσο και από τους «ταλιμπάν» της τεχνολογίας.
Ωστόσο, η Τεχνητή Νοημοσύνη, αν δεν αναπτυχθεί ως συμπληρωματικό σύστημα σκέψης, αλλά διεκδικήσει πρωτεία απέναντι στην ενσώματη πραγματικότητα και τη συνείδηση, θα συνεπιφέρει κοσμοϊστορικής σημασίας προβλήματα. Τα τελευταία δεν συζητούνται ακόμη όσο θα έπρεπε, γι’ αυτό οι επόμενες γραμμές.
* Στο κοινωνικό επίπεδο ο κίνδυνος του αποκλεισμού των ψηφιακά αναλφάβητων δεν είναι αμελητέος. Ο νεωτερικός ανθρωπισμός κινητοποιείται και στηρίζει τους ανθρώπους που έχουν ειδικά προβλήματα και αδυναμίες έστω κι αν συνιστούν ένα ασήμαντο πληθυσμιακό ποσοστό. Οι ψηφιακά αναλφάβητοι ωστόσο κάπου πλησιάζουν σε διψήφια ποσοστά. Ακόμη κι αν είναι υπερήλικες, δεν εναρμονίζεται με τον ανθρωπισμό ούτε είναι ευκταίο να αγνοούνται κατά τον σχηματισμό αποφάσεων.
Μια νέα ελίτ
* Πολιτικά τα πράγματα είναι καθαρότερα. Η αγορά στηρίζεται στον πελάτη, η δημοκρατία στην ψήφο, η Τεχνητή Νοημοσύνη στον αλγόριθμο, όχι στον άνθρωπο – μονάδα. Η δημοκρατία δηλαδή είναι ασύμβατη με ένα σύστημα που μονοπωλεί τη γνώση, παράγει και ασκεί την εξουσία. Στο καθεστώς αυτού του συστήματος οι προγραμματιστές και γενικά οι διαχειριστές των σέρβερς θα σχηματίσουν αναπόφευκτα μια ελίτ. Αν μάλιστα δημιουργηθεί ένα «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων», τότε ο συγκεντρωτισμός και η ολιγαρχία θα μπορούν να φθάσουν σε έναν παγκόσμιο ολοκληρωτισμό.
* Οι παραπάνω κοινωνικοπολιτικές συνθήκες θα διαμορφώσουν μια νέα κοινωνική στρωμάτωση. Οι ιδιοκτήτες – διαχειριστές της ψηφιακής νόησης θα συμπτυχθούν σε μια υπερελίτ της τάξης του 0,5%, φυλασσόμενη από έναν «Δικαστή Ντρεντ», οι ψηφιακά εργαζόμενοι θα αποτελούν μια μάλλον άνετη μεσαία τάξη, ενώ τα «εκτός» ανθρώπινα στηρίγματα (διανομείς, ταχυδρόμοι, νοσηλευτές, συλλέκτες απορριμάτων) θα γίνουν οι βαστάζοι και οι αχθοφόροι του συστήματος. Στο εργασιακό πεδίο, όσοι δεν θα έχουν χάσει τη δουλειά τους από μηχανές ή αυτόματους πιλότους θα εκτίθενται αυτοπροσώπως σε κινδύνους και ιούς, ενώ θα πιέζονται από τον εργασιακό ανταγωνισμό και το φάσμα της ανεργίας καταδικασμένοι να υποαμείβονται και να υποχωρούν απέναντι σε πανίσχυρους απρόσωπους εργοδότες.
* Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να παραμερίσει την ανθρώπινη συνείδηση και να την υπερβεί σε ευφυΐα, αλλά δεν θα είναι αλάθητη. Ο αλγόριθμος, για παράδειγμα, έχει και ποσοτικές παραμέτρους που κατά την επεξεργασία αποκλείουν μεμονωμένες λέξεις – σημεία. Η πραγματικότητα εν τω μεταξύ ίσως διαψεύσει το ασήμαντο μιας κάποιας παράλειψης. Όπως οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές είναι τα μηχανήματα που μπορούν να παράγουν τον εαυτό τους, έτσι κάποτε οι αλγόριθμοι από ένα σημείο αυτονομούνται και αυτοδιαμορφώνονται. Με δυο λόγια, το ρομπότ όντως μπορεί να κάνει λάθος. Και να είναι ολέθριο. Εξάλλου, μια μηχανή μπορεί να αξιολογεί υποψηφίους, ένας αυτόματος πιλότος να οδηγεί και ένα ντρον να σκοτώνει. Αλλά, χωρίς δυνατότητα αναζήτησης ευθύνης, το λάθος δεν διορθώνεται και η κοινωνία -για να θυμηθούμε τον Αριστοτέλη- δεν συμμένει (χάνει τη συνοχή της).
Ο «πειραγμένος» αλγόριθμος
* Το χειρότερο: εκτός από το ακούσιο λάθος, η βιβλιογραφία ήδη γνωρίζει τον «πειραγμένο» αλγόριθμο. Ένας τέτοιος θα μπορούσε να εξασφαλίζει ότι στους δέκα πρώτους ενός διαγωνισμού για προσλήψεις δεν θα συναντάς μαύρους ή Εβραίους ή Έλληνες κ.λπ. Και ότι η εξουσία των προγραμματιστών μπορεί να είναι αιώνια.
Ας εξηγήσουμε εντέλει τον περίεργο υπότιτλο του άρθρου: ο παραπάνω κατάλογος ανοιχτών προβλημάτων δεν βαραίνει πρόωρα την πλάστιγγα προς την πλευρά της ενσώματης πραγματικότητας και συνείδησης. Η πρόοδος της ψηφιακής νοημοσύνης, όπως σημειώσαμε εξαρχής, είναι επίσης ένα αγαθό – ανεκτίμητη κατάκτηση. Ήδη όμως διαφαίνεται μια διέξοδος από τις συγκρούσεις και μια κατεύθυνση για λύσεις των προβλημάτων. Ο άνθρωπος στο δίλημμα «εντός ή εκτός της Τεχνητής Νοημοσύνης;» μπορεί ακόμη να απαντήσει «εντός, εκτός και επί τα αυτά». Εντός, δηλαδή, του ψηφιακού κόσμου, την ίδια στιγμή όμως και εκτός, διαφυλάσσοντας τη συνείδηση και την αγάπη, τις ενσώματες σχέσεις, τις ευωδιές της φύσης και το λαϊκό ζύμωμα των ήχων σε μουσικές. Και οπωσδήποτε επί τα αυτά τόσο εντός όσο και εκτός: επιδιώκοντας ριζοσπαστικές αλλαγές στο πλαίσιο και των δύο κόσμων που να οδηγούν στις αξίες του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας και της οικολογίας.
Το πώς θα συμβεί αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα που πρέπει από τώρα, εν μέσω πανδημίας, να ερευνούμε.
Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός
Πηγή: Η Εποχή
