Η αλλαγή καθεστώτος στη Συρία έφερε καταιγιστικές αλυσιδωτές αντιδράσεις σε μια ήδη καθημαγμένη περιοχή. Για τις νέες δύσκολες εξισώσεις, τις πιθανές εξελίξεις και τη δυσβάσταχτη ανθρώπινη πραγματικότητα συνομιλούμε με το δημοσιογράφο Πάνο Χαρίτο.
Η ανατροπή Άσαντ θεωρήθηκε καθοριστικό πλήγμα για τη Ρωσία, τις στρατιωτικές της βάσεις και την ευρύτερη επίδραση της στην περιοχή. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις διαπραγμάτευσης Πούτιν – Αλ Τζολάνι. Υφίσταται κίνδυνος αποκλεισμού της Ρωσίας ή θα μπορέσει να διατηρήσει πρωτεύοντα ρόλο;
Να κατανοήσουμε πρώτα την κατάσταση στη Συρία μετά τον Άσαντ. Υπάρχει ο Αλ Τζολάνι, ηγέτης της μεγαλύτερης τζιχαντιστικής ομάδας με καθοριστικό ρόλο στην ανατροπή Άσαντ και 16 ενεργές τζιχαντιστικές ομάδες στην περιοχή. Αυτή τη στιγμή υπάρχει «σασμός» μεταξύ τους, γιατί η εξουσία συσπειρώνει. Προφανώς η ομάδα Αλ Τζολάνι θα έχει το επάνω χέρι. Ποιος θα είναι ο ρόλος των άλλων ομάδων, των ΗΠΑ, της Τουρκίας, των άλλων παικτών στην περιοχή; Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ρώσοι μετέφεραν την προηγούμενη εβδομάδα ηλεκτρονικά συστήματα και συστήματα παρακολούθησης εκτός Συρίας. Με τόσες παραμέτρους ανοιχτές, δεν νομίζω να τολμήσει κάποιος πρόβλεψη για την επόμενη μέρα.
Μιλάμε για proxy war, πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Η Τουρκία, αναλόγως της κατάστασης, διαπραγματεύεται πότε με τη Ρωσία πότε με τις ΗΠΑ ή την ΕΕ. Κερδίζει πόντους από την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία και την προσωρινή έστω υποχώρηση του Ιράν. Θα επιδιώξει να συντρίψει τους Κούρδους ή θα πειθαρχήσει στις ΗΠΑ, υποτιθέμενους συμμάχους των Κούρδων, όταν δεν τους εγκαταλείπουν;
Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μεταβατική φάση αφού την 20η Ιανουαρίου αναλαμβάνει την προεδρία ο Tραμπ. Διαφαίνεται ωστόσο ήδη κάποιο βέτο Tραμπ σε σχέση με το Κουρδικό. Παράλληλα, ο Eρντογάν θέλει -πριν τις επόμενες εκλογές- να παίξει ένα χαρτί σημαντικό, απευθυνόμενος στο εσωτερικό της χώρας του όπου εμφανίζεται αποδυναμωμένος, λόγω της κατάστασης της οικονομίας. Αυτό είναι το Κουρδικό. Πιθανότατα έχει συμφωνήσει σε μεγάλο βαθμό ακόμα και για την επόμενη μέρα του Οτσαλάν εκτός φυλακής, γιατί θα χρειαστεί πάλι την εκλογική στήριξη των Κούρδων.
Οι Κούρδοι της Συρίας είναι άλλο κεφάλαιο. Αλλά και εκεί έχει καταφέρει κάποιους πόντους. Από την πτώση Μουμπάρακ στην Αίγυπτο το 2011, η Τουρκία διεκδίκησε ρόλο μεγάλης περιφερειακής δύναμης στη Μέση Ανατολή και τον αραβικό κόσμο. Ο Αμπντουλαχάλ Αλ Σίσι, διάδοχος του Μουμπάρακ και πρόεδρος της Αιγύπτου, φρόντισε να κλείσει όλους τους διαύλους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για αυτό το σκοπό. Τώρα όμως η Τουρκία έχει μια σημαντική επιτυχία και θα την κεφαλαιοποιήσει. Τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν χρειάζονται τον Ερντογάν για τη Συρία και την ευρύτερη ισορροπία στην περιοχή. Αυτή η αναδιάρθρωση περνάει από την Άγκυρα, σε ό,τι τους αφορά.
Ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει διογκούμενο κύμα εσωτερικής αμφισβήτησης. Αλληλέγγυοι στους Παλαιστίνιους, ειρηνιστές και όσοι ζητούν την επιστροφή των ομήρων απαιτούν κατάπαυση του πυρός, ειρήνευση, διάλογο. Αυτές τις μέρες αντιμετωπίζει πάλι την ισραηλινή δικαιοσύνη. Οι πόντοι στο μέτωπο της Συρίας μπορούν να ισοσκελίσουν το πλήγμα κατά της πολιτικής του, τη διεθνή κατακραυγή για την αγριότητα των επιχειρήσεων του IDF και τα εντάλματα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου;
Η ισραηλινή κοινωνία είναι συσπειρωμένη και όσοι αντιτίθενται αποτελούν μειονότητα, αδιάφορη ως ποσοστό. Οι Ισραηλινοί συσπειρώνονται υπό το Νετανιάχου, όχι γιατί τον εκτιμούν ως πολιτική προσωπικότητα, αλλά επειδή ελπίζουν στην απελευθέρωση των ομήρων . Είμαστε στην 450η μέρα πολέμου, όπως λέει το πρωτοσέλιδο της Haaretz, που καθημερινά μετρά τις μέρες του πολέμου. Για τους Παλαιστινίους, 450 μέρες γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης. Είναι το μεγαλύτερο διάστημα κατοχής μεγάλου αριθμού ομήρων παγκοσμίως (το 1979, Αμερικανοί κρατήθηκαν 434 μέρες στην πρεσβεία της Τεχεράνης) και ο μεγαλύτερος αποκλεισμός, μετά τις 900 μέρες του Λένινγκραντ. Οι Ισραηλινοί δυσανασχετούν με τον Νετανιάχου για πολλούς άλλους λόγους και λόγω της μακράς εμπλοκής στον πόλεμο. Δεν υπάρχει οικογένεια χωρίς στρατευμένο. Χωρίς τη σημερινή κατάσταση, ο Νετανιάχου ίσως δεν υπήρχε στο πολιτικό σκηνικό. Ό,τι συμβαίνει τον ευνοεί. Όταν έλεγε θα αλλάξω το σκηνικό στη Μέση Ανατολή, δεν καταλαβαίναμε τι εννοούσε. Τώρα, με όσα συμβαίνουν στον Λίβανο, την αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ μέχρι σημείου εξευτελισμού της (όπως με τους βομβητές), στο Ιράν όπου έχει χάσει την proxy (δια της Χεζμπολάχ) παρουσία του, στη Συρία όπου ο ισραηλινός στρατός έχει ισχυρή παρουσία στη δημιουργηθείσα ουδέτερη ζώνη, διαμορφώνονται νέα δεδομένα. Στη Δυτική Όχθη έχουμε 700.000 εποίκους. Δε θα φύγουν ποτέ. Κάποια στιγμή, εντός της προεδρίας Τραμπ, η Δυτική Όχθη θα προσαρτηθεί από το Ισραήλ, όπως η Ανατολική Ιερουσαλήμ. Ως αντάλλαγμα, εικάζεται ότι το Ισραήλ θα αποχωρήσει από τη Λωρίδα της Γάζας, όπως παλιότερα επί Αριέλ Σαρόν .
Ανακατάταξη σφαιρών επιρροής, αλλαγή γεωπολιτικών ισορροπιών, ενεργειακοί κόμβοι, χρυσοφόρα συμβόλαια ανοικοδόμησης των ερειπίων. Και οι άνθρωποι; Εκτός από τους Παλαιστίνιους, το μέλλον των Σύρων φαίνεται δυσοίωνο υπό το καθεστώς Αλ Τζολάνι, οι Κούρδοι εργαλειοποιούνται, οι Λιβανέζοι δεν έχουν πλέον χώρα. Υπάρχει ελπίδα γι’ αυτούς;
Θα περάσει καιρός πριν συζητήσουμε κάτι τέτοιο. Το μεγάλο στοίχημα αυτή τη στιγμή είναι η Συρία. Γνωρίζουμε την κατάσταση των ανθρώπων στη Γάζα. Το μόνο που μπορεί να περιμένουν είναι μια καλύτερη μέρα, χειρότερα δε γίνεται. Στη Συρία ποια θα είναι η συνέχεια; Οι δημοσιογράφοι στο πεδίο ρώτησαν υψηλόβαθμο στέλεχος του νέου καθεστώτος αναφορικά με τις γυναίκες (προηγήθηκε παύση γυναικών δικαστικών). Απάντησε ότι οι γυναίκες έχουν το χάρισμα διαιώνισης της οικογένειας και δύναμη εντός της οικίας, ότι οι Χριστιανές δεν υποχρεώνονται να καλύπτουν τα πρόσωπά τους, ενώ για την πρόσβασή των κοριτσιών στα πανεπιστήμια, ότι θα πρέπει να αναθεωρηθεί το εκπαιδευτικό σύστημα. Χθες κάηκε ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο σε χριστιανική γειτονιά της Δαμασκού. Αυτά -ακόμα κι αν θέλεις να φτιάξεις μια νέα διαφορετική εικόνα για να εδραιωθείς στην εξουσία- θα αναδυθούν σύντομα με βίαιο τρόπο, όπως πάντοτε γίνεται στη Μέση Ανατολή. «Με φωτιά και με μαχαίρι» που έλεγε ο Χατζιδάκις, ο κόσμος εκεί προχωρεί. Δεν ξέρω πόσο έντονη θα είναι η εξωτερική πολιτική που θα ασκήσει ο Τραμπ, ωστόσο στο πρώτο εξάμηνο του 25 θα έχουμε τις πρώτες απαντήσεις.
Η Ευρώπη ενδιαφέρθηκε πρωτίστως να μην έρθουν νέοι σύροι πρόσφυγες και να επιστρέψουν πίσω όσοι βρίσκονται στα εδάφη της, υποστηρίζοντας ότι με την πτώση Άσαντ εξέλιπαν οι λόγοι παραμονής τους.
Η Ευρώπη έχει βάλει πάγο τους σύρους πρόσφυγες ήδη πολύ καιρό. Τους προτρέπει να γυρίσουν -να πάνε πού; Ποιος ελέγχει τις γειτονιές; Τα σπίτια τους ίσως στέκουν ίσως όχι, σε ποιο περιβάλλον να ανοικοδομήσουν; Ποιο περιβάλλον ευλογεί ως ασφαλές η Ευρωπαϊκή Ένωση; Εδώ και 8 -9 μήνες τα αιτήματα απόδοσης προσφυγικής ιδιότητας Σύρων έχουν παγώσει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία. Φυσικά στην Ελλάδα πρωτοστατούμε σε αυτό το είδος αποφάσεων και ενεργειών. Παράλληλα, έχουμε φτάσει στο χειρότερο σημείο που θα μπορούσε να βρεθεί πολιτική ηγεσία ενός τόπου. Η παλαιστινιακή αρχή είναι αμέτοχη, άχρωμη, αδιάφορη στα μάτια του κόσμου. Ισραήλ και Χαμάς φαίνεται να έχουν συμφωνήσει στην απελευθέρωση των ομήρων με αντάλλαγμα απελευθέρωση παλαιστινίων κρατουμένων, ανάμεσά τους και πολιτικών κρατουμένων. Κρατούμενοι όπως ο Μαρουάν Μπαργκούτι θα μπορούσαν να αποτελέσουν φωτεινό μονοπάτι ηγεσίας για τους Παλαιστίνιους που απαξιώνουν τον Μαχμούτ Αμπάς. Ωστόσο, οι Ισραηλινοί δε θέλουν την απελευθέρωση τέτοιων προσώπων, όπως τουλάχιστον πληροφορούν Αιγύπτιοι και Καταριανοί. Δε θέλουν να ενδυναμωθεί η παλαιστινιακή αρχή. Προτιμούν να συνδιαλέγονται με όσους μπορούν να χειριστούν και να ελέγχουν.
Όλγα Αθανίτη
