◼ Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς έγραψε πρόσφατα ότι ο Ομπάμα άνοιξε τον δρόμο στον Τραμπ παραβιάζοντας τους κανόνες του καπιταλισμού για να διασώσει την ελίτ. Συμφωνείτε;
Ο Ομπάμα δεν άδραξε την ιστορική ευκαιρία με τη μεγάλη κρίση του 2008-2009 για να αλλάξει ριζικά τους οικονομικούς και κοινωνικούς όρους στη χώρα. Αντί να επαναφέρει ισχυρά δεσμευτικά πλαίσια στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και να ηγηθεί μιας προσπάθειας για τη δίωξη όσων ευθύνονταν όχι μόνο για την κατάρρευση του συστήματος, αλλά και για τη δυστυχία χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπων που έχασαν τα σπίτια τους και τα υπάρχοντά τους κατά την κρίση των «subprimes», επέλεξε να διασώσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ παράλληλα προσέφερε πολύ μικρή, αν και πραγματική, υποστήριξη στον κόσμο που επλήγη. Απέτρεψε μια μεγάλη γενικευμένη ύφεση, δεν μπόρεσε όμως αυτό να το μετατρέψει σε μια ατζέντα που θα άλλαζε την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Το αποτέλεσμα ήταν η δυσαρέσκεια, όπως φάνηκε στην ψήφο της λευκής εργατικής και μικρομεσαίας τάξης υπέρ του Τραμπ. Ο Στίγκλιτς έχει δίκιο. Ο Ομπάμα θα μπορούσε να είχε επιλέξει μια λιγότερο συνετή και περισσότερο συγκρουσιακή πορεία που θα έδειχνε ξεκάθαρα ότι είναι με το μέρος του κόσμου και όχι της Wall Street. Αλλά, επειδή ήταν πολιτικός της συναίνεσης, επέλεξε έναν δρόμο που απομάκρυνε ορισμένα τμήματα του πληθυσμού από το Δημοκρατικό Κόμμα (το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη Χίλαρι Κλίντον).
◼ Η περίοδος μετάβασης από τον απερχόμενο στον νέο πρόεδρο ήταν αρκετά «επεισοδιακή». Θα πρέπει να αναμένουμε μια εξίσου επεισοδιακή προεδρία τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό;
Είναι πολύ δύσκολο να πούμε πώς θα διαμορφωθεί τελικά η προεδρία Τραμπ. Είναι μια ναρκισσιστική προσωπικότητα χωρίς την παραμικρή εμπειρία από διακυβέρνηση ή διεθνείς υποθέσεις. Γνωρίζουμε ελάχιστα για την ουσία των απόψεών του. Αυτά που ήδη ξέρουμε παραπέμπουν σε μια εθνικιστική, εθνοκεντρική και νεοφιλελεύθερη αντίληψη για το έθνος, τον κόσμο και την οικονομική και κοινωνική πολιτική, που προμηνύει άσχημα πράγματα για τη χώρα και την ανθρωπότητα. Στο εσωτερικό, ο Τραμπ, ο οποίος απελευθέρωσε τα πάθη ξενοφοβίας και μισογυνισμού, έχει δηλώσει την πρόθεσή του να διαλύσει ό,τι έχει απομείνει από το κοινωνικό κράτος, να βάλει τέλος στο Obamacare, να θέσει στο περιθώριο τα συνδικάτα, να αποδυναμώσει τις μειονότητες, να περιορίσει τα αναπαραγωγικά και άλλα δικαιώματα των γυναικών. Εχει συγκεντρώσει ένα υπουργικό συμβούλιο αντιδραστικών (όχι κλασικών συντηρητικών, αλλά σκληροπυρηνικών αντιδραστικών) που συμπλέουν μαζί του σε αυτά τα ζητήματα. Ταυτόχρονα, φαίνεται διατεθειμένος να ανατρέψει ριζικά την ατζέντα για το περιβάλλον ευνοώντας τις εταιρείες πετρελαίου και χάλυβα και πιθανόν, να αποσυρθεί από το Πρωτόκολλο του Κιότο και τη Συμφωνία του Παρισιού. Σκοπεύει να διορίσει στο Ανώτατο Δικαστήριο έναν δικαστή που να ευθυγραμμίζεται με αυτές τις θέσεις. Σε διεθνές επίπεδο, έχει ήδη ξεκινήσει να υποσκάπτει τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα, την Ευρώπη, το ΝΑΤΟ και με τους ιστορικούς συμμάχους στην Ανατολική Ασία. Το σύνθημά του «Πρώτα η Αμερική» αντανακλά μια στενόμυαλη εθνικιστική ατζέντα η οποία, αν εφαρμοστεί, θα φέρει τις ΗΠΑ σε αντιπαράθεση με πολλά, αν όχι με όλα τα κράτη στον πλανήτη, καθώς και με το υπερεθνικό κεφάλαιο. Οι πολιτικές του σχετικά με το διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις δημιουργούν εντάσεις με τα διεθνοποιημένα τμήματα του κεφαλαίου που έχουν κεκτημένο συμφέρον στη συνέχιση της παγκοσμιοποίησης. Εν ολίγοις, έρχονται δύσκολοι καιροί.
◼ Τι προβλέπετε για τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στην Ελλάδα; Και πώς πιστεύετε ότι θα πρέπει να κινηθεί η χώρα μας;
Το να πρoσδοκά η Ελλάδα οποιαδήποτε υποστήριξη από την προεδρία Τραμπ είναι αβάσιμο. Οπως είναι φανερό, ο Αλέξης Τσίπρας δεν μπορεί να περιμένει το παραμικρό. Η Ελλάδα μπορούσε κάπως να υπολογίζει στην αδύναμη αλλά καλοπροαίρετη στήριξη της κυβέρνησης Ομπάμα, δεν θα πρέπει όμως να τρέφει καμία ψευδαίσθηση για τις διμερείς ή διατλαντικές σχέσεις στο μέλλον. Ισως η νέα κυβέρνηση να θεωρήσει σημαντική την Ελλάδα από γεωπολιτική άποψη, ίσως όχι. Απλά, δεν ξέρουμε τι θα κάνει ή δεν θα κάνει η κυβέρνηση Τραμπ στην Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, νομίζω ότι το λογικό για την Ελλάδα θα ήταν να αναζητήσει στήριξη στην Ευρώπη και να προσπαθήσει να χτίσει συμμαχίες που να ισοσκελίζουν το Eurogroup και το συνεχιζόμενο πρόβλημα της «ορντοφιλελεύθερης*» γερμανικής ηγεμονίας.
◼ Πιστεύετε ότι η θητεία Τραμπ θα ανοίξει τον δρόμο και σε άλλους πολιτικούς αναλόγου ύφους στην Ευρώπη; Τι βλέπετε ειδικά για τη Γαλλία, τη χώρα στην οποία ζείτε;
Ο Τραμπ είναι κομμάτι ενός ευρύτερου διατλαντικού εθνικοσοσιαλιστικού ρεύματος. Με τον όρο «εθνικοσοσιαλισμός» εννοώ την τοξική αντίληψη περί έθνους ως μιας εθνικά (φυλετικά) συμπαγούς οντότητας με ενοποιητικό στοιχείο μια κυρίαρχη ή ηγεμονική κουλτούρα, η οποία διαφοροποιείται από την αντίληψη του έθνους ως μιας κοινότητας πολιτών τους οποίους συνδέει ο σεβασμός στα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. Το σύνθημα του Τραμπ «Χτίστε εκείνο το τείχος!» ανάμεσα στο Μεξικό και τις ΗΠΑ δίνει το παράδειγμα της εθνικοσοσιαλιστικής αντίληψης περί ενός αμερικανικού έθνους το οποίο είναι αγγλικό και προτεσταντικό αντί για πολυεθνικό. Τώρα αντικρίζουμε εμφανώς παρόμοιες, αν όχι ταυτόσημες, κινητοποιήσεις εθνικοσοσιαλιστικού τύπου ανά την Ευρώπη, από την Ουγγαρία μέχρι την Αγγλία και από τη Σουηδία και τη Δανία μέχρι την Ελλάδα. Στη Γαλλία, όπου συμβαίνει να ζω, το Εθνικό Μέτωπο εκπροσωπεί αυτό το ρεύμα με όσα λέει για τους μετανάστες και την εθνική και την πολιτισμική ταυτότητα. Αν και δεν είναι πια απροκάλυπτα νεοφασίστες όπως επί Ζαν-Μαρί Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν είναι αμιγώς εθνικοσοσιαλιστικό. Το σύνθημά της είναι «Πρώτα οι Γάλλοι!». Οπου με τη λέξη «Γάλλοι» εννοεί λευκούς και χριστιανούς. Αν μπορεί να κερδίσει στις επικείμενες προεδρικές εκλογές; Είναι απίθανο, αλλά όχι εντελώς αδύνατο πια.
◼ Συμφωνείτε με τον Νόαμ Τσόμσκι ο οποίος είπε ότι η προεδρία Τραμπ μπορεί να σημάνει το τέλος της αμερικανικής «αυτοκρατορίας»;
Ο Τραμπ σε ρόλο Νέρωνα! Ισως. Είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν ο Τραμπ σηματοδοτεί μια παρακμιακή πορεία θεμελιώδους ιστορικής σημασίας ή αν αποτελεί κάποιο είδος ιστορικού «ατυχήματος». Οι ΗΠΑ δεν είχαν ποτέ πραγματικά το μονοπώλιο της παγκόσμιας ισχύος, ούτε καν το 1945 όταν αποτελούσαν το 45% του παγκόσμιου ΑΕΠ, το μισό διεθνές εμπόριο και πλεονεκτούσαν σημαντικά στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έδωσε για λίγο την εντύπωση ότι οι ΗΠΑ θα γίνονταν ένας μονοπωλιακός παίκτης, όμως αυτή η ιδέα καταρρίφθηκε σύντομα από την αναδυόμενη πραγματικότητα. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι η μεγαλύτερη δύναμη με στρατιωτικούς και οικονομικούς όρους. Η Κίνα την πλησιάζει. Στο μέλλον, ο κόσμος θα είναι περισσότερο πολυκεντρικός με πολλαπλά κέντρα επιρροής και ισχύος. Το ερώτημα σήμερα είναι πόση ζημιά μπορεί να κάνει ο Τραμπ στις ΗΠΑ και στον κόσμο. Η απάντηση, δυστυχώς, είναι ότι μπορεί να κάνει μεγάλη ζημιά.
* Oρντοφιλελευθερισμός: ρεύμα του φιλελευθερισμού που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1930 στη Γερμανία από την οικονομική σχολή του Φράιμπουργκ. Υποστηρίζει ότι το κράτος πρέπει να δημιουργεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για μια υγιή οικονομία και ανταγωνισμό, σύμφωνο με τους κανόνες της αγοράς.
Συντάκτης: Κορίνα Βασιλοπούλου
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
