«Πραγματικά δεν με νοιάζει. Εσένα;» έγραφε η στάμπα στην πλάτη του πανωφοριού της Μελάνια Τραμπ καθώς επιβιβαζόταν στο αεροπλάνο για το Τέξας, προκειμένου να επισκεφτεί φυλακισμένα παιδιά μεταναστών. Ουδείς, εκτός από τον Ντόναλντ Τραμπ που τουίταρε ότι το ένδυμά της ασκούσε κριτική στις ψευδείς ειδήσεις των ΜΜΕ, δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τον ποιον στόχευε η πρώτη κυρία. Κάποιοι θεώρησαν πως αντανακλούσε τις απόψεις του συζύγου της. Άλλοι ότι έλεγε στον κόσμο τι πιστεύει για τον γάμο της. Όπως και να είναι, ενσάρκωσε με τον καλύτερο τρόπο τον μηδενισμό μιας εβδομάδας κατά την οποία η κόλλα που ενώνει τη φιλελεύθερη δημοκρατία της Δύσης φάνηκε να χαλαρώνει. Θα ήταν δύσκολο να μην ακούσει κανείς τον αντίλαλο της δεκαετίας του 1930.
“Μην αυταπατάσθε, υπάρχει μια συντονισμένη επίθεση ενάντια στη συνταγματική φιλελεύθερη τάξη« λέει η Κονστάντσε Στέλτσενμίλερ από το Ινστιτούτο Μπρούκινγκς. »Και επικεφαλής της είναι ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών”.
Ο κ. Τραμπ προσπάθησε να υπονομεύσει έναν σημαντικό σύμμαχο των ΗΠΑ. Επιτέθηκε στη «σαθρή» κυβέρνηση συνασπισμού της Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία διότι «έκανε δεκτούς στη χώρα εκατομμύρια ανθρώπους που με ισχυρό και βίαιο τρόπο άλλαξαν την κουλτούρα της». Ακολούθησε μια σύνοδος μεταξύ των πρωθυπουργών της Αυστρίας και της Βαυαρίας κατά την οποία ζήτησαν να συσταθεί «ένας άξονας των προθύμων, από το Βερολίνο ώς τη Βιέννη και τη Ρώμη, για να σταματήσουν τη μετανάστευση». Ο αντιΠρόεδρος της ιταλικής κυβέρνησης Ματέο Σαλβίνι ζήτησε την απογραφή των Ρομά πολιτών ξυπνώντας μνήμες από την προγραφή των Εβραίων κατά τη φασιστική περίοδο. «Δυστυχώς, θα αναγκαστούμε να ‘κρατήσουμε’ εκείνους που έχουν νόμιμες άδειες παραμονής» είπε.
Πίσω στην Ουάσιγκτον, η δημόσια κατακραυγή ανάγκασε τον Ντόναλντ Τραμπ να σταματήσει προσωρινά το μάντρωμα μεταναστών «τρυφερής ηλικίας» σε ξεχωριστά στρατόπεδα από τους γονείς τους. Μολαταύτα, έδωσε εντολή στο Πεντάγωνο να προετοιμάσει στρατόπεδα για τη στέγαση έως και 20.000 παιδιών. Ο Αμερικανός Πρόεδρος ζήτησε από τον αυτοαποκαλούμενο με υπερηφάνια «μη φιλελεύθερο» Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας να εκδώσουν κοινό ανακοινωθέν «για ισχυρά εθνικά σύνορα».
Οι διαφορές με τη δεκαετία του 1930 είναι προφανείς. Ουδείς περιμένει ότι σήμερα θα ξεσπάσει πόλεμος. Δεν υπάρχει μια αυτοκρατορική Ιαπωνία, μια ναζιστική Γερμανία ούτε μια φασιστική Ιταλία που συνασπίζονται για να λεηλατήσουν την παλιά τάξη πραγμάτων. Ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αποκομμένες. Ωστόσο, οι παραλληλισμοί υφίστανται και είναι πολύ ανησυχητικοί για να τους αγνοήσει κανείς. Στην Ευρώπη οι δυνάμεις της διάλυσης επελαύνουν. Το κατεστημένο αγωνίζεται να βρει τρόπο άμυνας.
Μόνο στη Γαλλία, όπου ο Εμανουέλ Μακρόν κρατά γερά τα ηνία της χώρας, φαίνεται να συγκρατείται ο λαϊκισμός. Ωστόσο, ο Πρόεδρος της Γαλλίας και η καγκελάριος της Γερμανίας, που βρίσκεται σε δυσχερή θέση, ίσως να μην αρκούν για να υποστηρίξουν μια τάξη πραγμάτων την οποία ο Αμερικανός Πρόεδρος προσπαθεί ενεργά να υπονομεύσει. Ένας απογοητευμένος Μακρόν έκανε δηλώσεις που έφερναν στον νου τη Μελάνια Τραμπ: «Αυτοί (οι λαϊκιστές) λένε τα πιο προκλητικά πράγματα και ουδείς, ουδείς, εξοργίζεται» είπε. «Συνηθίζουμε κάθε είδους εξτρεμισμό από χώρες που πριν λίγα χρόνια ήταν υπέρ της Ευρώπης εξίσου με μας».
Οι προσεχείς ημέρες θα μπορούσαν να αποδειχθούν το ίδιο ιλιγγιώδεις. Η Άνγκελα Μέρκελ θα επιχειρήσει να διατηρήσει την ενότητα του συνασπισμού της ζητώντας από τους εταίρους της να συμφωνήσουν σε ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ποσοστιαίας κατανομής για τους μετανάστες. Ο Τζουζέπε Κόντε, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, έχει ήδη απορρίψει τις αρχικές της προτάσεις. Ο Χερστ Ζεεχόφερ, ο υπουργός Εσωτερικών και πρώην πρωθυπουργός της Βαυαρίας, το κόμμα του οποίου (Χριστιανοκοινωνική Ένωση) έχει συνασπιστεί με την κ. Μέρκελ, θέλει να μη δέχεται τους μετανάστες που φτάνουν στα γερμανικά σύνορα – όπως κάνουν εδώ και χρόνια η Αυστρία και η Ουγγαρία.
Εάν η Μέρκελ αποτύχει, ο Ζεεχόφερ, του οποίου το κόμμα πάει σε τοπικές εκλογές τον Οκτώβριο, υπό την απειλή της άλωσης από την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία, ίσως τραβήξει την πρίζα που κρατά στη ζωή τον συνασπισμό της. Η Γερμανία ίσως αναγκαστεί να πάει σε πρόωρες εκλογές. Το σύστημα της Σένγκεν για την ελεύθερη μετακίνηση στην Ευρώπη θα μπορούσε να διαλυθεί. Το γεγονός ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος κάνει ό,τι μπορεί για να συμβάλει σ’ αυτό σοκάρει το Βερολίνο.
«Δεν έχουμε δει ποτέ έναν Πρόεδρο των ΗΠΑ να συντάσσεται με τις μη δημοκρατικές δυνάμεις ανάμεσα στους συμμάχους μας» λέει ο Μάικλ Χέιντεν, πρώην διευθυντής της CIA. «Ο Τραμπ βλέπει ότι η Μέρκελ είναι λαβωμένη. Και προσπαθεί να την αποτελειώσει».
Λίγες ημέρες μετά την ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής, ο Ντόναλντ Τραμπ θα καταφτάσει στην Ευρώπη για την ετήσια σύνοδο του ΝΑΤΟ – έναν οργανισμό που καταφανώς περιφρονεί. Ο Λευκός Οίκος επιβεβαίωσε ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος σχεδιάζει μια ξεχωριστή συνάντηση με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τον Πρόεδρο της Ρωσίας και σταθερό υπονομευτή (ill-wisher) του ΝΑΤΟ, είτε πριν είτε μετά τη σύνοδο. Ο δεξιός καγκελάριος της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς πρότεινε να τους φιλοξενήσει στη Βιέννη πριν τη σύνοδο του ΝΑΤΟ. Μια άλλη σκέψη είναι να γίνει η συνάντηση Τραμπ-Πούτιν στο Ελσίνκι μετά τη νατοϊκή σύνοδο.
Η πρώτη θα ήταν ιδιαιτέρως προκλητική για τους συμμάχους της Αμερικής. «Είναι ήδη αρνητικό που θα πραγματοποιηθεί εν τέλει συνάντηση Πούτιν – Τραμπ. Επ’ ουδενί όμως θα πρέπει να γίνει στη Βιέννη» λέει η Κ. Στελτσενμίλερ. «Τα μηνύματα είναι πολύ δυσοίωνα».
Την ίδια ώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ εμφανίζεται έτοιμος να κλιμακώσει αυτό που μοιάζει με την καλύτερη απομίμηση της εμπορικής πολιτικής του Μεσοπολέμου. Το 1930 το αμερικανικό Κογκρέσο πέρασε την περίφημη Πράξη Σμουτ-Χόλεϊ, που επέβαλε υψηλούς δασμούς στους εμπορικούς εταίρους της Αμερικής. Άνοιξε τον δρόμο για εμπορικούς πολέμους που πυροδότησαν την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη. Ο Τραμπ επίσης επιβάλλει δασμούς στους συμμάχους της Αμερικής, από τον Καναδά έως την Ιαπωνία. Ιδιαίτερη είναι η εχθρότητα που τρέφει για τη Γερμανία, που έχει το δεύτερο υψηλότερο εμπορικό πλεόνασμα με τις ΗΠΑ μετά την Κίνα. Στη σύνοδο του G7 στον Καναδά στις αρχές Ιουνίου, ο Ντόναλντ Τραμπ ζήτησε μετ’ επιτάσεως να αφαιρεθεί από το κοινό ανακοινωθέν η φράση «διεθνής τάξη βασισμένη σε κανόνες». Κατόπιν, απέσυρε την υπογραφή της Αμερικής αφότου οι κινήσεις του αναφορικά με το εμπόριο είχαν επικριθεί από τον πρωθυπουργό του Καναδά Τζάστιν Τριντό. Εκτός από την Ιταλία, που σπεύδει να κινηθεί στην τροχιά του Τραμπ, οι άλλοι εταίροι του G7 έχουν ορκιστεί ότι θα προχωρήσουν σε αντίποινα. Πολλοί φοβούνται ότι η κατάσταση θα μπορούσε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο.
Είτε πρόκειται για τη φιλελεύθερη δημοκρατία, είτε για το παγκόσμιο σύστημα εμπορίου είτε για την ίδια τη δυτική συμμαχία, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι η παγκόσμια τάξη θα μείνει ανέπαφη. «Η δεκαετία του 1930 δεν θα επαναληφθεί με τον ίδιο τρόπο – δεν έχουμε φτάσει ακόμη σε αυτό το σημείο» λέει ο Ρόμπερτ Κάγκαν, ένας συντηρητικός σχολιαστής της Ουάσιγκτον, το επόμενο βιβλίο του οποίου έχει τον τίτλο «Η επιστροφή της ζούγκλας». «Ο κόσμος όμως ξεχνά ότι η τάξη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν μια παρέκκλιση. Στηριζόταν στην Αμερική. Υπό τον Τραμπ επιστρέφουμε σε έναν κόσμο πολυπολικού ανταγωνισμού. Αυτός είναι ένας πολύ διαφορετικός και πολύ πιο επικίνδυνος κόσμος από εκείνον στον οποίο μεγαλώσαμε».
Είναι αισθητές ορισμένες αναλογίες με τη δεκαετία του 1930. Οι προσπάθειες του Τραμπ και εκείνες των Ευρωπαίων λαϊκιστών να κατανικήσουν την κοινωνική ενσωμάτωση δανείζονται πολλές από τις τακτικές εκείνης της διαβόητης δεκαετίας. Το εγχειρίδιο της δεκαετίας του 1930 περιλάμβανε την απόδοση ευθυνών σε μειονότητες για εγκλήματα που δεν είχαν διαπράξει, καθιστώντας τις αποδιοπομπαίους τράγους. Ο Ντόναλντ Τραμπ λέει το ίδιο για τους ισπανόφωνους. Ο Αμερικανός Πρόεδρος είπε ότι οι Δημοκρατικοί θα επέτρεπαν στους παράνομους μετανάστες «να εξαπλωθούν ως μόλυνση στη χώρα μας». Τους κατηγόρησε πως δημιουργούν «ένα μαζικό δίκτυο εμπορίας παιδιών» και πως υποστηρίζουν μια πολιτική «υπερβολικά ανοιχτών συνόρων».
Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι περιοχές όπου υπάρχουν μεγάλοι μεταναστευτικοί πληθυσμοί στις ΗΠΑ έχουν χαμηλότερα ποσοστά εγκληματικότητας από τον μέσο όρο. Οι επιθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ στα «ψευδόμενα ΜΜΕ» που επισημαίνουν αυτό το στοιχείο είναι ένας ηχηρός αντίλαλος της δαιμονοποίησης του “lugenpresse” – του ψευδόμενου Τύπου από τον Αδόλφο Χίτλερ. Το ίδιο ισχύει και για τον ισχυρισμό του Τραμπ ότι «έχει αυξηθεί πολύ η εγκληματικότητα στη Γερμανία». Στην πραγματικότητα έχει πέσει σε ιστορικά χαμηλά. Η κυβέρνηση Μέρκελ περίμενε μία ημέρα προτού τον διορθώσει με ήρεμο τρόπο. Αλλά ο Αμερικανός Πρόεδρος εμφανίζεται αποφασισμένος να μην αποκλίνει από το αφήγημά του.
Τον περασμένο μήνα ο Ρίτσαρντ Γκρένελ, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Γερμανία, είπε ότι δουλειά του ήταν να «ενδυναμώσει» τους λαϊκιστές σε όλη την Ευρώπη. Ο Στιβ Μπάνον, ο πρώην επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού του Τραμπ, που εξακολουθεί να διατηρεί τακτική επαφή με τον Πρόεδρο, συναντήθηκε πρόσφατα με τους ηγέτες του γερμανικού AfD. Νωρίτερα φέτος βρέθηκε στη Ρώμη, όπου πανηγύρισε τη νίκη των λαϊκιστικών δυνάμεων στις εκλογές. Ο Μπάνον τρέφει ιδιαίτερη συμπάθεια για τον Ματέο Σαλβίνι, τον οποίο θεωρεί ως έναν από τους στενότερους συμμάχους του Τραμπ στην Ευρώπη. Περιγράφει τον Όρμπαν της Ουγγαρίας ως «τον αυθεντικό Τραμπ».
Ο Ματέο Σαλβίνι απείλησε να αποσύρει την αστυνομική προστασία για τον Ρομπέρτο Σαβιάνο (τον συγγραφέα που τα έβαλε με τη μαφία στο βιβλίο του «Γόμορρα») επειδή ο τελευταίος επέκρινε τη στάση του Σαλβίνι σχετικά με τη μετανάστευση. Η απειλή εκλήφθηκε ως σημάδι ότι ο Σαλβίνι είναι έτοιμος να στοχοποιήσει τους αντιπάλους του. «Ζούμε πραγματικά μια επίθεση στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τη φιλελεύθερη τάξη και στο σύνταγμα» λέει η Έμα Μπονίνο, γερουσιαστής και παλαίμαχη αγωνίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα. «Πρόκειται για τη δικτατορία της πλειοψηφίας».
Είναι άραγε πιο πιθανή πλέον η διάλυση της Δύσης; Δύσκολο να το πει κανείς. Η δυναμική όμως κινείται σε λανθασμένη κατεύθυνση. Ο οικονομολόγος Ρούντι Ντόρνμπους είχε πει κάποτε: «Στην οικονομία τα πράγματα χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να γίνουν από όσο νομίζει κανείς και μετά γίνονται πολύ πιο γρήγορα από όσο θα πίστευε κάποιος».
Στη φιλελεύθερη δημοκρατία ίσως τώρα εισερχόμαστε στο δεύτερο σκέλος της ρήσης του Ντόρνμπους. Τα γεγονότα εξελίσσονται γρήγορα. Αλλά η Ιστορία σπανίως επαναλαμβάνεται. Η δημόσια κατακραυγή ανάγκασε τον Ντόναλντ Τραμπ να τροποποιήσει μια απάνθρωπη πολιτική κράτησης παιδιών. Σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1930, εξακολουθεί να υπάρχει μια παγκόσμια τάξη προς υπεράσπιση. «Ένας από τους λόγους που χτυπάω τόσο δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου είναι γιατί δεν πιστεύω ότι οι Αμερικανοί -ή άλλοι- αντιλαμβάνονται πόσο μεγάλη είναι η απειλή για τον τρόπο ζωής μας» λέει ο Μάικλ Χέιντεν. «Εάν αντιληφθούμε εγκαίρως αυτό που συμβαίνει, θα έχουμε τον χρόνο να οργανώσουμε μια επιτυχημένη άμυνα».
Edward Luce
Πηγή: Η Αυγή από Financial Times
