Macro

Ντορέιντα Τζόγκου: «Ήθελα να ακουστεί η φωνή τους μαζί με τη δική μου»

Μια συζήτηση με την Doreida Xhogu (Ντορέιντα Τζόγκου) με αφορμή την έκθεση «Mama Klorin»
 
Τι σημαίνει για ’σένα η έκθεση «Mama Klorin»;
 
Αυτή η έκθεση σημαίνει πάρα πολλά για μένα. Πρόκειται για ένα project το οποίο δουλεύω αρκετό διάστημα και με πολύ κόπο έφτασε σε μια ολοκλήρωση, εντός εισαγωγικών, γιατί δεν πιστεύω ποτέ ότι ένα έργο ολοκληρώνεται πλήρως, το ένα έργο εμπεριέχεται στο άλλο. Η πρώτη μου δουλειά στην Ελλάδα ήτανε καθαρίστρια σε πολύ μικρή ηλικία μαζί με τη μητέρα μου. Όταν ήρθαμε το 1995 δουλεύαμε όλες ως καθαρίστριες, όλες οι γυναίκες μετανάστριες. Θεωρώ γενικά ότι η πλειοψηφία των μεταναστών εργάζονται συλλογικά και με αλληλεγγύη. Από παιδί είχα παρατηρήσει ότι βοηθούσε η μία την άλλη κι αυτό ήταν ένα από τα βασικά μου κίνητρα για να δημιουργήσω μια ομάδα από γυναίκες καθαρίστριες από διαφορετικές χώρες. Αυτό το βίωμα της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας το μετέφερα και στο έργο μου. Ξέρω ότι η δουλειά μου έχει πολλές διαστάσεις και μιλά για πάρα πολλά ζητήματα, αλλά η καλλιτεχνική μου πρακτική βασίζεται κυρίως στις ρίζες, στην απώλεια και στην ταυτότητα. Στην ουσία αυτό που κάνω είναι ότι επιστρέφω στο παρελθόν για να κλείσω τραύματα δικά μου. Έτσι ξεκινάνε όλα τα έργα μου μέχρι στιγμής. Αλλά γνωρίζω ότι έχει κι άλλες διαστάσεις η δουλειά μου. Και δεν είναι μόνο αυτό το «Mama Klorin». Φυσικά και ήθελα πάρα πολύ, σαν τρελή, να δώσω φωνή σε αυτές τις γυναίκες που δουλεύουν από το πρωί μέχρι το βράδυ, με άγχος, με αγωνία, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, μέσα στη σιωπή. Ήθελα να ακουστεί η φωνή τους μαζί με τη δική μου μέσα από το «Mama Klorin», μια έκθεση που είναι αφιερωμένη σε αυτή τη δουλειά που είναι στο περιθώριο. Όταν έβλεπα αυτές τις γυναίκες να μη μπορούν να πουν ότι είναι καθαρίστριες ή να φοβούνται, δεν καταλάβαινα γιατί, μου φαινόταν αδιανόητο. Και τώρα που μεγάλωσα αποφάσισα να δώσω φωνή σε αυτές τις γυναίκες μέσα από το έργο μου. Θεωρώ ότι η συμβολή τους στην κοινωνία είναι πάρα πολύ σημαντική. Φαντάσου έναν κόσμο χωρίς καθαρίστριες. Πώς θα ήτανε; Ένας βρώμικος κόσμος.
 
 
Λες, από τη μία, ότι ήταν δική σου ανάγκη που αγγίζει και τις δικές σου ρίζες και προσωπικές εμπειρίες και, από την άλλη, υπάρχει μια πολιτική και κοινωνική διάσταση που αγγίζει το συλλογικό…
 
Βέβαια αγγίζει το συλλογικό και έχει πολιτική διάσταση. Είναι ένα ζήτημα που μας αφορά όλους. Δηλαδή, αυτές οι γυναίκες είναι στην καθημερινότητά μας, είναι στην κοινωνία μας. Τι κάνει η κοινωνία γι’ αυτές, γι’ αυτούς τους ανθρώπους; Γενικότερα, όχι μόνο για τις γυναίκες καθαρίστριες, αλλά για όλους τους ανθρώπους που ανήκουν στην εργατική τάξη. Αυτές οι γυναίκες δουλεύουν τόσα χρόνια, χωρίς ένσημα, πολλές ώρες, σε χάλια συνθήκες, από το πρωί μέχρι το βράδυ, και δεν βγάζουν άχνα. Χωρίς χαρτιά, δηλαδή, φθηνά εργατικά χέρια, ίσον εκμετάλλευση. Γιατί αυτή η δουλειά πρέπει να θεωρείται κατώτερη από μια άλλη δουλειά και να είναι τόσο απαρατήρητη από διάφορους; Δεν καταλαβαίνω γιατί. Γιατί να μην είναι σημαντική; Είναι πολύ σημαντική! Όλα τα κτίρια, όλα τα σπίτια, όλες οι υπηρεσίες, θέλουν κάποιον να τα φροντίζει και να τα καθαρίζει. Θες κάποιον για να το κάνει αυτό, κάποιος κοπιάζει για αυτό. Και είναι αυτές οι γυναίκες, γιατί αυτές γυναίκες πληρώνονται ένα πεντάευρω την ώρα. Γιατί;
 
Η εργασία στην καθαριότητα στην Ελλάδα έχει συνδεθεί με πολλές μεταναστευτικές κοινότητες αλλά απορρόφησε ειδικά πολλές από τις γυναίκες που ήρθαν τη δεκαετία του ’90 από την Αλβανία…
 
Ναι, τότε ήταν μοιρασμένα τα πράγματα για την αλβανική κοινότητα. Οι άντρες οικοδόμοι και αγρότες στα χωράφια και οι γυναίκες καθαρίστριες σε σπίτια και ξενοδοχεία. Δεν υπήρχε κάτι άλλο για αυτούς τους ανθρώπους. Επίσης ήταν ευάλωτοι επειδή δεν ήξεραν την γλώσσα κι ήθελαν απλά να επιβιώσουν. Έφυγαν για ένα καλύτερο μέλλον και είχαν υποστεί πάρα πολλά. Αλλά αυτό που έχω παρατηρήσει είναι ότι με τα χρόνια οι Αλβανοί πλέον έχουν φωνή και χαίρομαι πάρα πολύ γι’ αυτό. Γιατί έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τότε που έχουμε έρθει στην Ελλάδα και έχουμε εγκλιματιστεί. Τα πράγματα σήμερα δεν είναι όπως ήταν τότε και πάρα πολλοί Αλβανοί έχουν επιστρέψει στην πατρίδα τους κι άλλοι έχουν μεταναστεύσει σε άλλες χώρες, όπως η Αγγλία ή η Γερμανία. Ας πούμε στη Σκόπελο, που γνωρίζω πολύ καλά τι γίνεται γιατί είχα πάει κι εγώ με τη μητέρα μου να δουλέψω πάλι το καλοκαίρι, δεν βρίσκουν καθαρίστριες. Και τώρα έχουν προσλάβει πολλούς ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής. Δηλαδή τη θέση μας τώρα, την παίρνουν οι ακόμη πιο ευάλωτοι μετανάστες. Ένας Αλβανός, ας πούμε, στη Σκόπελο, γύρισε και είπε στη μάνα μου ότι «εμείς κάνουμε κουμάντο τώρα, δεν είμαστε όπως τότε που πρωτοήρθαμε, χωρίς εμάς δεν γίνεται». Πόσοι Αλβανοί σήμερα έχουν ανοίξει επιχειρήσεις… Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχει εξαφανιστεί ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το να είσαι καθαρίστρια και οι αποκλεισμοί. Αυτό είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει. Δεν το επικροτώ, εννοείται, με ενοχλεί και με πειράζει. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να μιλάμε και να έχουμε φωνή.
 
 
Ποιο ήταν το κίνητρό σου πίσω από το «Mama Klorin»;
 
Το «Mama Klorin» είναι αυτό που σου είπα και στην αρχή: η φωνή αυτών των γυναικών μαζί με τη δική μου. Φεύγει μετά από το δικό μου βίωμα και από τις θείες μου και πάει προς όλες τις γυναίκες που είναι καθαρίστριες. Δεν αφορά μόνο εμένα, άσχετο αν ξεκινάει από ’μένα. Ο κόσμος ας το δει όπως θέλει, ας το βιώσει όπως θέλει, ελεύθερα όπως το νιώθει. Δηλαδή ας ταξιδέψει μέσα από το έργο μου με τον τρόπο που θέλει και μπορεί. Μπορεί και να μην ταξιδέψει και καθόλου. Δεν μπορώ εγώ να καθοδηγήσω τον θεατή να πηγαίνει εκεί που θέλω εγώ. Δεν γίνεται αυτό. Είναι μια προσπάθεια και από εκεί και πέρα, καθένας ας το βιώσει όπως θέλει και μπορεί.
 
 
Η έκθεση, αφιερωμένη στις γυναίκες καθαρίστριες, θα παραμείνει ανοιχτή στο κοινό ως τις 31 Ιανουαρίου 2025, στο Demos Center (Ηπίτου 17, Πλάκα).
 
Στις 25 Ιανουαρίου, στις 5μμ, θα πραγματοποιηθεί ξενάγηση στα αγγλικά από τις επιμελήτριες της έκθεσης, Πάτι Βαρδάμη και Ιωάννα Παπαπαύλου.
 
Στις 31 Ιανουαρίου, στις 7μμ, θα πραγματοποιηθεί δημόσια συζήτηση με τίτλο «The women cleaners talk» με τη δημιουργό Doreida Xhogu και τις γυναίκες καθαρίστριες.
 
Περισσότερες πληροφορίες για το έργο της Doreida Xhogu: doreidaxhogu.com
 
Στιγμιότυπο από το βίντεο του «Mama Klorin», Αλέξανδρος Βούζας.
 
Η Βασιλική Πολυκάρπου είναι υποψήφια διδακτόρισσα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και κοινωνική ερευνήτρια