Ο Ντιντιέ Φασσέν είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους κοινωνικούς ανθρωπολόγους και κριτικούς στοχαστές, έχει αφιερώσει το έργο του στην αποδόμηση των ανισοτήτων, της κρατικής βίας και των μηχανισμών που διαμορφώνουν την «ηθική οικονομία» των κοινωνιών μας.
Ως πρωτοπόρος στην ανθρωπολογία της υγείας, έχει δείξει πώς η ζωή, ο πόνος και η φροντίδα γίνονται πεδία πολιτικής διαχείρισης.
Με εμπειρία που συνδυάζει την ακαδημαϊκή έρευνα με την επιτόπια ανθρωπιστική δράση, ο Φασσέν παρεμβαίνει δημόσια με εντυπωσιακή διαύγεια και ηθική συνέπεια, φωτίζοντας τις σκοτεινές ζώνες της πολιτικής εξουσίας.
Με μεγάλη μας χαρά ο Ντιντιέ Φασσέν μίλησε στην κοινή εκδήλωση της Εποχής, του The Press Project, του TVXS, της Αυγής και του Κόκκινου την Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2025 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με τίτλο: “Από το Global Sumud Flotilla στην εύθραυστη εκεχειρία: η Παλαιστίνη και το διεθνές κίνημα αλληλεγγύης στο αύριο”. Ευχαριστούμε πολύ όλους τους ομιλητές και τις ομιλήτριες και ιδιαιτέρως την Κλεονίκη Αλεξοπούλου που μετέφραζε το κείμενο που σας παρουσιάζουμε κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης.
Στο κείμενο που ακολουθεί, μεταφέρουμε τη σκέψη του σχετικά με τη συναίνεση γύρω από την γενοκτονία και την καταστροφή στη Γάζα, μια ανάλυση που έρχεται να εμπλουτίσει και να οξύνει τον δημόσιο διάλογο. “Συνομιλεί”, όπως θα καταλάβουν οι αναγνώστες που το έχουν διαβάσει, και με το βιβλίο του που εκδόθηκε το 2024 από τις εκδόσεις Πόλις.
«Πλησιάζει ο καιρός όπου μόνο εκείνο που παραμένει ανεξήγητο θα είναι ικανό να απαιτεί την προσοχή μας», γράφει ο Γάλλος ποιητής Ρενέ Σαρ.
Πράγματι, καθώς έχει υπογραφεί μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός από το κράτος του Ισραήλ και αυτή παραβιάζεται καθημερινά από τον στρατό του, ο οποίος συνεχίζει να καταστρέφει κρίσιμες υποδομές και να σκοτώνει αμάχους στη Γάζα, έχει φτάσει ο καιρός να αρχίσουμε να συλλογιζόμαστε τι συνέβη τα τελευταία δύο χρόνια. Όχι μόνο στη Γάζα, στη Δυτική Όχθη και στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, όχι μόνο στον Λίβανο, τη Συρία, το Ιράν, την Υεμένη και το Κατάρ, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, και ειδικότερα στις δυτικές χώρες. Αυτό που δεν έχει προηγούμενο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι εκείνο που έχει αναγνωριστεί ως γενοκτονία από τα Ηνωμένα Έθνη, διάφορους διεθνείς οργανισμούς και την πλειονότητα των ειδικών παγκοσμίως, αλλά η υποστήριξη που αυτή έλαβε από τις ευρωπαϊκές χώρες, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως η Ισπανία, και κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν επεκτείνει την ιμπεριαλική τους ισχύ στη Μέση Ανατολή και διαπραγματεύονται το μέλλον των Παλαιστινιακών Κατεχόμενων Εδαφών χωρίς να προσκαλούν τους ίδιους τους Παλαιστίνιους.
Το όνομα και η ερμηνεία των γεγονότων έχουν μεταβληθεί με τον χρόνο. Τρεις εβδομάδες μετά τη φονική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, όταν έγραψα ένα άρθρο με τίτλο «Το φάντασμα μιας γενοκτονίας στη Γάζα» (θεμελιώνοντας έναν ιστορικό παραλληλισμό ανάμεσα αφενός στη δημόσια δήλωση των Ισραηλινών πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών για την πρόθεσή τους να «σβήσουν τη Γάζα από προσώπου γης» και να εξολοθρεύσουν όλους τους κατοίκους της, καθώς και την πραγματική υλοποίηση αυτού του σχεδίου και αφετέρου στη γενοκτονία των Χερέρο και Νάμα από τους Γερμανούς το 1905, την οποία είχα μελετήσει κατά την εργασία μου στη Ναμίμπια) κατηγορήθηκα δημόσια, όχι απλώς για αντισημιτισμό. Σήμερα, η γενοκτονία αναγνωρίζεται από μεγάλο μέρος του κόσμου, και ο παραλληλισμός με εκείνη των Χερέρο και Νάμα έχει γίνει από έγκριτους Εβραίους Ισραηλινούς μελετητές, όπως ο Όμερ Μπάρτοφ και ο Εϊάλ Βάιτσμαν, μεταξύ άλλων, και μάλιστα, όπως αντιλήφθηκα, είχε ήδη αναφερθεί νωρίτερα από τον Άμος Γκόλντμπεργκ. Ωστόσο, αυτό που συνέβη, και εξακολουθεί να συμβαίνει, παραμένει δύσκολο να το συλλάβουμε. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις παράγοντες που έχουν καταστήσει την κατάσταση δυσνόητη και την προσέγγισή μας δύσκολη: η προδοσία των λέξεων· η συσκότιση των δεδομένων· η αδιανόητη φύση των γεγονότων.
1. Πρώτο εμπόδιο: η προδοσία των λέξεων
Αυτή έχει ενορχηστρωθεί από τις κυβερνήσεις των δυτικών χωρών, μέρος των διανοούμενων ελίτ τους και το μεγαλύτερο μέρος των κυρίαρχων ΜΜΕ. Έχει βασιστεί στην ισραηλινή επικοινωνιακή στρατηγική, γνωστή ως hasbara, χωρίς καμία κριτική αξιολόγησή της.
Έτσι, η διατύπωση «Πόλεμος Ισραήλ–Χαμάς» χρησιμοποιήθηκε συστηματικά, ενώ από την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης ήταν σαφές ότι το σχέδιο ήταν η εξάλειψη της Γάζας και του πληθυσμού της, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, καθώς και δημοσιογράφων, πανεπιστημιακών και υγειονομικού προσωπικού, με κάθε διαθέσιμο μέσο: βόμβες, drones, πυροβολισμούς, λιμό. Με άλλα λόγια, η Χαμάς δεν ήταν ο μοναδικός στόχος· στην πραγματικότητα, δεν επρόκειτο καν για πόλεμο.
Ήταν προφανές ότι αυτή η διατύπωση εξυπηρετούσε τρεις κύριους σκοπούς:
– τη νομιμοποίηση της επιχείρησης, η οποία παρουσιαζόταν ως εξόντωση μιας πολιτικής και στρατιωτικής οργάνωσης χαρακτηρισμένης ως τρομοκρατικής από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση·
– την αποφυγή μελλοντικών κατηγοριών για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, πόσο μάλλον για γενοκτονία, αφού οι φόνοι αμάχων θεωρούνταν απλώς «παράπλευρες απώλειες» ενός δίκαιου πολέμου·
– και τη δικαιολόγηση της στήριξης των δυτικών χωρών σε αυτή την υποτιθέμενα «σωτήρια» ενέργεια.
Παράλληλα, χρησιμοποιήθηκε μια σειρά ευφημισμών, όπως «ανθρωπιστική κρίση» (που πράγματι υπήρχε, αλλά αποτελούσε πολύ μετριασμένη περιγραφή της πραγματικότητας στο πεδίο) και «σύγκρουση στη Μέση Ανατολή» (μια έκφραση που εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιείται για να αποφεύγεται η αναφορά στον παράνομο αποικισμό των Παλαιστινιακών Εδαφών).
Ακούγαμε καθημερινά για τους «Ισραηλινούς ομήρους», δηλαδή γυναίκες και άνδρες που κρατούνται από παλαιστινιακές οργανώσεις στη Γάζα, αν και κάποιοι από αυτούς ήταν στρατιώτες και θα έπρεπε να ονομάζονται «αιχμάλωτοι πολέμου», όπως αναγνωρίζονται το Διεθνές Δίκαιο, το οποίο τους παρέχει προστασία. Συμμετρικά, οι Παλαιστίνιοι που απελευθερώθηκαν ως αντάλλαγμα αποκαλούνταν «κρατούμενοι», κάτι που οδηγούσε στο να θεωρούνται ένοχοι για κάτι, ενώ στην πραγματικότητα ο ισραηλινός στρατός αναγνώρισε ότι τα τρεις τέταρτα των έξι χιλιάδων Παλαιστινίων που κρατούνταν στο Ισραήλ από τις 7 Οκτωβρίου 2023 σε απαράδεκτες συνθήκες, καταδικαστέες από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν είναι ούτε μαχητές, ούτε μέλη των λεγόμενων τρομοκρατικών οργανώσεων και δεν τους έχουν καν απαγγελθεί κατηγορίες, ούτε έχουν δικαστεί.
Υπάρχουν, λοιπόν, 4500 «Παλαιστίνιοι όμηροι», σύμφωνα με μια πρακτική που νομιμοποιήθηκε από το Ισραηλινό Ανώτατο Δικαστήριο τη δεκαετία του 1990 έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιούνται οι αιχμάλωτοι αυτοί ως διαπραγματευτικά χαρτιά.Το γεγονός ότι οι Ισραηλινοί στρατιώτες δεν ονομάζονται αιχμάλωτοι πολέμου απονομιμοποιεί την κράτησή τους στη Γάζα, ενώ αντίθετα, το ότι οι Παλαιστίνιοι που είναι φυλακισμένοι σε ισραηλινές φυλακές και στρατόπεδα δεν ονομάζονται όμηροι, νομιμοποιεί την κράτησή τους.
Όλη η γλώσσα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όσα συμβαίνουν — και πολλά άλλα παραδείγματα θα μπορούσαν να αναφερθούν, όπως ο όρος «ανθρώπινη ασπίδα» — είναι παραπλανητική και ανέντιμη. Ο κόσμος έχει έρθει αντιμέτωπος με ένα φρικτό ψέμα, σχεδιασμένο έτσι ώστε να επιτευχθεί ο αφανισμός της Γάζας. Και για να εξασφαλιστεί ότι αυτό δεν θα αμφισβητηθεί, ο έλεγχος των δεδομένων ήταν απαγορευμένος, στιγματισμένος, ακόμη και υπό δίωξη. Η αναφορά οποιουδήποτε στην ιστορία της αποικιοκρατίας, της κατοχής και της καταπίεσης που προηγήθηκε της 7ης Οκτωβρίου και θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατανόησή της, ενείχε τον κίνδυνο να κατηγορηθεί για υποστήριξη της τρομοκρατίας. Το ίδιο ίσχυε για τον χαρακτηρισμό της Χαμάς ως κινήματος αντίστασης.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι δημοσιογράφοι των New York Times είχαν την άδεια να χρησιμοποιούν τις λέξεις «σφαγή» και «μακελειό» μόνο για τα 1.200 θύματα στο Ισραήλ, αλλά όχι για τους πάνω από 60.000 στη Γάζα. Στην πραγματικότητα, τους ζητήθηκε να μην αναφέρουν ακόμη και τη λέξη «Κατεχόμενα Εδάφη» και να αντικαταστήσουν τις «προσφυγικές κατασκηνώσεις» με τη λέξη «γειτονιές».
Στη Γαλλία, ένας δημοσιογράφος που, φαινομενικά κατά λάθος, χρησιμοποίησε τη φράση «Παλαιστίνιος όμηρος» στην κρατική τηλεόραση, για να αναφερθεί σε όσους κρατούνταν παράνομα στο Ισραήλ, τέθηκε σε διαθεσιμότητα, ενώ το μέσο ζήτησε δημόσια συγγνώμη.
Σε αυτήν την Οργουελιανή περίοδο που διανύσαμε, ακόμη και το αίτημα για κατάπαυση του πυρός θεωρούνταν αντισημιτισμός.
2. Δεύτερο εμπόδιο: η συσκότιση των δεδομένων
Πολλά κρίσιμα δεδομένα παραμένουν άγνωστα, μερικές φορές επειδή λείπουν οι πληροφορίες, συχνά επειδή αποκρύπτονται. Είναι πιθανό να μην τα μάθουμε ποτέ, καθώς η ισραηλινή κυβέρνηση θα κάνει ό,τι είναι δυνατό για να εμποδίσει οποιαδήποτε έρευνα, όπως έχει ήδη κάνει μέχρι τώρα.
Τι συνέβη λοιπόν στις 7 Οκτωβρίου 2023; Πολλά από τα πιο φρικιαστικά γεγονότα που παρουσιάστηκαν για εβδομάδες στα κυρίαρχα ΜΜΕ, και συνεχίζουν να επαναλαμβάνονται από ορισμένους πολιτικούς και ακτιβιστές, έχουν ανατραπεί από έρευνες των ισραηλινών ΜΜΕ.
Ωστόσο, η ισραηλινή κυβέρνηση έχει συστηματικά απορρίψει εκκλήσεις για σύσταση επίσημης κρατικής επιτροπής που θα ερευνούσε τα γεγονότα και εμπόδισε την αποστολή του ΟΗΕ, απαγορεύοντας στα μέλη της οποιαδήποτε επαφή με θύματα, μάρτυρες και γιατρούς.
Επίσης, πόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει στη Γάζα εξαιτίας του πολέμου; Γνωρίζουμε ότι οι αριθμοί που δίνει το Υπουργείο Υγείας της Γάζας, οι οποίοι έχουν συστηματικά θεωρηθεί υπερβολικοί, είναι στην πραγματικότητα σημαντικά υποτιμημένοι. Σύμφωνα με έρευνες για τους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι έμμεσοι θάνατοι ήταν τέσσερις φορές περισσότεροι από τους άμεσους.
Αυτό σημαίνει ότι τα τρέχοντα δεδομένα για τη Γάζα μπορεί να χρειαστεί να πολλαπλασιαστούν πέντε φορές. Εντούτοις, για να μάθουμε την πραγματική θνησιμότητα, θα χρειαζόταν ανεξάρτητη μελέτη μεγάλης δειγματοληψίας στον πληθυσμό, κάτι που θα είναι δύσκολο τόσο για πολιτικούς λόγους, μιας και είναι απίθανο η κατοχική δύναμη να επιτρέψει τέτοια έρευνα, όσο και για τεχνικούς λόγους, καθώς ο πληθυσμός έχει εξοντωθεί και εκτοπιστεί. Όμως, η παρεμπόδιση της ενημέρωσης ήταν επίσης έργο των κυρίαρχων ΜΜΕ στις δυτικές χώρες, ειδικά κατά τους πρώτους δεκαπέντε μήνες του πολέμου, και ιδιαίτερα στα οπτικοακουστικάμέσα, τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια.
Έτσι, δεν έγινε καμία αναφορά στην εμπειρία των Παλαιστινίων, στα βάσανά τους, στις προσδοκίες τους, και οι φωνές τους σχεδόν ποτέ δεν ακούστηκαν, επίσημα επειδή οι διεθνείς δημοσιογράφοι δεν επιτράπηκε να εισέλθουν στη Γάζα, κάτι που συνιστούσε τραγική άγνοια και φρικτή αδιαφορία για τους Παλαιστίνιους ρεπόρτερ που ρίσκαραν τη ζωή τους για να μεταδώσουν στον κόσμο όσα συνέβαιναν στη Γάζα. Αντιθέτως, η ισραηλινή πλευρά ήταν συνεχώς αντικείμενο φροντιστικής προσοχής, με ρεπορτάζ για τις οικογένειες των ομήρων, για την καθημερινή ζωή των κατοίκων σε καιρό πολέμου, για τις διαμαρτυρίες του πληθυσμού κατά της κυβέρνησής τους, αν και όχι για τα δικαιώματα των Παλαιστινίων.
Εκείνο που ποτέ δεν αναφέρθηκε ήταν οι φρικαλεότητες των στρατιωτών στη Γάζα, οι οποίες μάλιστα καταγράφηκαν σε βίντεο και διαδόθηκαν από αυτούς τους ίδιους, ούτε αυτές των φρουρών στις ισραηλινές φυλακές, όπου οι κρατούμενοι ξυλοκοπούνταν, ταπεινώνονταν και μερικές φορές βιάζονταν, εικόνες που στη συνέχεια προβάλλονταν περήφανα σε φιλοκυβερνητικά κανάλια.
Όταν οι Ισραηλινοί όμηροι απελευθερώθηκαν, γνωρίζαμε ποιες ήταν οι τιμωρητικές συνθήκες της κράτησής τους, αν και σε όσους ισχυρίζονταν ότι δεν είχαν υποστεί κακομεταχείριση, γρήγορα επιβλήθηκε η σιωπή τους. Όταν όμως απελευθερώθηκαν οι Παλαιστίνιοι όμηροι, δεν υπήρχαν εικόνες των εξασθενημένων σωμάτων και των ταλαιπωρημένων ματιών τους, ούτε περιγραφές των όσων είχαν περάσει.
Παρομοίως, η έρευνα που διεξήχθη το Μάϊο του 2025 και έδειξε ότι το 82% των Ισραηλινών Εβραίων υποστήριζε την εκδίωξη όλων των Παλαιστινίων από τη Γάζα και ότι το 47% συμφωνούσε με τη σφαγή όλων των κατοίκων όταν ο στρατός τους θα καταλάμβανε μια πόλη, δεν δημοσιοποιήθηκε, πολλώ δε μάλλον ούτε καν σχολιάστηκε, από τα κυρίαρχα ΜΜΕ.
Οι δημοσιογράφοι που ήταν κριτικοί προς τα μέσα στα οποία εργάζονταν, μου είπαν ότι οι διευθυντές τους φοβόντουσαν μήπως κατηγορηθούν ως μεροληπτικοί και αντισημίτες, αν έδειχναν τι είχε απογίνει η ισραηλινή κοινωνία.
Εκατοντάδες Αγγλόφωνοι ρεπόρτερ υπέγραψαν ένα ψήφισμα για την μεροληψία των ΜΜΕ τους. Έτσι, Γάλλοι, Γερμανοί, Αμερικανοί και πολλοί άλλοι δεν γνωρίζουν καν τα γεγονότα που οι Ισραηλινοί πολίτες βρίσκουν στον δικό τους Τύπο. Για πολύ καιρό λέγονταν ότι ο πολλαπλασιασμός των λεγόμενων ψευδών ειδήσεων ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης των κοινωνικών δικτύων, κάτι που είναι εν μέρει αλήθεια. Όμως η ίδια κριτική οφείλει να γίνει και στην παραγωγή ψευδών ειδήσεων από τα επίσημα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, η αγνοτολογία, η κοινωνιολογική μελέτη της σκόπιμης παραγωγής άγνοιας, ιδίως για να επηρεαστεί η κοινή γνώμη, θα έχει πολύ έργο να κάνει σχετικά με την παγκόσμια εκστρατεία παραπληροφόρησης που έλαβε χώρα τα τελευταία δύο χρόνια.
3. Τρίτο εμπόδιο: η δυσκολία στην κατανόηση των γεγονότων
Το εμπόδιο αυτό είναι, με μια έννοια, πιο βαθύ: είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς τι συνέβη κατά την περίοδο αυτή, επειδή πρόκειται για μια πολιτική, ηθική και βιωματική φρικαλεότητα, τέτοια που τα συνηθισμένα θεωρητικά και εμπειρικά μας εργαλεία φαίνονται ελλιπή έτσι ώστε να την κατανοήσουμε. Οι συγκρίσεις με άλλες γενοκτονίες είναι ανεπαρκείς. Υπάρχει κάτι μοναδικό εδώ, τουλάχιστον σε τρία επίπεδα.
Πρώτον, πώς κατόρθωσε η ισραηλινή κοινωνία να μετατραπεί σε αυτό που τα περισσότερα ΜΜΕ μάταια προσπαθούσαν να κρύψουν από εμάς;
Φυσικά, αυτή η ακραία βία δεν ήρθε από το πουθενά. Το σχέδιο κατάκτησης ολόκληρης της Παλαιστίνης, και μάλιστα πέρα από τα όρια της Βρετανικής Εντολής, είχε μακροχρόνια επιβεβαιωθεί από Ισραηλινούς ηγέτες, με την πλατφόρμα του Λικούντ του 1977 να διακηρύσσει την κυριαρχία του Ισραήλ επί της Παλαιστίνης από τον ποταμό έως τη θάλασσα, πολύ πριν το επαναλάβουν ορισμένοι φιλοπαλαιστίνιοι ακτιβιστές. Η εκδίωξη και η σφαγή των Παλαιστινίων υπήρξε ουσιαστικά το πιστοποιητικό γέννησης του κράτους του Ισραήλ κατά τη Νάκμπα.
Όμως το γεγονός ότι η φαντασία των περισσότερων Ισραηλινών έγινε τόσο φονική, ακόμη και απέναντι σε παιδιά παλαιστινίων, ότι απανθρωποποίησαν τον εαυτό τους απανθρωποποιώντας τους εχθρούς τους, και ότι αναβίωσαν τις χειρότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας, παραμένει περίπλοκο και ανησυχητικό.
Δεύτερον, πώς μπόρεσαν οι δυτικές κυβερνήσεις να στηρίξουν αυτή την εγκληματική δράση, που είχε αποκαλυφθεί ξεκάθαρα από την πρώτη μέρα της ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης —και όχι μόνο αυτές οι χώρες, αλλά και τμήματα της Ανατολικής Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας, ακόμη και του Αραβικού κόσμου;
Η μνήμη του Ολοκαυτώματος δεν μπορεί να αποτελέσει εξήγηση, καθώς οι περισσότερες από αυτές τις χώρες δεν ήταν μέρος του ναζιστικού σχεδίου, και σε κάθε περίπτωση τα εγκλήματα των Ευρωπαίων κατά των Εβραίων δεν μπορούν να αποκατασταθούν ηθικά με τη σφαγή των Παλαιστινίων. Ακόμη και τα οικονομικά πλεονεκτήματα μιας περιφερειακής αγοράς για τις αραβικές χώρες ή για το βιομηχανικο-στρατιωτικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ, της Γερμανία ή της Γαλλία δεν επαρκούν για να εξηγήσουν τη συνενοχή αυτών των εθνών.
Τρία, εν μέρει συνδεδεμένα, στοιχεία πρέπει να ληφθούν υπόψη:
α. Το αποικιοκρατικό παρελθόν και η ιμπεριαλιστική παρουσία των δυτικών εθνών έχουν κανονικοποιήσει την ιδέα του Ισραήλ ως δυτικού προκεχωρημένου φυλακίου στη Μέση Ανατολή.
β. Οι ιδεολογικές συγγένειες πολλών εθνικιστικών και ξενοφοβικών κυβερνήσεων, από την Ουγγαρία έως την Ινδία και την Αργεντινή, έχουν δημιουργήσει μια διεθνή συμμαχία της άκρας δεξιάς, της οποίας το Ισραήλ είναι φάρος.
γ. Οι Παλαιστίνιοι υποφέρουν από έναν τριπλό στιγματισμό: αντι-αραβικό ρατσισμό, ισλαμοφοβική σκέψη και ταύτιση με την τρομοκρατία.
Τρίτον, πώς θα καταστεί δυνατόν να αποδοθεί η εμπειρία των Παλαιστινίων;
Η εμπειρία του να δει κανείς γονείς, παιδιά, συγγενείς και φίλους να συνθλίβονται κάτω από τα συντρίμμια, να πυροβολούνται από ελεύθερους σκοπευτές, να σκοτώνονται από drones, να παρακολουθεί τον αργό θάνατο τραυματιών ή πεινασμένων, να τραυματίζεται από τον διαρκή βομβαρδισμό και την εκτεταμένη καταστροφή, να είναι μάρτυρας της καταστροφής κάθε στοιχείου που συγκροτεί την ιστορία ενός λαού και καθιστά τη ζωή βιώσιμη, είναι σχεδόν αδύνατο να αποδοθεί πλήρως.
Ωστόσο, είναι πολύ πιθανό ότι το πρόβλημα δεν θα είναι αυτό που θα παραμένει ανείπωτο, αλλά ότι θα είναι ανήκουστο, όπως συνέβη σε τόσους πολλούς που βίωσαν γενοκτονίες. Όχι, λοιπόν, το γεγονός πως οι Παλαιστίνιοι δεν θα έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τη θλίψη τους, αλλά ότι εκείνοι που συμμετείχαν σε αυτήν, σε όλο τον κόσμο, δεν θα ήθελαν να τους ακούσουν.
Μετάφραση: Βασίλης Ρόγγας
Η ΕΠΟΧΗ
