Αρχικά, τα Χριστούγεννα δεν ήταν χριστιανική γιορτή. Η Εκκλησία τα “κατέλαβε” τον 4ο αι. μ.Χ., όταν ο Χριστιανισμός είχε γίνει η επίσημη κρατική θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η εγκόλπωση αποτελούσε μέρος ενός ολοκληρωμένου προγράμματος για τον αργό και δόλιο εκχριστιανισμό, μέσα από μαζική μεταστροφή, της παραδοσιακής παγανιστικής πρακτικής.
Ο ίδιος ο Χριστιανισμός ήταν η εφεύρεση του Απόστολου Παύλου στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. Στη συνέχεια επισημοποιήθηκε από τους Ευαγγελιστές (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς και Ιωάννης) στα τέλη εκείνου του αιώνα. Τα επόμενα 200 περίπου χρόνια, η Εκκλησία διείσδυε στα κοινωνικά “χαμόκλαδα” της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στοχεύοντας κυρίως τους φτωχούς και στρατολογώντας όποιον προσχωρούσε.
Στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., ήταν ο μόνος και ο μεγαλύτερος θρησκευτικός οργανισμός στην Αυτοκρατορία και η απόφαση του αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου να τη νομιμοποιήσει και να σφυρηλατήσει μια συμμαχία μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας ήταν μια λαμπρή επίδειξη ρεαλπολιτίκ. Δημιούργησε εκείνο το συνδυασμό στρατιωτικής και ιδεολογικής εξουσίας που θα αποτελούσε τη βάση του δυτικού μεσαιωνικού πολιτισμού.
Ο Ιησούς, παρεμπιπτόντως, ήταν Εβραίος θρησκευτικός δάσκαλος των αρχών του 1ου αιώνα μ.Χ. Δεν ισχυρίστηκε ότι ήταν θεός και στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να έχει ισχυριστεί κάτι τόσο βλάσφημο δίχως να καταστρέψει κάθε πιθανότητα να δημιουργήσει μαζική βάση οπαδών. Μάλλον, ήταν συστατικό στον αυξανόμενο βρασμό του πολιτικο-θρησκευτικού ριζοσπαστισμού που τελικά εξερράγη στην αντιμπεριαλιστική επανάσταση στην Παλαιστίνη μεταξύ 66 και 73 μ.Χ. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Χριστιανικός μύθος
Ο Χριστιανισμός ήταν ένα περίεργο υβρίδιο, μείγμα ριζοσπαστικού Ιουδαϊσμού και ελληνικού παγανισμού. Ο Απόστολος Παύλος δεν γνώρισε ποτέ τον Ιησού. Ήταν ένας εξελληνισμένος Εβραίος από την Ταρσό που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό μερικές δεκαετίες μετά το θάνατο του Ιησού και στη συνέχεια τον μεταμόρφωσε, συγχωνεύοντάς τον με την ελληνική λατρεία της γονιμότητας.
Πάρτε το μύθο της Παναγίας, της “Θεομήτορος”, που αποτελεί θέμα ενός εκατομμυρίου εικόνων της Παναγίας και του Βρέφους τα τελευταία 1.500 χρόνια. Είναι η άμεση απόγονος της αρχέγονης θεότητας Μάνα-Γη, η οποία, σε μύθους που χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού και παλαιότερα, γονιμοποιήθηκε από έναν αρσενικό επουράνιο θεό. Ο τελευταίος, έχοντας κάνει το καθήκον του, πέθανε αμέσως, αλλά έπρεπε να αναστηθεί, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχιση του ετήσιου κύκλου ζωής και θανάτου.
Στην περίεργη χριστιανική αναδιαμόρφωση του μύθου, ο Θεός χωρίζεται στα τρία: Θεός ο Πατέρας, Θεός ο Υιός, Θεός και το Άγιο Πνεύμα. Οι δύο πρώτοι μετράνε: η Παρθένος Μαρία γονιμοποιείται από τον Θεό Πατέρα, γεννάει τον Θεό Υιό και ο τελευταίος σκοτώνεται και ανασταίνεται. Η παγανιστική προέλευση του μύθου είναι φανερή.
Παρεμπιπτόντως, κατά την πρώιμη ανάπτυξη του Χριστιανισμού, μπορούμε να δούμε την Παρθένο Μαρία να εκτοπίζει συνεχώς τις τοπικές παγανιστικές θεές ως επίκεντρο λατρείας. Για παράδειγμα, στο Πέστουμ (Ποσειδωνία) της νότιας Ιταλίας, η θεά Ήρα έχει απεικονιστεί, στους ελληνικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, να κρατά ρόδια ως σύμβολα γονιμότητας. Και, ω του θαύματος, στην τοπική μεσαιωνική εκκλησία θα δείτε τη Μαντόνα να κρατά με το αριστερό χέρι το βρέφος Ιησούς και με το δεξί ένα ρόδι.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο
Οι γιορτές του μεσοχείμωνου ήταν πολύ σημαντικές για να αγνοηθούν από την Εκκλησία. Περιττό να πούμε, ουδείς είχε την παραμικρή ιδέα για το πότε γεννήθηκε ο Ιησούς. Η Εκκλησία έριξε το βάρος της στις 25 Δεκεμβρίου επειδή ήταν περίπου η εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου (21 Δεκεμβρίου).
Αυτό το ηλιοστάσιο αποτέλεσε επίκεντρο της λατρείας της γονιμότητας για χιλιάδες, πιθανώς δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Ο λόγος είναι απλός: η μικρότερη μέρα, η μεγαλύτερη νύχτα, μια ημερολογιακή καμπή, μια οριακή – και μάλιστα ανήσυχη – στιγμή στο χρόνο για ολόκληρη τη ζωή που εξαρτιόταν από την επιστροφή του καλοκαιριού.
Ο μισός συμβολισμός των σύγχρονων εορτασμών των Χριστουγέννων αντανακλά την προέλευσή τους από την προχριστιανική λατρεία της γονιμότητας. Τα αειθαλή φυτά που χρησιμοποιούνται – το χριστουγεννιάτικο δέντρο, η αείφυλλη βαλανιδιά και τα πουρνάρια ως διακόσμηση, το κρέμασμα του γκι – αντιπροσωπεύουν τη συνέχεια της ζωής μέσα στο σκοτάδι του χειμώνα και δείχνουν τον δρόμο για την ανανέωσή της την άνοιξη.
Κατά το Μεσαίωνα, ο κορμός δεν ήταν το ενοχλητικά πλούσιο σε σοκολάτα κέικ (δεν υπήρχε σοκολάτα πριν από το άνοιγμα του εμπορίου με την Αμερική), αλλά ένας πραγματικός κορμός δένδρου, ένα κούτσουρο, το οποίο άναβε και αναμενόταν να καίει όλες τις 12 ημέρες των γιορτών των Χριστουγέννων. Οι τωρινές τεχνητές διακοσμήσεις που έχουν πλέον αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τις φυσικές, είναι οι απόγονοι στον 20ό αιώνα των αειθαλών φυτών και των κορμών.
Τόσο το χριστουγεννιάτικο δέντρο όσο και ο κορμός φαίνεται ότι είχαν Σκανδιναβική ή/και Γερμανική προέλευση. ‘Οπως επίσης και ο Άγιος Βασίλης: είναι πιθανώς ένα σύγχρονο κράμα του βόρειου θεού Οντίν (στα Σκανδιναβικά) ή Βόντεν (στα Αγγλοσαξωνικά) και του ανατολικού χριστιανού αγίου Νικολάου.
Εμφανίζεται και με άλλες μορφές. Ο λεγόμενος Πράσινος Άνθρωπος, μια προφανής θεότητα της γονιμότητας που εμφανίζεται συχνά στα γλυπτά των μεσαιωνικών εκκλησιών (και πιο οικείος πια στην ταμπέλα κάποιας παμπ) αποτελεί μιαν άλλη ενσάρκωση. Από αυτή την άποψη, αξίζει να αναφερθεί ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ο Άγιος Βασίλης εξακολουθεί να φοράει πράσινο, όχι κόκκινο. Και γιατί κατεβαίνει από την καμινάδα; Είναι θεότητα της γονιμότητας και η καμινάδα είναι ένας συμβολικός φαλλός.
Ο κόσμος ανάποδα
Μπορούν να ειπωθούν περισσότερα για το χειμερινό ηλιοστάσιο ως οριακή στιγμή. Η οριακότητα, το μεταίχμιο, είναι “κατώφλι”, δηλαδή μια στιγμή ή ένας χώρος που δεν είναι “ούτε το ένα ούτε το άλλο”αλλά περιλαμβάνει μετάβαση μεταξύ δύο, ώστε να βρεθούμε σε μια κατάσταση “γίγνεσθαι”. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε άβολα. Η ανθρωπολογία είναι γεμάτη με τα πράγματα συμβολικής σημασίας για τον οριακό χαρακτήρα. Το ηλιοστάσιο – και επομένως τα Χριστούγεννα– έχει αυτή την ιδιότητα.
Η ρωμαϊκή χειμωνιάτικη γιορτή, τα Σατουρνάλια, γιορταζόταν με αντιστροφή ρόλων ανάμεσα σε αφέντες και σκλάβους. Σύμφωνα με το μύθο, ο Δίας είχε ανατρέψει τον Κρόνο, αντιπροσωπεύοντας τη νέα τάξη πραγμάτων που βασιζόταν στην πατριαρχία, την ιδιοκτησία και την εξουσία – την ταξική κοινωνία. Ο Κρόνος (Σατούρν) συνδέθηκε με τη χαμένη, χρυσή εποχή της ισότητας. Η χριστιανική εκδοχή αυτού του μύθου είναι, φυσικά, η ιστορία του Αδάμ και της Εύας στον Κήπο της Εδέμ. Έτσι, στη γιορτή προς τιμήν του μεγαλόψυχου παλιού θεού ήταν η κατάλληλη στιγμή οι αφέντες να γίνουν σκλάβοι για μια μέρα.
Η μεσαιωνική εκδοχή περιελάμβανε τον Άρχοντα Κακοδιοικητή, έναν κοινό άνθρωπο που στεφόταν βασιλιάς για μια ημέρα – ή και περισσότερο – κατά τη διάρκεια των εορτασμών των Χριστουγέννων ως επικεφαλής ενός οργίου με γλέντι, ποτό, μουσική, χορό, παιχνίδια και σεξ. Έτσι, για μια στιγμή, η εργασία σταματούσε, η εξουσία έφθινε, οι άνθρωποι…τις αμόλαγαν και ο κόσμος γύριζε τα πάνω-κάτω.
Πανηγυρικό γλέντι
Γιατί γλέντι και ποτό; Εν μέρει, επειδή το να μοιράζεσαι το φαγητό και το ποτό είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανθρώπινη αλληλεγγύη – αλλά και επειδή τα χριστουγεννιάτικα φαγώσιμα αντιπροσωπεύουν τη γενναιοδωρία που περιμένουμε με το τέλος του χειμώνα και την επιστροφή της άνοιξης, την ανανέωση της ζωής και τις σοδειές του επόμενου χρόνου.
Το γλέντι είναι μια άλλη μορφή για τη μαγεία της γονιμότητας, εκεί όπου συμβολοποιούμε όλα όσα επιθυμούμε. Καταναλώνουμε ειδικά φαγητά τόσο για να επισημάνουμε τη σημασία της γιορτής όσο και για να δείξουμε τη γενναιοδωρία της Φύσης – εξού και τα κέικ, οι πίτες και οι πουτίγκες που γεμίζουν με αποξηραμένα φρούτα, ό,τι δηλαδή διατηρήθηκε από την περσινή σοδειά.
Δεν υπάρχει κάτι κακό στον εορτασμό των Χριστουγέννων. Είναι αρχέγονος, παγανιστικός, βαθιά ριζωμένος στη συλλογική μας ψυχή. Εκφράζει μια βασική ανθρώπινη λαχτάρα για ενότητα και αλληλεγγύη. Μας συνδέει με τα πρότερα μέλη του είδους μας.
Αγνοήστε τον χριστιανικό έλεγχο, την αχαλίνωτη εμπορευματοποίηση και τον ρηχό συναισθηματισμό των κυβερνώντων και των δημοσιογράφων τους: οι γιορτές του μεσοχείμωνου ανήκουν στον απλό λαό.
____________________
O Neil Faulkner είναι αρχαιολόγος, ιστορικός και συγγραφέας έργων με πιο πρόσφατο το Alienation, Spectacle, and Revolution: a critical Marxist essay . Αλλα έργα του : The Decline and Fall of Roman Britain, Apocalypse: The Great Jewish Revolt Against Rome, A Marxist History of the World: From Neanderthals to Neoliberals.
Πηγή : anticapitalistresistance.org
Μετάφραση : Δ. Καρέλλας
