Αμπωτις και πλημμυρίδα συναισθημάτων: στην τελευταία δεκαπενταετία βλέπουμε εφαρμοσμένες τις θεωρήσεις για ηγεμονία μέσω συναισθηματικών ταυτίσεων.
«Kαμιά σχισμή δεν διευρύνεται χωρίς τον πόθο της διευρύνσεως // Kαμιά φορά γινόμαστε κλεψύδρες // K’ οι σπόγγοι σφαδάζουν για την κάθε μας σταγόνα». Σκέφτηκα αυτούς τους στίχους του Ανδρέα Εμπειρίκου (από τη «Στιγμή Πορφύρας»), προσπαθώντας να καταλάβω πώς τα σφοδρά συναισθήματα της παρελθούσας δεκαπενταετίας που συγκλόνισαν και παρακίνησαν τους Ελληνες της κρίσης, πώς αυτά τα πάθη, ο θυμός, η ελπίδα, ο σπασμός, από τα υπαρξιακά βεγγαλικά του Δεκέμβρη 2008 έως τα ποτάμια της Αγανάκτησης, έως το τρανό ουτοπικό Οχι, όλα ξεθύμαναν και ξεστράτισαν και ενδοβλήθηκαν, κουλουριάστηκαν έσω, κι απόμεινε ένα πλήθος ανθρώπων σκυμμένων, κατσιασμένων, με το βλέμμα καταγής, κανείς να μην κοιτά κανέναν, κανείς να μην κοιτά πιο πέρα, κι οι ώμοι να γέρνουν μόνιμα από τα βάρη της γυμνής ζωής και της θανατοπολιτικής της πανδημίας και του πολέμου.
Πόσος καιρός πέρασε από τότε; Από τότε που τα πάθη συντάραζαν κορμιά και πλατείες και οδηγούσαν σε συλλογικές αντιδράσεις, έστω αλυσιτελείς αν τις δούμε εκ των υστέρων; Πού πήγε όλη αυτή η ενέργεια, η ζωτική εκδίπλωση, η συναρμογή γύρω από έναν πόθο, η εκτίναξη με μιαν ελπίδα, έναν σκοπό;
Ο πόθος της διευρύνσεως είναι η λαχτάρα για αλλαγή: από τη χαμοζωή του νεοκαπιταλισμού, σε μια ζωή που αξίζει να ζεις. Ο πόθος της ανόρθωσης. Εμείς ήμασταν οι κλεψύδρες – και πρέπει να ξαναγίνουμε. Εμείς είμαστε οι σπόγγοι που σφαδάζουν.
Αν η πολιτική φιλόσοφος Σαντάλ Μουφ γνώριζε τη «Στιγμή Πορφύρας» του Εμπειρίκου, θα έβρισκε εικονισμένες και ένσαρκες όλες τις έννοιες που πραγματεύεται στο τελευταίο της βιβλίο για την ταύτιση μέσω συναισθημάτων («Προς μια πράσινη δημοκρατική επανάσταση. Ο αριστερός λαϊκισμός και η δύναμη των συναισθημάτων», εκδ. Εκκρεμές, μτφ. Α. Γαλανόπουλος). Βεβαίως, η Μουφ για να στηρίξει τον συλλογισμό της, για την κυρίαρχη σημασία των συναισθημάτων στη δημιουργία ταυτίσεων, ανατρέχει στην πηγή του Εμπειρίκου, στον Φρόιντ και τους λιβιδινικούς δεσμούς. Φρόιντ, Λακάν, Μπουρντιέ, Σπινόζα διατρέχουν επίσης τις σελίδες του σύντομου δοκιμίου της Μουφ (αλλά και ο Γιάννης Σταυρακάκης), η οποία επιχειρεί να ανοίξει μια δίοδο φωτός μέσα από τη διαρκή απειλή της οικολογικής καταστροφής και τις συγκυρίες της βιοπολιτικής καταστολής και της γεωπολιτικής αναταραχής.
Η «λαϊκιστική στιγμή» για την Αριστερά δεν έχει παρέλθει, υποστηρίζει η Μουφ, παρά τις ήττες του Κόρμπιν, των Ποδέμος, του Μελανσόν – θα πρόσθετα, του ΣΥΡΙΖΑ. Ενώπιον του καταστροφικού νεοκαπιταλισμού και της επελαύνουσας Ακροδεξιάς, ενώπιον του αμυντικού εθνικισμού και της παθητικής τεχνικοϋποταγής, εντούτοις, η απάντηση της Αριστεράς οφείλει να προκαλεί ισχυρές ταυτίσεις όχι μόνο με καλογραμμένα προγράμματα θέσεων, αλλά και με λόγο που θα συνεγείρει τις συναισθηματικές δυνάμεις.
Η Μουφ –εκ των εισηγητών του αριστερού λαϊκισμού και της σοσιαλιστικής ηγεμονίας μαζί με τον Ερνέστο Λακλάου– υποστηρίζει ότι ένας βασικός λόγος για την καθίζηση της Αριστεράς είναι βεβαίως η αποδοχή της κυριαρχίας του «δημοκρατικού καπιταλισμού», ο οποίος εν συνεχεία κουρελιάστηκε από τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό και τον συνοδό αυταρχισμό. Συμπληρώνει όμως ότι η Αριστερά ηττάται διαδοχικά και εξαιτίας της εμμονής της σε έναν αμιγώς ρασιοναλιστικό λόγο, καταγόμενο εκ του ορθόδοξου επιστημονικού σοσιαλισμού, ενώ υποτιμά ή έχει παντελώς εγκαταλείψει τη δύναμη των συναισθημάτων για να κατορθώσει ισχυρές ταυτίσεις, για συγκρότηση συνεκτικών ταυτοτήτων και συλλογικών δεσμών. Σε αυτό το κενό διεισδύει η Ακροδεξιά, προσφέροντας στους αποκλεισμένους πληβείους διέξοδο για τον θυμό και τον φόβο, προσφέροντας ταυτότητες που υποδέχονται τη μνησικακία.
Η ελληνική εμπειρία της τελευταίας δεκαπενταετίας προσφέρεται, σχεδόν ιδανικά, για να δούμε εφαρμοσμένες τις θεωρήσεις του αριστερού λαϊκισμού για ηγεμονία μέσω συναισθηματικών ταυτίσεων. Αμπωτις και πλημμυρίδα συναισθημάτων, παλίρροιες που αλλάζουν τη γεωγραφία και τις πολιτικές πρακτικές, παλίρροιες που αναδιαμορφώνουν το συλλογικό έθος και τις συμπεριφορές. Με φαινομενικές αντιφάσεις εκ πρώτης όψεως, λ.χ. για τα Τέμπη: άλλη η εκλογική συμπεριφορά λίγες εβδομάδες μετά την τραγωδία-έγκλημα, άλλη η αυθόρμητη συμπεριφορά έναν χρόνο αργότερα, όταν τα συναισθήματα ξεχείλισαν εναντίον της θαναπολιτικής και της Υβρεως.
Η Αριστερά, για να παίξει ηγεμονικό ρόλο, οφείλει να έχει λόγο με γωνίες, οξύαιχμο, που θα εμβαπτίζεται διαρκώς στις αγωνίες των ανθρώπων, θα ακούει τα συναισθήματά τους. Αισθήματα και νοήματα, μαζί, συμπλεκόμενα σε μια ριζοσπαστική οικολογική διακλάδωση (bifurcation), όπως αυτή αναδύεται την τελευταία δεκαετία στο αριστερό Green New Deal. Ας ακούσουμε τον Σπινόζα μερικούς αιώνες πριν από τον Φρόιντ: ο μόνος τρόπος να εκτοπιστεί ένα συναίσθημα είναι να δημιουργηθεί ένα αντίθετό του, ισχυρότερο από αυτό που πρέπει να απωθηθεί.
Νίκος Ξυδάκης
