Ο Νίκος Βράντσης είναι υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα, ερευνητής στο «Ινστιτούτο για την κατοικία και την αστική έρευνα». Πριν από δύο χρόνια υπέγραψε μια μελέτη που πραγματοποίησε με την ομάδα HARTA (Housing Afortability in Real Terms Action), η οποία εκδόθηκε από το Iδρυμα Χάινριχ Μπελ και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από τον τίτλο της κιόλας: «Το στεγαστικό παράδοξο στους μικρούς δήμους στην Ελλάδα». Και είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να μας λύσει τις απορίες για τη στέγη εκτός των αθηναϊκών τειχών.
Οι κάτοικοι των μεγάλων πόλεων πολλές φορές αγνοούμε τι συμβαίνει με τη στέγη στην περιφέρεια. Εσείς μελετήσετε μια μικρή πόλη, τι ανακαλύψατε εκεί;
Ξεκινήσαμε την έρευνά μας για τις κενές κατοικίες στον περιφερειακό Δήμο της Νάουσας μετά τις βίαιες αντιδράσεις που προκάλεσε η μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από καμπ σε περιφερειακά ξενοδοχεία το 2019. Στον πυρήνα της αντίδρασης βρισκόταν ο ισχυρισμός ότι ο δήμος είχε «περιορισμένη φέρουσα ικανότητα» φιλοξενίας των ανθρώπων, δηλαδή έλλειψη πόρων και σπιτιών. Μια ομάδα ερευνητών με καταγωγή από τη Νάουσα προσπαθήσαμε να τεκμηριώσουμε ότι ο ισχυρισμός ήταν αβάσιμος. Θέλαμε να αποδείξουμε ότι, αν υπήρχε μια τοπική στεγαστική πολιτική που θα προσπαθούσε να ενεργοποιήσει το κενό απόθεμα, θα ωφελούσε όχι μόνο τους αιτούντες άσυλο αλλά τα μεγαλύτερα τμήματα του τοπικού πληθυσμού.
Σύμφωνα με τα ευρήματά μας, στον Δήμο Νάουσας το 2019 υπήρχαν 3.058 άνεργοι. Η απασχόληση στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα έχει μειωθεί δραματικά, ενώ η μικρή αύξηση στον τριτογενή τομέα δεν υποκαθιστά τις απώλειες. Τα εισοδήματα έχουν μειωθεί δραστικά. Οι μικρές αγροτικές ιδιοκτησίες εγκαταλείπονται ή πωλούνται με αποτέλεσμα να παρατηρείται συγκεντροποίηση της γης. Η δημογραφική συρρίκνωση και η μετανάστευση του πληθυσμού αυξάνουν τον αριθμό των κατοικιών που μένουν κενές. Από το συνολικό κτιριακό απόθεμα των 15.140 κατοικιών, το 2011, 3.376 κατοικίες ήταν ανενεργές -το 1/5 του συνόλου-, ενώ ταυτόχρονα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αντιμετωπίζει στεγαστική ανασφάλεια.
Παρά το γεγονός ότι οι στατιστικές δείχνουν πως το 90% ιδιοκατοικεί και 10% ενοικιάζει, τα επίπεδα κρυφής αστεγίας και ενδοοικογενειακής βίας είναι υψηλά και παραμένουν αόρατα. Συνολικά, το 13,5% του συνολικού πληθυσμού αντιμετώπιζε περισσότερο ή λιγότερο οξείες μορφές στεγαστικών προβλημάτων, ενώ 56 άτομα ζούσαν σε συνθήκες ακραίας αστεγίας, καθώς δεν υπάρχει τοπική πολιτική για τους άστεγους. Τα προβλήματα αυτά δεν εντοπίζονται μόνο στον Δήμο Νάουσας αλλά σε όλους τους συρρικνούμενους περιφερειακούς δήμους στην Ελλάδα.
Γιατί είναι τόσο ακριβή η στέγη και στην επαρχία όπου -η αίσθηση τουλάχιστον είναι πως- υπάρχουν πολλά άδεια σπίτια;
Υπάρχουν χιλιάδες άδεια σπίτια στην επαρχία και θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Η ανεργία έχει εκτοξευθεί, τα εισοδήματα έχουν συρρικνωθεί, τα μικρά αγροτεμάχια εγκαταλείπονται, οι νεότεροι πληθυσμοί μεταναστεύουν στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα και η μεταναστευτική εκροή οδηγεί στην αύξηση των κενών σπιτιών. Αυτά τα σπίτια χρειάζονται μικρές ή μεγαλύτερες παρεμβάσεις για να διατεθούν προς πώληση ή ενοικίαση και οι ιδιοκτήτες συχνά δεν έχουν το κίνητρο ή τη δυνατότητα να κάνουν αυτές τις επενδύσεις. Ετσι παρά την ύπαρξη χιλιάδων κενών σπιτιών, λίγα είναι διαθέσιμα προς πώληση ή ενοικίαση. Αλλά υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που αναζητούν αξιοπρεπή κατοικία, είτε πρόκειται για τον τοπικό πληθυσμό που αναζητά καλύτερες κατοικίες είτε για μετακλητούς δημόσιους υπαλλήλους που χρειάζεται η πόλη (γιατρούς, δασκάλους). Η μικρή διαθεσιμότητα κατοικιών, παρά την ύπαρξη χιλιάδων κενών, οδηγεί σε μια τεχνητή αύξηση των τιμών, δυσανάλογη σε σχέση με τα μειωμένα εισοδήματα.
Η περιφέρεια έχει ολόκληρα χωριά σχεδόν ερημωμένα. Πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν;
Χρειαζόμαστε αλλαγή παραδείγματος. Πρώτον, πρέπει να αποκτήσουμε σαφή εικόνα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των κενών κατοικιών και αγροτεμαχίων -αν ανήκουν σε ιδιώτες, σε θεσμικούς επενδυτές, σε ΝΠΔΔ- και να σχεδιαστούν παρεμβάσεις ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Εμείς προτείνουμε να δοθεί έμφαση πρώτα στο δημοτικό και δημόσιο απόθεμα, να σχεδιαστεί μια δημοτική κατασκευαστική πολιτική για να γίνονται οι αναγκαίες παρεμβάσεις στα σπίτια, και μια δημοτική πολιτική διανομής και χρήσης γης και κατοικίας σε δικαιούχους.
Θα μπορούσε στην Ελλάδα να λειτουργήσει ένα πρόγραμμα σαν το 1$ houses της Σικελίας;
Η δική μας άποψη είναι ότι πρέπει να ανασύρουμε από το ξεχασμένο παρελθόν τα παραδείγματα μιας τοπικής στεγαστικής και κατασκευαστικής πολιτικής. Θέλουμε να υπάρχουν σπίτια υπό δημοτικό έλεγχο που ανακατασκευάζονται και διατηρούνται σε καλή κατάσταση από δημοτικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις και διανέμονται σε δικαιούχους σε προσιτές ή και μηδενικές τιμές, σε αντιστοιχία με τα εισοδήματα με διαφανή τρόπο.
