Ο Μίκης τραγούδησε με τον ταιριαστό στίχο του Ελύτη το φως της Δικαιοσύνης συγκλονίζοντας τη γη. Τι συγκυρία, όμως! Η κηδεία του τώρα συνδέθηκε με μια «μικρή» αντιδικία. Είναι ανθρώπινο ο δημιουργός που αφήνει μια παγκόσμια κληρονομιά να έχει θελήσει το χώμα της πατρώας γής, είναι από την άλλη κατανοητό στην ώρα της απώλειας τα παιδιά του να τον θελήσουν κοντά τους σ’ έναν άλλο τόπο, κοντινό, όπου μοιράστηκαν μαζί του κοινές στιγμές. Η σύνθεση των διαφορετικών επιθυμιών ήρθε με τη δωρική και τόσο αξιοπρεπή δήλωση του γιού του, εξ ονόματος όλων. Παροδική θα είναι η ανάμνηση αυτής της αντιδικίας, ενώ το έργο του θα συγκινεί παντοτινά, χαρίζοντας ανάταση, ενατένιση μιας άλλης Δικαιοσύνης και συναδέλφωση μέσω της τέχνης.
Ο Μίκης θαλασσοδερνόταν, πάλευε με τις αντιθέσεις και εύρισκε με την τέχνη του την αρμονία και την αιωνιότητα. Όχι με την κυριολεξία το τελευταίο, αλλά συμβολικά: Το έργο του θα ακούγεται πολύ πέρα από τον αιώνα. Θυμίζω, με τις φτωχές γνώσεις του ακροατή και θεατή: Πρωτοτύπησε, αλλά και εμπνεύστηκε από τα χορικά των τραγωδιών, από το βυζαντινό μέλος και από τη δημοτική παράδοση. Όπως οι περισσότεροι Έλληνες, ήταν Ανατολίτης, απ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά ταυτόχρονα και Δυτικός. Ταξίδεψε στην κλασσική μουσική, στην όπερα, διάλεξε την αγωνιστικότητα και τον ρομαντισμό της προσπερνώντας τα δύσκολα και προσιτά σε λίγους ατονικά έργα της εποχής του. Ήταν επικός, αλλά και λυρικός, μελοποιώντας τα όνειρα και τον καθημερινό πόνο ενός γενναίου κόσμου της φτωχογειτονιάς.
Πάνω απ΄ όλα ο Μίκης συνέθετε τις αντιθέσεις δημιουργώντας αριστουργήματα. Προσπαθούσε να εκφράσει τη διαχρονική ψυχή του συντοπίτη και του μακρινού με τις ίδιες αγωνίες. Πάντρεψε το μοναδικό με το μαζικό. Γι΄ αυτό και τραγουδήθηκε από Έλληνες, Ασιάτες, Εβραίους, Λατίνους, Ιρλανδούς, Αγγλογάλλους, συγκινώντας παντού. Ήταν δημοκράτης επειδή ήταν δημώδης. Ήταν Αριστερός. Κομμουνιστής, όχι μόνο λόγω βιογραφικού και τελευταίας γραφής, αλλά επειδή τραγουδούσε την ισότητα και την ομορφιά των αδυνάτων. Με αυτό το πνεύμα διάλεγε άλλωστε τους συνεργάτες του. Ο Γρ. Μπιθικώτσης πχ, για να μνημονεύσω έναν, έμεινε μοναδικός όχι για το ιδιαίτερο μέταλλο της φωνής, αλλά επειδή τραγουδώντας μας εξέφραζε συλλογικά σε ότι ωραιότερο κρατούμε μέσα μας – και ίσως δεν το ξέραμε.
Είχα πάντα μια ιδέα, λάθος ή σωστή τη γράφω: Ο Μίκης ήξερε ότι η μουσική του εκφράζει το λαό, γι’ αυτό δεν δίστασε να σταθεί δίπλα σε όποιον (Αριστερό, Δεξιό, Έλληνα, Σουηδό κλπ) του έδινε ευκαιρίες να δημιουργεί και να διαδίδει τα έργα του. Αυτός που τον υποστήριζε, θεωρούσε, υποστήριζε την τέχνη και το λαό. Γι΄αυτό σε κάποιες συγκυρίες απομακρύνθηκε πολύ από τον πολιτικό χώρο που κυρίως τον εξέφρασε. Ναι, πολλοί θα προτιμούσαμε να είχε μείνει μακριά από Υπουργεία, να μην είχε μιλήσει κάποτε σαν όψιμος Μακεδονομάχος. Ίσως επίσης θα μας ήταν προτιμότερο και ο Ελύτης να μη μιλά για ομοαίματους αδελφούς, ο Καζαντζάκης για κοινό αίμα κλπ. Ο ελληνικός πολιτισμός δημιούργησε τη δημοκρατία αλλά δυστυχώς συνυπήρχε πάντα συγκρουσιακά με την ολιγαρχία της καταγωγής. Αυτά τα λοξά βήματα του Μίκη ήταν συγκυριακά, σποραδικά, απομεινάρια χωμένα μέσα στην ίδια τη σύνθεση που άφησε και στη συνολική πορεία του.
Χωρίς αμφιβολία, το έργο του θα μείνει για πάντα στην Ιστορία (όπως και του Χατζηδάκι, του Ξαρχάκου και λίγων ακόμη) και θα συγκινεί. Άλλο όμως φοβάμαι. Μήπως αυτό μείνει αέναα μοναδικό, χωρίς να φανεί ποτέ κάτι ισάξιο. Ο Μίκης εμπνεόταν με την άμεση αίσθηση του ήχου, των σωρευμένων συνηχήσεων, του πόνου, της αγάπης του διπλανού. Θα προσφέρει στο μέλλον αυτήν την έμπνευση ο πολιτισμός του copy- paste, των αλγορίθμων; Μάλλον όχι, αλλά με «δουλειά πολλή» η τέχνη θα νικήσει τους αυτοματισμούς, το χελιδόνι θα φανεί κι ο ήλιος θα γυρίσει.
Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομ. καθηγητής ΑΠΘ
