Στερεότυπο κλισέ, η φράση «μας ενδιαφέρει η πρόληψη πιο πολύ από την καταστολή».
Ανώφελη και κούφια όμως η ωραία κουβέντα, αν ο κόσμος δεν γνωρίζει τι δεν πρέπει να κάνει, τι ακριβώς τιμωρείται και ποια ανθρώπινη αξία προστατεύεται, ώστε να αποφύγει το έγκλημα .
Αυτή την άγνοια τη συναντάς εύκολα αυτές τις μέρες σε όσους (νομίζουν ότι) αυτοδικαιολογούνται όταν υποστηρίζουν ότι δεν άσκησαν βία κατά της δωδεκάχρονης. Τη συναντάς επίσης σε όσους εύκολα προσβάλλουν και καταναγκάζουν μια γυναίκα ή ένα ομοφυλόφιλο, επειδή στη συνείδησή τους η διαφορετική ερωτική συμπεριφορά ή εμφάνιση δεν είναι άξια σεβασμού και προστασίας. Ή ότι η είσοδος σε ένα περίεργο υπόγειο χώρο είναι επαρκής απόδειξη ότι το θύμα «θέλει». Με αυτές τις ιδέες όμως δεν έχουμε πρόληψη αλλά πρόκληση εγκλημάτων, επιθετικότητας απέναντι σε όσους/όσες «δεν σέβονται τα ήθη».
Πίσω λοιπόν στα στοιχειώδη.
Από την αρχαιότητα (με εξαιρέσεις διαλειμμάτων ή νησίδων), η σεξουαλική ζωή ελέγχεται στο όνομα των ηθών (σεμνότητας, αιδημοσύνης, αγνότητας, ευπρέπειας κλπ). Ας μην ξεχνούμε ότι η ολιγαρχία πάντοτε έχει την τάση να θολώνει με ασάφειες τις αξίες της, ενώ η δημοκρατία φωτίζει τα αισθητά: ελευθερία, σώμα, ζωή κλπ. Μόνο στη σύγχρονη εποχή οι προστατευόμενες αξίες ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Στη χώρα μας η νομοθετική αντικατάσταση των ηθών από την ελευθερία ως βασική αξία της σεξουαλικής ζωής στον Ποινικό Κώδικα έγινε μόλις το 1984*. Έκτοτε η ερωτική ζωή τιμωρείται μόνο όταν θίγεται η ελευθερία (με εξαναγκασμό, κατάχρηση, πίεση κλπ), ή η ανάπτυξη του ψυχικού κόσμου των ανηλίκων.**
Επιστρέφοντας στα επίκαιρα: Ο έρωτας με μια δωδεκάχρονη προφανώς τιμωρείται ως κακούργημα αποπλάνησης ακόμη κι όταν δεν υπάρχει εξαναγκασμός. Αυτό είναι το προληπτικό μήνυμα του νόμου.
Προσοχή όμως: η ποινική καταστολή δεν είναι για τη χόρταση του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς, αλλά έσχατο αναγκαίο μέσο παρέμβασης ( ultima ratio για τους νομικούς), εφόσον τα ηπιότερα μέτρα δεν αρκούν. Όταν αντίθετα υπερβάλλει, τότε το κόστος ξεπερνά το όφελος. Αντί πρόληψης έχουμε πρόκληση εγκλημάτων. Η ιστορία έχει καταγράψει άπειρα παραδείγματα.
-Στο Μεσαίωνα, υπήρχε κοινωνική και θεσμική ανοχή για συνευρέσεις ακόμη και με δεκάχρονα κοριτσάκια, εφόσον οι γονείς συναινούσαν λόγω προοπτικής γάμου. Τα ήθη δεν θίγονταν! Εννοείται ότι η γονική συναίνεση δεν ακύρωνε την ουσία των βλαβερών συνεπειών σε βάρος των ανηλίκων.
-Αν και υπήρχαν ηπιότερα, ακόμη και θεσμικά, μέσα αντιμετώπισης των προβλημάτων, η μοιχεία (και) στη χώρα μας ως το 1982 ήταν έγκλημα. Αποτέλεσμα: Περισσότερες ανθρωποκτονίες σε βάρος μοιχών, σκηνές με διαπόμπευσή τους (έγραψαν ιστορία οι περιφορές με τα σεντόνια, όπως θυμούνται οι έχοντες ηλικία), με άμεση εκδήλωση βίας, ντροπές δια βίου κλπ.
– Μόλις διαβάζω για περιστατικό εξαναγκασμού γυναίκας σε ερωτική πράξη με τρόπο που εκείνη δεν ήθελε. Αν το περιστατικό αληθεύει, τότε η σύγχρονη δικαιοσύνη καταγράφει βιασμό. Ένας «αμύντορας των ηθών» όμως δεν βλέπει καμιά σχέση με την όποια αξία ηθών όταν το θύμα είχε μόλις δεχθεί άλλο είδος σεξουαλικής πράξης, σε πρώτη μάλιστα συνάντηση μαζί του. Προχωρεί στο βίαιο παρασύνθημα, με αέρα άσκησης δικαιώματος!
Αυτό εννοεί ο τίτλος μας ως εγκληματογόνο: Ότι όποιος αποβλέπει στα «ήθη» ως ποινικά προστατευόμενη αξία, κάποτε δεν διστάζει να επιτίθεται σε θύματα που δεν ανταποκρίνονται στα περί ηθικής στερεότυπά του (φορούν κοντή φούστα, βγαίνουν εύκολα ραντεβού, λικνίζονται ύποπτα κλπ). Στα μάτια του θύτη αυτά τα θύματα δεν μετέχουν στην θεσμικά προστατευόμενη αξία, είναι σκουπίδια ανηθικότητας, έχει αυτός το ελεύθερο να ορμήσει. Αντίθετα, όποιος καταλαβαίνει την αξία της ελευθερίας σέβεται κάθε «μη» του θύματος.
Αρκετοί βρίσκουν τα παραπάνω ευνόητα, πολλοί όμως καθόλου. Στους τελευταίους ανήκουν οι κλασικοί γείτονες, που βλέπουν έναν ευυπόληπτο «αμύντορα των ηθών» και των εξουσιών να εγκληματεί ασύστολα και πέφτουν από τα σύννεφα.
*Νόμος 1419/1984.
** Περισσότερα στο βιβλίο μου Έρωτας και τιμωρία στην Ελλάδα, έκδ. Σαββάλας (2011).
* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
