Σκεφτόμουν από μέρες να γράψω για τον Ιλισσό. Το προκάλεσε μία νέα φοιτήτρια αρχιτεκτονικής που ζήτησε βοήθεια για τη διπλωματική της εργασία με το ερώτημα «Μπορούμε να αποκαλύψουμε τον Ιλισσό;» Ήρθε η μεγάλη πλημμύρα της Βαλένθια με δεκάδες νεκρούς. Το ισπανικό παράδειγμα μοιάζει σε πολλά με το ελληνικό. Άναρχη ανάπτυξη των πόλεων, ασέβεια στη φύση, δικτάτορες που νόμιζαν ότι το να κτίσεις παντού είναι ανάπτυξη και ένα ευαίσθητο μεσογειακό τοπίο. Για όσους/όσες κουράζεστε να διαβάσετε 600 λέξεις η απάντηση είναι: «Ναι μπορούμε να αποκαλύψουμε τον Ιλισσό».
Σκεφτόμουν λοιπόν, την όμορφη εκείνη ιδέα του 2018 που πετάχτηκε στα αζήτητα: την αποκάλυψη της αρχαίας κοίτης από το Καλλιμάρμαρο και το Ολυμπείον ως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στου Φιξ. Μία πράσινη και γαλάζια υδάτινη επέκταση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας στα ίχνη του ποταμού.
Ο Ιλισσός άρχισε να καλύπτεται με πανηγυρισμούς κατά τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου. «Θάπτομεν τον Ιλισόν» διακήρυξε ο Ιωάννης Μεταξάς το 1939 εγκαινιάζοντας τα έργα τα οποία τελικά οδήγησαν στην κάλυψη οκτώ περίπου χιλιομέτρων. Ας μην του χρεώσουμε περιβαλλοντικό έγκλημα. Τόσα ήξερε, τόσα έκανε. Όπως και πολλοί άλλοι νόμιζαν ότι εκσυγχρόνιζαν την πόλη, ότι χτυπούσαν την ελονοσία, ότι έκρυβαν τη βρωμιά των υπονόμων που έπεφταν στα ρέματα και έδιναν χώρο στο νέο τότε σύμβολο της εποχής, το ιδιωτικό αυτοκίνητο.
Οδός Καλλιρόης, Βασιλέως Κωνσταντίνου, Μιχαλακοπούλου, Γεωργίου Παπανδρέου κατασκευάστηκαν σταδιακά ως τη δεκαετία του ’70 επάνω στο ποτάμι. Τα μόνα τμήματα που είναι ελεύθερα βρίσκονται στου Ζωγράφου ψηλά μέσα στο πάρκο, συνεχίζουν έως τον Αη Γιάννη τον Κυνηγό στον Υμηττό και ένα μικρό τμήμα, χαμηλά στο Μοσχάτο.
Η πρόταση που σχεδιάσαμε στην «Ανάπλαση Αθήνας» το 2018-2019 έλεγε τα εξής απλά πράγματα: Αντί να επισκευαστεί η ρηγματωμένη πλάκα της οδού Καλλιρόης που φέρει το τραμ με σπατάλη αρκετών εκατομμύριων για την επισκευή των προπολεμικών και μεταπολεμικών αγωγών, αποξηλώνεται. Μετακινείται η γραμμή του τραμ στη φυσική του διαδρομή Φιξ-Συγγρού-Στύλοι Ολυμπίου Διός-Σύνταγμα όπως είχε σχεδιαστεί εξ αρχής. Από άγνοια δεν επέτρεψαν να κατασκευαστεί το 2004 ηγεσίες υπουργείων που φοβόνταν ότι θα πέσει η Πύλη του Αδριανού από τους κραδασμούς (!). Απελευθερώνεται έτσι η κυκλοφορία στην Αρδηττού και μένει ελεύθερη η μεσαία ζώνη της Καλλιρόης. Καταργούνται οι δύο πλευρικές σειρές παράνομης στάθμευσης, διατηρούνται δύο λωρίδες κυκλοφορίας σε κάθε κατεύθυνση (και σήμερα τόσες είναι στην πραγματικότητα) και απομένει ένα ποτάμι πλάτους εικοσιπέντε μέτρων που συνεχίζει από την μικρή κοιλάδα της Αγίας Φωτεινής, για ένα χιλιόμετρο μέχρι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Το ποτάμι θα έχει το χειμώνα νερό και το καλοκαίρι θα είναι στεγνό με υδρόβια βλάστηση. Τι κάνουμε μ’ αυτό; Στήνουμε ένα μικρό σταθμό βιολογικού καθαρισμού που ρίχνει τα «γκρι» νερά των οχετών της ΕΥΔΑΠ πεντακάθαρα εμπλουτίζοντας την κοίτη χειμώνα-καλοκαίρι. Διαδρομές πεζών διατρέχουν τα πρανή και χωμάτινες υδατοπερατές επιφάνειες που αφήνουν το νερό να απορροφηθεί στον υδροφόρο.
Είχαμε ελέγξει τα κυκλοφοριακά τα οποία «βγαίνουν», είχαμε συζητήσει με τους αρχαιολόγους οι οποίοι είχαν ενθουσιαστεί, σχεδιάσαμε την πρώτη ιδέα σε χαρτί. Στήθηκε μία ομάδα έργου με την Περιφέρεια Αττικής, τα συναρμόδια υπουργεία, την ΕΥΔΑΠ και τον Σεπτέμβριο του 2019 το έργο εγκαταλείφθηκε.
Για να μιλήσουμε πολύ-πολύ σοβαρά: Κινδυνεύουμε από τις πλημμύρες ανεξαρτήτως του ποια κυβέρνηση θα κυβερνάει και ποιος θα είναι δήμαρχος της Αθήνας τη στιγμή του κακού. Στον Κηφισό δεν μπορούμε να προχωρήσουμε, παρά μόνο με ένα συντηρητικό σενάριο σωστικών κινήσεων. Καθαρισμοί, φροντίδα, λεκάνες ανάσχεσης στα ανάντη στα βουνά και κανάλια υπερχείλισης στο Φάληρο. Δεν μπορούμε δυστυχώς να καταργήσουμε τον κύριο κυκλοφοριακό άξονα του Λεκανοπεδίου. Στο μέλλον ίσως. Όμως, στον Ιλισσό μπορούμε να ανοίξουμε πιλοτικά ένα μεγάλο κεντρικό τμήμα του ποταμού. Εφαρμόζοντας και δοκιμάζοντας ένα ριζοσπαστικό σενάριο. Κοστίζει πολύ λιγότερο, από ότι να επισκευάσουμε την υπόγεια κοίτη. Και η Αθήνα θα αποκτήσει το πρώτο έργο ανάκτησης ποταμού.
Νίκος Μπελαβίλας
