Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Τρία χρόνια μετά την καθιέρωση των γιορτών, η Απελευθέρωση της Αθήνας έχει αρχίσει να καθιερώνεται στην κοινωνία; Να γίνεται κτήμα της κοινωνίας;
Μάλλον το αντίστροφο γίνεται. Υπάρχει η μεγάλη προθυμία και συμβολή των φορέων που συνδιοργανώνουν, αλλά και όλων των φορέων που συμμετέχουν, δήμοι, αρχειακοί φορείς, μουσεία κ.ά., όμως το «Αθήνα Ελεύθερη» δεν έχει λάβει ακόμα μια θεσμική μορφή. Από την άλλη πλευρά, σε επίπεδο κοινωνίας, και αυτός ήταν ο στόχος, έχει ήδη δημιουργήσει σταθερές αναφορές σε ένα ευρύ κομμάτι πολιτών που επιθυμούν να καλύψουν το μεγάλο έλλειμμα που έχουν ως προς τη γνώση της πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας.
* Το «Αθήνα Ελεύθερη» ξεκινάει ουσιαστικά από τους ιστορικούς περιπάτους που κάνατε τα προηγούμενα χρόνια στην πόλη.
Η αρχική μορφή αυτής της προσπάθειας να ανοίξει αυτή η ιστορία προς τα έξω, ήταν ο πρώτος περίπατος που έγινε τον Οκτώβριο του 2013. Βλέποντας την εντυπωσιακή ανταπόκριση από τον κόσμο στους περιπάτους αυτούς, σκέφτηκα ότι πρέπει να οργανωθεί κάτι μεγαλύτερο και απευθύνθηκα αρχικά στην Περιφέρεια Αττικής και στην ΕΡΤ και στη συνέχεια στον Δήμο της Αθήνας, στα ΓΑΚ και στο Ίδρυμα της Βουλής. Η ανταπόκρισή τους ήταν άμεση και θετική κι έτσι χωρίς χρονοτριβές ξεκινήσαμε το πρώτο «Αθήνα Ελεύθερη» τον Οκτώβριο του 2015.
* Έχει ανατραπεί τελικά αυτό το παράδοξο να είμαστε η μόνη χώρα που θεσμικά γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου και όχι τη νικηφόρα λήξη του;
Σωστά. Γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου γιατί είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρώπης που κερδίσαμε κατά τη φάση επέκτασης των ναζιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Η νίκη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ήταν ταυτόχρονα η πρώτη ήττα των δυνάμεων του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο λόγος όμως για τον οποίο δεν γιορτάζαμε ουσιαστικά, δεδομένου ότι ένα τυπικό τελετουργικό πραγματοποιείται κάθε 12η Οκτωβρίου, ήταν πολιτικός. Κι αυτό γιατί, τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας και μέχρι την νομιμοποίηση του ΚΚΕ, η λέξη ΕΑΜ ήταν μια απαγορευμένη λέξη και ως εκ τούτου δεν μπορούσες να έχεις έναν ουσιαστικό εορτασμό για την απελευθέρωση της πόλης εάν δεν μπορούσες να αναφερθείς στο ΕΑΜ, την κύρια αντιστασιακή οργάνωση που συνέβαλε σ’ αυτό. Τα μετέπειτα χρόνια, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την αναγνώριση της ΕΑΜικής αντίστασης, αν και είχαμε πληθώρα σχετικών εκδόσεων, δημιουργίες ντοκιμαντέρ και εκπομπών στην τηλεόραση, η απελευθέρωση της Αθήνας εξακολούθησε να περιορίζεται σ’ αυτό το τυπικό τελετουργικό. Αυτό που μας δίνει πλέον τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι πιο ουσιαστικό είναι τα αποτελέσματα της ιστορικής έρευνας που μας παρέχουν την πληροφορία πάνω στην οποία μπορεί να βασιστεί η οργάνωση ενός τέτοιου τύπου εορτασμού.
* Το όραμα της λαοκρατίας που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της Κατοχής και της Αντίστασης πώς εμφανίζεται μέσα από τις γιορτές;
Το όραμα για μια δημοκρατική κοινωνία μετά τον πόλεμο αποτυπώνεται στη μαζική συμμετοχή των Ελλήνων στο αντιστασιακό κίνημα και κυρίως στις οργανώσεις του ΕΑΜ. Η εμπειρία της Αντίστασης προκαλεί μια κοσμογονία την περίοδο της Κατοχής και αλλάζει πλήρως τα προπολεμικά δεδομένα. Μέσα από την Αντίσταση η νεολαία βρήκε για πρώτη φορά τον ρόλο της στην πολιτική σκηνή. Οι γυναίκες ανέλαβαν για πρώτη φορά μαζικά πολιτική δράση και οι περιθωριοποιημένοι Μικρασιάτες πρόσφυγες βγήκαν στο προσκήνιο της Ιστορίας. Μέσα από τις δράσεις του «Αθήνα Ελεύθερη» δείχνουμε κι αυτή τη μεγάλη αλλαγή που συντελέστηκε σε κοινωνικό, πολιτισμικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο στον πυκνό χρόνο της Κατοχής.
* Το βουνό, η επαρχία, που έπαιξαν κομβικό ρόλο σ’ αυτή την κοσμογονία, πώς εμφανίζονται στις εκδηλώσεις;
Επειδή για το αντάρτικο στην επαρχία γνωρίζουμε ήδη αρκετά πράγματα, οι δράσεις του «Αθήνα Ελεύθερη» είναι επικεντρωμένες στο τι συνέβαινε την περίοδο της Κατοχής στην πρωτεύουσα.
* Τι συνέβαινε και πώς προβάλλονται στις εκδηλώσεις;
Η κύρια δράση μας είναι η έκθεση αρχειακού υλικού και κόμικς στο Πάρκο Ελευθερίας και παρακινούμε τον κόσμο να την επισκεφτεί. Θα είναι ανοιχτή καθημερινά σε όλη τη διάρκεια του Οκτωβρίου. Εκεί κάποιος μπορεί να πάρει μια καλή εικόνα των κατοχικών χρόνων, βλέποντας τεκμήρια που αφορούν στον λιμό της Κατοχής, την καθημερινότητα της εποχής, την παρουσία των ναζί στην πόλη, την Αντίσταση, τον δοσιλογισμό και βέβαια εικόνες της Απελευθέρωσης. Θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στον μεγάλο χάρτη, που είναι ένα από τα κεντρικά εκθέματα στο Πάρκο Ελευθερίας, όπου έχουμε σημειώσει πάνω τα σημεία από τις κύριες αντιστασιακές ενέργειες, τα κύρια κατοχικά μπλόκα και τους τόπους μαρτυρίου αντιστασιακών.
* Ποιες αλλαγές συντελέστηκαν και προέκυψε η Απελευθέρωση; Τι έκανε το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού να συστρατευθεί στην υπόθεση της Αντίστασης;
Τόσο η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ, όσο και αρχικά ο ΕΔΕΣ ή η ΕΚΑ και η ΠΕΑΝ τόνιζαν στα προγράμματά τους την ανάγκη αλλαγής της μεταπολεμικής κατάστασης στην Ελλάδα. Ο κόσμος που συστρατεύθηκαν στις οργανώσεις αυτές είχε τις ίδιες επιδιώξεις, όμως το μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου αυτού που εντάχθηκε στο ΕΑΜ επιδίωκε όχι απλά μεταρρυθμίσεις, αλλά ριζοσπαστικές αλλαγές στο μεταπολεμικό πολιτικό σύστημα. Με άλλα λόγια, το ΕΑΜ έκανε ταυτόχρονα εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά του ξένου κατακτητή και κοινωνικοπολιτικό αγώνα ενάντια στην επαναφορά του φθαρμένου προπολεμικού πολιτικού συστήματος στην εξουσία της μεταπολεμικής Ελλάδας.
* Δεδομένου του τραύματος που φέρει και η εμφυλιοπολεμική δεκαετία του ’40 και της χρονικής εγγύτητας με το σήμερα, πόσο εύκολα μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτά τα ζητήματα;
Από τη στιγμή που οι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι έχουν να κάνουν με μια πλήρως επιστημονικά τεκμηριωμένη ανάδειξη των ζητημάτων αυτών, η προσέγγιση ακόμα και των πιο σκληρών πτυχών της δεκαετίας του ’40 είναι εφικτή. Αναφέρομαι στην επιστημονική τεκμηρίωση, γιατί μέσω αυτής μπορούν να οικοδομηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ιστορικό και στην κοινωνία ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης.
* Είναι πιο εύκολο σήμερα για έναν πολίτη να βλέπει στο site του “Αθήνα Ελεύθερη” τη φωτογραφία του Γεωργίου Παπανδρέου από αυτή του Άρη Βελουχιώτη;
Ο τρόπος που διαπραγματευόμαστε την Ιστορία όταν φεύγει από τα ακαδημαϊκά έδρανα και βγαίνει στον δρόμο έχει τους δικούς του όρους. Αν κάποιος προσέρχεται σε μια έκθεση ή σε μια ομιλία με παγιωμένες αντιλήψεις για το τι έγινε στην περίοδο της Κατοχής, στενεύει απελπιστικά τα περιθώρια συζήτησης και διαλόγου. Παράλληλα, στερεί τη δυνατότητα και από τον ίδιο του τον εαυτό να κατανοήσει αυτή την πολυσύνθετη και σκληρή περίοδο. Στόχος του «Αθήνα Ελεύθερη», όπως και κάθε προσπάθειας δημόσιας Ιστορίας, είναι να ανοίξει έναν διάλογο γι’ αυτά τα ζητήματα τα οποία ποτέ δεν συζητήσαμε ουσιαστικά.
* Φαντάζομαι η κρίση έχει συμβάλει σ’ αυτό.
Πράγματι. Ο κόσμος αναζητά στην Ιστορία εργαλεία κατανόησης της σημερινής πραγματικότητας. Κι αυτό μας δείχνει κάτι που για πολλούς, ίσως, να είναι παράδοξο, αλλά για τους ιστορικούς δεδομένο, ότι η Ιστορία δεν είναι κυρίως επιστήμη του παρελθόντος, αλλά του παρόντος. Κι αυτό διότι στο εκάστοτε παρόν ο ιστορικός διαμορφώνει με διαφορετικό τρόπο τα ερωτήματά του για το παρελθόν. Αλλιώς διατυπώναμε τα ερωτήματά μας για την Κατοχή το 1981, αλλιώς το 1989 και αλλιώς σήμερα.
* Τέτοιου είδους εορτασμοί είναι και ένας τρόπος να καλυφθεί το έλλειμμα της επίσημης εκπαίδευσης σε ό,τι αφορά τη γνώση για τη σύγχρονη Ιστορία μας;
Σαφέστατα. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι ίσως οι πιο ουσιαστικές από τις δράσεις μας είναι τα σεμινάρια προς εκπαιδευτικούς και οι ξεναγήσεις που πραγματοποιεί εξειδικευμένο προσωπικό σε μαθητές. Η τεράστια ανταπόκριση που έχουν αυτά τα προγράμματα δείχνουν την επιθυμία της εκπαιδευτικής κοινότητας να καλύψει κενά που υπάρχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία σχετικά με τη δύσκολη αυτή περίοδο της δεκαετίας του ’40. Πάντως, για να τα καταφέρουμε όλα αυτά, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η στήριξη των δράσεων από τους ίδιους τους πολίτες. Οι ιστορικοί προσφέρουμε την απαραίτητη επιστημονική γνώση την οποία η εκάστοτε πολιτική ηγεσία μπορεί να αξιοποιήσει ή μη.
Πηγή: Η Αυγή
