Ο Ετιέν Μπαλιμπάρ συμμετείχε στο συνέδριο «Απέναντι στο Κράτος. Αριστερές Αναλύσεις και Προοπτικές (Facing the State. Left Analyses and Perspectives)» που διοργάνωσαν το Transform! Europe και το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς». Η ομιλία του εντάχθηκε στη θεματική «Από τις μαρξιστικές στις μεταμαρξιστικές θεωρίες του κράτους και πέραν αυτών», σε μια συζήτηση με τους Γκέραν Θέρμπορν, Αθηνά Αθανασίου και Ντούνια Λαρίσε.
Λαμβάνοντας αφορμή από την παρουσία του στην Αθήνα και, μάλιστα, σε ένα συνέδριο για το κράτος, αναφέρθηκε εξαρχής στο συναφές θεωρητικό έργο του Νίκου Πουλαντζά. Και άλλες φορές στο παρελθόν (στο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης το 2000, καθώς και πριν τέσσερα χρόνια ως προσκεκλημένος και πάλι του Ινστιτούτου) έχει πράξει το ίδιο, αισθανόμενος το χρέος να αποδώσει εμπράκτως μεγάλη τιμή στον Ν. Πουλαντζά. Μπορεί κανείς να θεωρήσει τις συνεχείς παρεμβάσεις του ως έναν οιονεί διάλογο με το έργο του Ν. Πουλαντζά. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στη θεωρητική και πολιτική «διαφορά» τους, αλλά και στη σχέση τους, κατά τις ιστορικές συζητήσεις του ’60 και του ’70. Συζήτησε τις θέσεις στις οποίες θεωρεί ότι ο Ν. Πουλαντζάς είχε δίκιο και συγχρόνως επισήμανε θεματικές που δεν είχε λάβει υπόψη του. Αυτή τη φορά προχώρησε εντοπίζοντας ορισμένα σημεία της μαρξιστικής θεωρίας (και ρητά εκείνης του Ν. Πουλαντζά) τα οποία δεν κατέστη δυνατό να αντιμετωπιστούν με παραγωγικό τρόπο, δεν θεματοποιήθηκαν επαρκώς ή σχεδόν καθόλου.
Ο προσδιορισμός των εν λόγω «τυφλών» σημείων εξυπηρετεί την επανεκτίμηση της μαρξιστικής θεωρίας, καθώς και την ιστορικοποίησή της, δηλαδή την επαφή των αφηρημένων στοιχείων της (θεωρητικές έννοιες και αντικείμενο) με τις ιστορικές εξελίξεις. Ξεκινώντας από το ιστορικά μεγάλο πρόβλημα για τον μαρξισμό, τη μελέτη της μορφής του έθνους, και αναγνωρίζοντας την πρωτοτυπία του έργου του Ν. Πουλαντζά πάνω σε αυτό, επεκτάθηκε σε σημερινά προβλήματα που ανακαλούν εκ νέου το αίτημα συνάρθρωσης καπιταλισμού, τάξης, κράτους και έθνους. Αφενός, υπό τη μορφή του σύγχρονου ερωτήματος για το μεταεθνικό κράτος, όπως διατυπώνεται μετά την παγκοσμιοποίηση, και, αφετέρου, υπό το φως της σημερινής εξέλιξής της με την «επιστροφή του κράτους».
Συναφώς, ένα νέο «τυφλό» σημείο ανέκυψε από την πρόσφατη πανδημία και τις «καταστροφές της πολιτικής»: της περιβαλλοντικής κρίσης, του πολέμου και της ψηφιακής συνθήκης. Το σημείο αφορά το πιεστικό πολιτικά πρόβλημα των δημόσιων υπηρεσιών, τη διάκρισή τους από τα κοινά, αλλά και την πλοκή τους και πάλι με το έθνος και την τάξη ή τις νέες μορφές βιοπολιτικής διακυβέρνησης. Η επιστροφή στις βασικές αρχές του δημοκρατικού κράτους δεν επαρκούν. Αντιθέτως, είναι προτιμότερες πιο ριζοσπαστικές εναλλακτικές διαρκούς «κοινωνικοποίησης» του κράτους γύρω από την ιδέα του κοινού.
Τα δυο αυτά ζητήματα εκφράζονται περιεκτικά στον όρο «εθνο-κοινωνικό κράτος», του οποίου η αποδυνάμωση ή μη, καθώς και οι αντιφάσεις του συνεχίζουν να αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα κάθε μαρξιστικής κριτικής.
Στη συνέχεια αναφέρθηκε ακροθιγώς στην πατριαρχική μορφή του κράτους, που συνδέεται με τις όψεις ανδροκρατικής κυριαρχίας και έμφυλων ανισοτήτων, όπως αναδεικνύονται από τη φεμινιστική κριτική των σχέσεων εξουσίας, εμπλουτίζοντας τη διαλεκτική της ιδιότητας του πολίτη.
Τέλος, η αποικιοκρατική δομή και οργάνωση του κράτους, έτσι όπως συναρθρώθηκε ιστορικά στη μορφή του κράτους-έθνους, οι λειτουργίες των κρατών μετά την αποικιοποίηση, οι μεταναστευτικές κινήσεις και οι μορφές ένταξης στην ιδιότητα του πολίτη, τόσο στις πρώην αποικίες όσο και στις κυρίως ευρωπαϊκές μητροπόλεις, συγκροτούν ένα εξίσου δύσκολο σύνολο ερωτημάτων. Με αυτά τα δεδομένα, κάθε κράτος, ισχυρίζεται ο Μπαλιμπάρ, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται θεωρητικά σήμερα ως μετασοσιαλιστικό και ως μεταποικιακό.
Υπό αυτή την έννοια, τα ανωτέρω «τυφλά» σημεία της μέχρι τούδε μαρξιστικής παράδοσης θα πρέπει να φωτιστούν με αναλύσεις και έρευνες, εμπλουτίζοντας την ίδια και ενισχύοντας με πολιτικές προτάσεις τις πολιτικές δυνάμεις που εμπνέονται από τη μαρξιστική θεωρία και κριτική του κράτους και αγωνίζονται υπέρ μιας ριζοσπαστικής δημοκρατίας.
Ο Μιχάλης Μπαρτσίδης είναι επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς»
