Μιχαήλ Μπακούνιν «Εξομολόγηση», μετάφραση: Ξένη Στεφανίδου, Γιώργος Χαρλαμπίτας, Εκδόσεις των συναδέλφων, 2021
Για πρώτη φορά μεταφράζεται στα ελληνικά (170 χρόνια μετά από τη συγγραφή της και 100 από την αρχική της έκδοση) και η Εξομολόγηση, του Μιχαήλ Μπακούνιν: ένα κείμενο που συντάχθηκε το 1851 κατ’ εντολήν του τσάρου Νικόλαου Α΄, όταν ο Μπακούνιν ήταν στη φυλακή, κινδυνεύοντας ίσως να εκτελεστεί. Ένα κείμενο που, από τη στιγμή που έγινε γνωστό, προκάλεσε συζητήσεις και ποικιλία αντιδράσεων.
Η εισαγωγή στη γαλλική έκδοση, γραμμένη το 2013, και η ανάλυση που έγραψε το 1926 ο Γιούρι Στεκλόφ, βιογράφος του Μπακούνιν (και στέλεχος των Μπολσεβίκων, που συνελήφθη στις εκκαθαρίσεις του 1938 και πέθανε στη φυλακή), δίνουν μια εικόνα των έντονων συζητήσεων που προκάλεσε η έκδοση της Εξομολόγησης, καθώς, λόγω της ιδιομορφίας του κειμένου, φίλοι και αντίπαλοι του Μπακούνιν το διάβασαν με πολλούς και διάφορους τρόπους.
Η Εξομολόγηση, όπως είπαμε, γράφτηκε κατ’ εντολήν του τσάρου: μετά τη συντριβή της εξέγερσης στη Δρέσδη (1849), ο Μπακούνιν συλλαμβάνεται, καταδικάζεται σε θάνατο στη Σαξονία, εκδίδεται στην Αυστρία, φυλακίζεται στην Πράγα, καταδικάζεται σε απαγχονισμό και τελικά παραδίδεται στη Ρωσία, για να καταλήξει στις διαβόητες φυλακές του φρουρίου Πέτρου και Παύλου, με άγνωστη μοίρα και πολύ πιθανή την εκτέλεσή του. Τότε ο τσάρος ζητάει από τον Μπακούνιν να του γράψει μια αναφορά «όπως θα μιλούσε το πνευματικό τέκνο στον εξομολόγο του».
Εκείνο που ξαφνιάζει τον αναγνώστη και την αναγνώστρια δεν είναι τόσο οι αναφορές του Μπακούνιν σε θέματα όπως, π.χ., ο πανσλαβισμός ή πλευρές του εθνικού ζητήματος – έτσι κι αλλιώς έχει γίνει εκτενής κριτική ανάλυση σε απόψεις που εξέφρασε ο Μπακούνιν κάποιες εποχές. Εκείνο που ξαφνιάζει είναι το δουλοπρεπές (στα όρια της ειρωνείας;) ύφος και οι εκδηλώσεις σεβασμού που εκφράζει ο Μπακούνιν προς τον τσάρο: όπως διαβάζουμε στην εισαγωγή, το κείμενο «έμοιαζε να αμαυρώνει την εικόνα μιας ιστορικής προσωπικότητας του ρωσικού επαναστατικού κινήματος, η οποία παρουσιαζόταν να ταπεινώνεται μπροστά στον τσάρο, να εξομολογείται τα αμαρτήματά της και να ζητάει επιείκεια για τα εγκλήματά της».
Αυτό λοιπόν το ύφος του Μπακούνιν με το οποίο αφηγείται τη «θλιβερή επαναστατική καριέρα» του (σε συνδυασμό με την αίτηση χάριτος που υπέβαλε) έχει γίνει αντικείμενο διαφορετικών αναγνώσεων και αναλύσεων από πολλούς που ασχολήθηκαν με αυτό, από τον Μαξ Νετλάου μέχρι τον Βίκτορ Σερζ. Άλλοι αναζήτησαν ελαφρυντικά, άλλοι τον καταδίκασαν απερίφραστα, άλλοι τον δικαιολόγησαν πλήρως. Άλλοι το διάβασαν ως ιδιοτελή συνθηκολόγηση για να σώσει τον εαυτό του, άλλοι ως τέχνασμα για να ξεγελάσει και να εξευμενίσει τον τσάρο κι έτσι να πετύχει την απελευθέρωσή του ή τουλάχιστον τη βελτίωση των φοβερών συνθηκών στη φυλακή ή την εξορία του στη Σιβηρία «απ’ όπου σκόπευε να δραπετεύσει στο εξωτερικό, για να συνεχίσει την επαναστατική του δράση» (άποψη που ενισχύεται από άλλα κείμενα της φυλακής αλλά και από το γεγονός ότι ο τσάρος δεν φαίνεται πως έμεινε ικανοποιημένος και ο Μπακούνιν παρέμεινε στη φυλακή).
[Είναι επιπλέον αλήθεια πως υπάρχουν σημεία στο κείμενο όπου ο Μπακούνιν στηλιτεύει διάφορα κακώς κείμενα στη Ρωσία, ενώ δηλώνει εξαρχής πως δεν θα δώσει ενοχοποιητικά στοιχεία για άλλους («μην απαιτήσετε από εμένα να Σας εξομολογηθώ τις αμαρτίες άλλων»), κάτι που ενοχλεί εμφανώς τον τσάρο.]
Η Εξομολόγηση, ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο και «το μόνο μεγάλο αυτοβιογραφικό κείμενο που άφησε ο Ρώσος επαναστάτης», εντοπίστηκε στα κρατικά αρχεία το 1917, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Κώστας Αθανασίου
Πηγή: Η Εποχή
