Με αφορμή την έρευνα «Νεολαία, αριστερή ψήφος και ριζοσπαστισμός τη δεύτερη δεκαετία του 2000», που συντόνισε η ομότιμη καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο ΕΚΠΑ, Μάρω Παντελίδου Μαλούτα, αλλά και τη χρόνια επιστημονική ενασχόλησή της με τη νέα γενιά, το «Εντός Εποχής» συζητάει μαζί της για την επίθεση που δέχονται σήμερα οι νέοι από τον κυρίαρχο δημόσιο λόγο, την πολιτικο-κοινωνική τους ταυτότητα και τις διεκδικήσεις τους για το αύριο.
H νέα γενιά φαίνεται να δέχεται επίθεση στο δημόσιο λόγο, είτε σαν υγειονομικά ανεύθυνη, είτε ότι παρουσιάζει εγκληματικές συμπεριφορές, πχ οι φοιτητές. Γιατί αυτή η στοχοποίηση κατά τη γνώμη σας;
Ο λόγος περί νεολαίας αλλάζει ανάλογα με το ευρύτερο κλίμα περιόδου, αλλά και με τις πολιτικές σκοπιμότητες. Έτσι η νεολαία κατά τη Μεταπολίτευση προσλαμβάνονταν απολύτως θετικά, ως δύναμη αλλαγής, λόγω του ρόλου της στην πτώση της δικτατορίας. Φτιάχτηκε η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, ορίστηκε η επέτειος του Πολυτεχνείου, ουσιαστικά ως γιορτή της νεολαίας, κτλ. Υπάρχουν περίοδοι, όμως, πριν τη δικτατορία, για παράδειγμα, όποτε η νεολαία εθεωρείτο επικίνδυνη, ο περιβόητος «αστάθμητος παράγων». Τώρα βρισκόμαστε σε αντίστοιχη περίοδο. Είναι εντυπωσιακό ότι από την αρχή της πανδημίας η νεολαία όντως στοχοποιήθηκε σαν δυνάμει «υγειονομική βόμβα», με τη διασπορά της νόσου να αποδίδεται πρωτίστως σ’ αυτή. Και αυτό, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ιδεολογικής επίθεσης στη νέα γενιά, με επίκεντρο το τι -δυνητικά- μπορεί αυτή να αντιπροσωπεύει. Ξέρετε, υπάρχουν πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα για την αντιμετώπιση της «ριζοσπαστικοποίησης» της νεολαίας -ορίζοντας, βέβαια το ριζοσπαστισμό με απολύτως λανθασμένο τρόπο σε σχέση με την ιστορική εννοιολόγησή του στην Ευρώπη- προκειμένου να διαμορφωθούν εργαλεία πρόληψης και καταπολέμησής του. Η νεολαία στοχοποιείται, ώστε να απονομιμοποιηθούν οι διεκδικήσεις της για τις συνθήκες που βιώνει: ανεργία, ανασφάλεια πολλαπλές ανισότητες -που όμως βιώνονται κατακερματισμένες, και έτσι δεν δημιουργούν εύκολα μια αίσθηση συγκροτημένου, κοινού πεδίου αντίστασης. Σε αυτό ποντάρει ο νεοφιλελευθερισμός, και έτσι αξιοποιεί και το λόγο του περί νεολαίας.
Η σημερινή νεολαία είναι αλήθεια ότι έχει βιώσει δύσκολες συνθήκες. Μεγάλωσε με την οικονομική κρίση, ενηλικιώθηκε με την ανθρωπιστική και τώρα αντιμετωπίζει και την υγειονομική. Πώς επηρέασαν αυτές οι συγκυρίες τα κοινωνικά της χαρακτηριστικά;
Είναι γεγονός ότι η νεολαία βίωσε την τελευταία δεκαετία εντονότατες κοινωνικοποιητικές εμπειρίες, που επηρέασαν την κοσμοαντίληψή της. Από το 2010 -ίσως, και από το 2008- έχει «επιστρέψει» στην πολιτική, κάτι που συνέβη σε υπόβαθρο μιας αποστασιοποιημένης από την πολιτική γενιάς. Δεν λέω απολιτικής, γιατί η διχοτομία πολιτικοποιημένη – απολίτικη δεν εκφράζει τη σημερινή πραγματικότητα. Έρχεται πρώτα η οικονομική κρίση, που για μέρος της νεολαίας δεν αποτέλεσε τομή, ήταν η κανονικότητα, και στη συνέχεια η υγειονομική ολοκλήρωσε τις αλλαγές του κοινωνικού περιβάλλοντος. Αυτή η γενιά δεν έχει βιώσει τίποτα άλλο από την εφηβεία της και μετά, παρά μόνο κρίσεις. Αν δούμε δε, μακροκοινωνιολογικά τη νεολαία, από τη Μεταπολίτευση μέχρι την πρώτη δεκαετία του 2000, περίοδο για την οποία διαθέτουμε έγκυρα στοιχεία από πανελλαδικές έρευνες, βλέπουμε μια πορεία απομάκρυνσης από την πολιτική, μείωση σε όλους τους δείκτες πολιτικής συμμετοχής, στην κομματική ταύτιση, στη διάδοση αριστερής ταυτότητας, με απαξίωση της πολιτικής και του συλλογικού, ένταση της ιδιώτευσης, ατομοκεντρισμό και έμφαση στην ανάγκη αυτοέκφρασης, που καλλιεργείται και από τη χρήση του διαδικτύου. Παράλληλα, μειώθηκε η ταξικότητα της ψήφου και η εξηγητική βαρύτητα της ιδεολογικής αυτοτοποθέτησης, πρωτίστως στη νεολαία. Σ’ αυτό το υπόβαθρο, και με βασικό χαρακτηριστικό τη δυσπιστία προς το πολιτικό σύστημα, ήρθε η οικονομική κρίση. Το 2006 ήδη, το πιο διαδεδομένο συναίσθημα που δηλώνουν απέναντι στην πολιτική είναι δυσπιστία, ενώ το 1988 ήταν το πολιτικό ενδιαφέρον και η επιθυμία συμμετοχής. Έχουμε ένα τελείως διαφορετικό τοπίο, δηλαδή. Γνωρίζουμε δε, ότι όταν ο λόγος της απομάκρυνσης από την πολιτική είναι η δυσπιστία, και όχι η «πολιτική απάθεια» -λόγω κοινωνικού καταναγκασμού πχ-, τότε υπάρχει μεγάλο εξεγερσιακό δυναμικό. Οι νέοι εμπλέκονται ευκολότερα, τότε, αδιαμεσολάβητα/εξωθεσμικά στην πολιτική διαδικασία. Κάτι που συνέβη το 2010-2011: Είχαμε μαζική επιστροφή των νέων στην πολιτική με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, γεγονός που συνέβαλε στη συνέχεια στην κατάρρευση του δικομματισμού της Μεταπολίτευσης και την εκλογική νίκη ΣΥΡΙΖΑ. Στο κίνημα των πλατειών είχαν συμμετάσχει οι μισοί νέοι/ες της πρωτεύουσας, σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΚΕ /2012. Στις δε εκλογές του 2015, πάνω από το 50% του πληθυσμού 18-24 ετών ψήφισαν υπέρ κόμματος της Αριστεράς (μάλιστα, περισσότερες νέες), επιτρέποντας τη διατύπωση της υπόθεσης περί ριζοσπαστικοποίησης της νεολαίας, που επιβάλλει βεβαίως, πρόσθετη διερεύνηση. Η κρίση, συνεπώς είχε πολλές συνέπειες. Πρωτίστως, επέτρεψε να διαφανεί και να εκδηλωθεί το λανθάνον συμμετοχικό δυναμικό των νέων, με την «επιστροφή» τους στην πολιτική να καθορίζεται από το πώς είχαν διαμορφωθεί ως γενιά. Το πώς αντιμετωπίζουν τώρα την πανδημία, συνδέεται άμεσα με τα παραπάνω.
Μια έρευνα του κ. Μαυρή το 2016 για τις αξίες της νεολαίας, έδειχνε ότι επιτείνεται η πολιτική δυσαρέσκεια, διότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν συνάντησε τις προσδοκίες των ανθρώπων που τον ψήφισαν, με συνέπεια αυτή η έλλειψη αριστερόστροφης πολιτικής να αποτελέσει και ένα λόγο της επιστροφής σε συντηρητικές αξίες. Εσείς τι πιστεύετε γι’ αυτό;
Εγώ δεν βλέπω ακριβώς επιστροφή σε συντηρητισμό, από την άποψη ότι, με μία έννοια, δεν φύγαμε ποτέ από εκεί. Δεν υπήρξε μαζικά συγκροτημένος ριζοσπαστισμός στην κοσμοαντίληψη της σύγχρονης νεολαίας, παρά την αριστερή ψήφο και τις δυναμικές πολιτικές παρεμβάσεις. Αυτός εντοπίζεται σε μειοψηφίες «οργανωμένων». Ερευνήσαμε, με ποιοτικές μεθόδους, σε βάθος, αριστερούς/ές νέους/ες: Είναι προφανές ότι η σημερινή αριστερή νεολαία (με βάση την ψήφο και την αυτοτοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς/Δεξιάς) είναι εντελώς διαφορετική από αντίστοιχες προηγούμενων γενεών. Υπάρχει ένας διάχυτος κοινωνικός, όχι ριζοσπαστισμός, αλλά μάλλον φιλελευθερισμός, προοδευτικές αντιλήψεις για τις κοινωνικές σχέσεις, κυρίως με δικαιωματική λογική: αποδοχή του γάμου και της τεκνοθεσίας ομόφυλων ζευγαριών, συμφωνία για την ένταξη των μεταναστών με σεβασμό στην πολιτισμική τους ταυτότητα κτλ. Αυτή την αριστερή νεολαία, δεν την εκφράζει μαζικά ο πολιτικός ριζοσπαστισμός, υπό την έννοια ενός συνολικού αιτήματος για κοινωνική δικαιοσύνη και οράματος μιας ριζικά διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης. Βάσει έρευνας που κάναμε, οι αριστεροί νέοι σήμερα είναι μάλλον κυνικοί, πραγματιστές στις αντιλήψεις τους και συμβιβασμένοι/απογοητευμένοι. Στην ερώτηση, για παράδειγμα, αν αποδέχονται ότι «ένας άλλος κόσμος, αφάνταστα καλύτερος, είναι εφικτός», η πεμπτουσία δηλαδή της αριστερής κοσμοαντίληψης, πλειοψηφικά οι απαντήσεις είναι χλιαρές ή κυνικές. Μικρή μειοψηφία δηλώνει απερίφραστα «ναι». Η περιγραφή τους ως προς το όραμά τους για μια καλύτερη κοινωνία είναι η ύπαρξη ικανοποιητικής δουλειάς! Έχουν απολύτως οριοθετημένα όνειρα και δεν ελπίζουν σε τίποτα περισσότερο. Δεν πρόκειται για επιστροφή σε συντηρητικές αξίες, αλλά για οριοθετημένες προσδοκίες που προϋπήρχαν: προσωπική αυτονομία, δικαιώματα, αυτοέκφραση. Η κρίση ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό γι’ αυτό, σε συνδυασμό με το ευρύτερο κλίμα περιόδου. Η δε μαζική υπερψήφιση του ΣΥΡΙΖΑ από νέους/ες το Σεπτέμβρη 2015, είναι, ίσως, ακριβώς ένδειξη πραγματισμού. Όσο για τις εκλογές του 2019, οι 17-24 ετών ψήφισαν πάλι μαζικότερα από τις άλλες ηλικιακές κατηγορίες υπέρ του. Επειδή δε αυτές οι αντιλήψεις/προσδοκίες είναι ατομοκεντρικές και έχουν ταυτοτικό υπόβαθρο, δεν μπορούν εύκολα να εκφράσουν με όρους συλλογικότητας, το όποιο χειραφετητικό δυναμικό των νέων. Εναπόκειται στους φορείς της Αριστεράς να το επιχειρήσουν.
Αυτή η αντίληψη για τον κόσμο επηρεάζει και τον τρόπο διεκδίκησης κοινωνικών αιτημάτων; Σποραδικές και πιο μικρές παρεμβάσεις, για παράδειγμα, αντί μαζικών κινημάτων κ.ο.κ.;
Πολλοί/ές νέοι/ες, και αριστεροί/ες ακόμη, πιστεύουν ότι συμμετέχουν πολιτικά, κάνοντας like στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι έμαθαν, με αυτά τα κοινωνικοποιητικά μηνύματα διαπαιδαγωγήθηκαν: σημασία έχει η προσωπική αυτονομία και η αυτοέκφραση. Η ιδεολογική ηγεμονία που καθορίζει την εποχή μας, σε συνδυασμό με την τεχνολογία, εκεί οδηγούν. Δεν δαιμονοποιώ το διαδίκτυο. Κάθε άλλο, μάλιστα, τα μέσα είναι «τι τα κάνουμε». Το διαδίκτυο, εξάλλου, διευκολύνει πολύ τις κινητοποιήσεις, στην κατάλληλη συγκυρία, λόγω της επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο χωρίς διαμεσολάβηση. Και βέβαια, στις κινητοποιήσεις, η ατομοκεντρική προέλευση της δράσης δεν μένει αναγκαστικά εκεί, προκύπτει, δυνητικά, ένα «εμείς». Το ερώτημα είναι, ποιο είναι το «εμείς» που δημιουργείται στις κινητοποιήσεις τέτοιου τύπου. Μπορεί το «εμείς η νεολαία» ή το «εμείς ο λαός» να συγκροτήσουν ένα ενιαίο όραμα κοινωνίας; Υπάρχουν αντιλήψεις που υποστηρίζουν ότι το «εμείς» που πρέπει να αναπτυχθεί είναι το «εμείς ο λαός» και μαζί του ένας λαϊκισμός της Αριστεράς. Διότι το «εμείς η εργατική τάξη», προφανώς δεν υπάρχει πια, ιδίως για τη νεολαία.
Αναφερθήκατε στους φορείς της Αριστεράς ότι θα πρέπει, αφενός, να ενεργοποιήσουν το διάσπαρτο διεκδικητικό δυναμικό και, αφετέρου, να ενοποιήσουν τα κοινωνικά αιτήματα σε ένα ευρύτερο όραμα. Είναι δυνατόν αυτό σε μια εποχή όπου, όπως γράφει η Εύα Ιλούζ, οι ανισότητες και η ατομικότητα θεωρούνται προϋπόθεση της ευτυχίας;
Ας ελπίσουμε πως ναι! Πάντα υπάρχουν ρήγματα και αντιστάσεις, ενώ εντοπίζεται κινηματική διαθεσιμότητα στους νέους, το βλέπουμε. Οι νέοι είναι εν αναμονή συμμετοχικοί πολίτες. Με άλλο τρόπο απ’ ό,τι ίσως μας λέει η πολιτολογική ορθοδοξία, και σ’ ένα πλαίσιο απολύτως αντίξοο, όπου ο κυρίαρχος λόγος τους υπαγορεύει να μείνουν στο σπιτάκι τους, να επιτύχουν μια καλή δουλίτσα και ως εκεί. Οι δε διπλανοί ας ζήσουν όπως επιλέγουν. Υπάρχει αποδοχή της ετερότητας (ήδη σημαντικό), αλλά τίποτα παραπάνω. Η ευτυχία είναι ατομική υπόθεση στον ιδιωτικό χώρο και προϋποθέτει δικαιώματα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι με αυτή τη γενιά έχουμε να κάνουμε. Δυνητικά συμμετοχική, όταν την αφορούν τα διακυβεύματα, αμφισβητεί και κινητοποιείται, χωρίς να εντάσσει τα επιμέρους σε ευρύτερο ανατρεπτικό όραμα αλλαγών. Ενώ η τυπική διαδικασία της δημοκρατίας μοιάζει να μην την ενδιαφέρει, η λειτουργία και η πολιτική ουσία της, την κινητοποιεί. Αλλά, οι νέοι/ες κινητοποιούνται όταν αισθανθούν πως μετράει η γνώμη τους (βλ. δημοψήφισμα) και όταν τους αφορά άμεσα το διακύβευμα. Το τι τους αφορά, διαφοροποιείται βέβαια ανά εποχή: άλλοτε είναι πιο ατομοκεντρικό κι άλλοτε πιο κοινωνιοκεντρικό. Αυτό, το βλέπουμε ακόμα και στους/ις εφήβους. Αν δούμε ιστορικά τα αιτήματα των καταλήψεων, βλέπουμε καθαρά τη μετάβαση από το κοινωνιοκεντρικό στο ατομοκεντρικό. Τα παιδιά προδίδουν μια πραγματικότητα κλίματος εποχής. Η νεολαία, όμως, είναι ούτως ή άλλως πρωταγωνίστρια στις εξελίξεις. Ολοφάνερα από το 2012, οπότε καταρρέει ο δικομματισμός που ξέραμε, ενώ η χαμηλή κομματική ταύτιση που την χαρακτηρίζει, τροφοδοτεί τους «αναποφάσιστους». Κι όπως γνωρίζουμε, οι αναποφάσιστοι καθορίζουν το εκλογικό αποτέλεσμα. Συνεπώς, η νεολαία πρέπει να απασχολεί τους φορείς της Αριστεράς, και για «πρακτικούς» λόγους.
Ο ατομοκεντρισμός ήταν ανέκαθεν χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος. Γιατί τώρα επηρεάζει τόσο τη νέα γενιά, μήπως έχει να κάνει και με τον κλασικό τρόπο που οργανώνονται οι συλλογικότητες;
Σίγουρα ο ατομοκεντρισμός είναι εγγενές καπιταλιστικό χαρακτηριστικό. Το ερώτημα είναι γιατί τώρα είναι και των αριστερών. Ενώ οι αριστεροί/ές νέοι/ες διαφοροποιούνται από τους/ις δεξιούς/ές ως προς την ευρύτερη κοσμοαντίληψη (λιγότερο απ’ ό,τι παλαιότερα), σε αυτό το σημείο δεν υπάρχει ρηγματώδης τομή. Ο λόγος είναι πως η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού ηγεμονεύει τα τελευταία 30-40 χρόνια, με τις αξίες του να διαποτίζουν όλες τις εκφράσεις της ζωής. Από εκεί ξεκίνησε και η απομάκρυνση από την πολιτική. Αφού η νεολαία κοινωνικοποιείται σε αυτό το κλίμα, δεν θα μπορούσε παρά να επηρεαστεί, πόσω μάλλον όταν δεν έχει βιώσει την ύπαρξη «αντίπαλου δέους»: σε θερμόμετρο συμπάθειας είδαμε ότι η μέση τιμή που δίνουν αριστεροί/ές νέοι/ες στον καπιταλισμό είναι 2.5 και στο σοσιαλισμό 7.5. Μαζικά, αλλά όχι ενθουσιωδώς τους απορρίπτουν και αποδέχονται, αντίστοιχα. Οι διαδικασίες της δημοκρατίας, εξάλλου, κόμματα, εκλογές, απωθούν τη νεολαία. Ωστόσο, οι αριστεροί/ές αξιολογούν υψηλότατα τη δημοκρατία καθεαυτή και την ανάγκη εμβάθυνσής της. Έχουμε, δηλαδή, μια φαινομενική αντίφαση, την οποία οφείλουμε να κατανοήσουμε και να επιλύσουμε υπέρ της δημοκρατίας.
Είπατε πως δεν μπορούμε να λέμε ότι η νεολαία είναι ενιαία, υπάρχει πρόβλημα στην ομογενοποίηση που φέρει η έννοια. Ένα αδιαφοροποίητο όλο, χωρίς πρόνοιες για κοινωνικοπολιτικές συμμαχίες, δεν μπορεί να συγκροτεί ενιαία υποκείμενα. Με αυτήν την έννοια, υπάρχει ανάγκη να την προσδιορίσουμε εκ νέου;
Συμφωνώ μαζί σας. Πρόκειται για ουσιαστική κριτική, διότι αναδεικνύει πως η έννοια της νεολαίας δεν μπορεί να βασίζεται σε ουσιοκρατικές προϊδεάσεις. Όντως, η νεολαία δεν είναι ομοιογενής, έχει ταξικές, έμφυλες, ιδεολογικές, εθνοτικές/πολιτισμικές κ.ά. διαφοροποιήσεις, που χρειάζεται να καταγράφονται και να μελετώνται. Ωστόσο, διακρίνεται ένας πολύ σημαντικός ομοιογενοποιητικός παράγοντας: η «πολιτική γενιά». Ποια είναι τα βασικά κοινωνικοποιητικά γεγονότα που σημάδεψαν τα υποκείμενα που τα βίωσαν σε κρίσιμες φάσεις της κοινωνικοποίησής τους. Στην εποχή μας αυτά λειτουργούν πολύ περισσότερο ομοιογενοποιητικά, λόγω της φύσης τους. Κι ενώ, σε προηγούμενες γενιές, οι ταξικές, και άλλες διαφορές που ανέφερα, ήταν σημαντικές, τώρα είναι λιγότερο, διότι ο οδοστρωτήρας της ιδεολογικής ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού έχει μειώσει επιμέρους διαφοροποιήσεις στην κοσμοαντίληψη και συμπεριφορά των νέων. Εξάλλου, δείτε την ομογενοποίηση σε άλλους τομείς, πχ στο ντύσιμο, στα γούστα γενικότερα, στη μουσική. Η σε βάθος πολιτολογική διερεύνηση της νεολαίας, σήμερα, που γίνεται πλέον με πολύ λιγότερα χρήματα απ’ ό,τι παλαιότερα (κι έτσι συνήθως κάνουμε ποιοτικές έρευνες -χάνοντας σε αντιπροσωπευτικότητα, αλλά κερδίζοντας σε εμβάθυνση), είναι συγκλονιστική εμπειρία για κοινωνικούς επιστήμονες της γενιάς μου. Είναι άλλοι άνθρωποι, οι προοδευτικοί/ές νέοι/ες σήμερα, με άλλες ανησυχίες, άλλους στόχους και οράματα, ή και χωρίς. Υπάρχει, όμως, συμμετοχικό δυναμικό, αποδοχή του «άλλου» και υιοθέτηση μιας ηθικής της δημοκρατίας.
Η νεολαία, με τα σημερινά της χαρακτηριστικά, μπορεί να θεωρηθεί φορέας κοινωνικού μετασχηματισμού ή ακόμα και οι προοδευτικές της, έστω, διεκδικήσεις αποτελούν απλά ένα πέρασμα σε μια μετέπειτα πορεία ζωής, που δεν θα υπάρχουν ούτε αυτές;
Θα ήθελα να πω ναι, γιατί βλέπω, όπως ήδη είπα, κινηματική/διεκδικητική διαθεσιμότητα, συγκρουσιακό δυναμικό, προοδευτική αντίληψη του κόσμου και της ανθρώπινης συνύπαρξης με δημοκρατικούς όρους. Αυτά την χαρακτηρίζουν ως πολιτική γενιά. Παρότι υπάρχει δυσπιστία προς το πολιτικό σύστημα, και ενώ νομίζαμε ότι αυτή θα επηρεάσει αρνητικά τις ανθρώπινες σχέσεις στην κρίση, ερευνητικά παρατηρήσαμε το αντίθετο: αυξήθηκε η αλληλεγγύη και η εμπιστοσύνη στο διπλανό. Το πρόβλημα είναι ότι η νεολαία δεν ελπίζει σε ένα συλλογικά καλύτερο μέλλον, με τους όρους προηγούμενων γενεών. Προσβλέποντας σε ατομοκεντρικές βελτιώσεις των συνθηκών, πρωτίστως με όρους δικαιωμάτων. Όταν όμως, απουσιάζει η ελπίδα, απουσιάζουν ταυτολογικά και οι ριζοσπαστικές κοινωνικές προσδοκίες, όπως επισημαίνει ο Eagleton. Άρα, το στοίχημα είναι πώς οι πολλαπλές διακρίσεις και ανισότητες που συγκροτούν ταυτοτικές διεκδικήσεις και βιώνονται ως ατομικές αδικίες (προκαλώντας κυρίως οργή), θα μπορέσουν να συναρθρωθούν σε ένα συνεκτικό, ολοκληρωμένο απελευθερωτικό όραμα κοινωνίας, που θα εμπνεύσει τη νεολαία. Διαμορφώνοντας ένα συλλογικό «εμείς», το οποίο θα αναφέρεται σε μια κοινωνία ισότητας, και μέσω αυτής, στην ελευθερία και την αυτονομία. Από αυτή την άποψη, η ευθύνη των φορέων της Αριστεράς είναι τεράστια.
Πηγή: Η Εποχή
