Μαρία Καραμεσίνη: ΟΑΕΔ και σχέδιο νόμου Χατζηδάκη: το όνομα, η μνήμη και τιμωρητικός εκσυγχρονισμός

ΟΑΕΔ και ανεργία: ένα όνομα, μια ταυτότητα, μια ιστορία. Τα ονόματα, βέβαια, των θεσμών αλλάζουν όταν η πραγματικότητα μεταβάλλει το αντικείμενο δραστηριότητας. Αλλά ποια είναι η συγκεκριμένη ανάγκη που υπαγόρευσε στην κυβέρνηση τη μετονομασία του ΟΑΕΔ, από Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού σε Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης, ΔΥΠΑ, όπως προτείνει το σχέδιο νόμου που κατέθεσε την προηγούμενη Τετάρτη στη διαβούλευση ο υπουργός Εργασίας; Αφού η απασχόληση είναι το κοινό αντικείμενο στο όνομα και του Οργανισμού και της Υπηρεσίας, τότε γεννά πολλά ερωτηματικά η σκοπιμότητα μιας μετονομασίας που σβήνει το όνομα και μαζί την ταυτότητα και τη μνήμη ενός θεσμού με 53 χρόνια ιστορίας, που με τις αδυναμίες του, αλλά και τον πατριωτισμό του προσωπικού του, ήταν πάντα δίπλα στους ανέργους και τους νέους από τα λαϊκά στρώματα που φοιτούσαν στη Σχολές Μαθητείας του, και όλος ο κόσμος τον αναγνωρίζει με το όνομά του; ΟΑΕΔ.

Οι μεγάλοι δημόσιοι οργανισμοί απασχόλησης, με τριμερή εκπροσώπηση κράτους, εργοδοτών και εργαζομένων, αποτελούν ίδιον των κεντροευρωπαϊκών και νοτιοευρωπαϊκών χωρών (π.χ. Γαλλία, Γερμανία, Πορτογαλία). Αντίθετα, ο γενικός όρος Public Employment Service αντιστοιχεί στην αγγλοσαξονική και σκανδιναβική εμπειρία. Στις αντίστοιχες χώρες οι κεντρικές υπηρεσίες απασχόλησης αποτελούν Γενικές Διευθύνσεις των υπουργείων Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, ενώ οι υπηρεσίες πρώτης γραμμής αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μήπως, εντέλει, η εκ πρώτης όψεως ανεξήγητη ευθυγράμμιση με αγγλοσαξονικούς όρους αποτελεί το πρώτο βήμα για ευρύτερες θεσμικές ανατροπές, σύμφωνα με παλαιότερες προτάσεις του ΟΟΣΑ;

Όπως και να έχει, ο ΟΑΕΔ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας και της μνήμης αυτού του τόπου: από τους άνεργους οικοδόμους και τους εποχικούς εργαζόμενους των δεκαετιών του 1970 και 1980, τους απολυμένους βιομηχανικούς εργάτες των δεκαετιών του 1980 και 1990 και τις στρατιές των ανέργων στα χρόνια των μνημονίων, μέχρι τη μεταρρύθμιση του Οργανισμού, που πρωτοσχεδιάστηκε το 2012, ανασχεδιάστηκε το 2015, και υλοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε ως προς το βασικό της μέρος μεταξύ 2015 και 2019 με την αγαστή συνεργασία διοίκησης και εργαζομένων και αποφασιστικότητα: «για τον ΟΑΕΔ βρε γαμώτο». Τα κεντρικά συνθήματα της περιόδου 2015–2019 ήταν αρχικά «ο ΟΑΕΔ αλλάζει» και στη συνέχεια, το πιο οραματικό, «ο δικός σου ΟΑΕΔ», που σηματοδοτούσε τον τελικό σκοπό της τεράστιας προσπάθειας: να καταστεί ο ΟΑΕΔ ένας σύγχρονος οργανισμός που να βρίσκεται δίπλα στον άνεργο και γι’ αυτό ο τελευταίος να τον αισθάνεται φιλικό και οικείο, δικό του. Επιτεύγματα της περιόδου: τα νέα ψηφιακά εργαλεία ανάλυσης του προφίλ των ανέργων και ηλεκτρονικής παρακολούθησης των τάσεων της ζήτησης των επαγγελμάτων και της επιχειρηματικότητας ανά κλάδο στις τοπικές αγορές εργασίας, πιλοτική εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων απασχόλησης–επιχειρηματικότητας, η πρόσληψη μεγάλου αριθμού μόνιμων εργασιακών συμβούλων, κατάρτιση του συνόλου του προσωπικού του Οργανισμού, πιλοτική εφαρμογή ενός νέου μοντέλου κατάρτισης που στηρίζεται στην (αυτο)αξιολόγηση των ατομικών αναγκών βελτίωσης δεξιοτήτων, θεσμός των μηνιαίων συνελεύσεων εργαζομένων στα Κέντρα Προώθησης της Απασχόλησης, νέο μοντέλο διοίκησης με διαφάνεια, συμμετοχή, διαπερατότητα ιεραρχικών επιπέδων κλπ.

Επιστρέφοντας στο σχέδιο νόμου, η βασική κριτική που έχει να κάνει κανείς αφορά τη φιλοσοφία, το σκεπτικό του, που αντανακλούν την ορθόδοξη, αλλά λανθασμένη ερμηνεία της ανεργίας. Ούτε λίγο ούτε πολύ, οι συντάκτες του σχεδίου νόμου ισχυρίζονται ότι για να δημιουργηθούν «Δουλειές ξανά» ύστερα από δύο χρόνια πανδημίας, χρειάζεται εκσυγχρονισμός και αναδιοργάνωση του ΟΑΕΔ, ενώ τα κύρια εργαλεία ενίσχυσης της απασχόλησης περιλαμβάνουν την αυστηροποίηση του ελέγχου και την κινητροδότηση της διαδικασίας ενεργής αναζήτησης εργασίας από τους ανέργους, την εκκαθάριση του μητρώου του ΟΑΕΔ από τους «καταχραστές» των παροχών του και, τέλος, τη μαζική κατάρτιση των ανέργων, ώστε αυτοί να καταλάβουν τις υπάρχουσες κενές θέσεις εργασίας.

Ας εξετάσουμε κριτικά ένα–ένα τα παραπάνω επιχειρήματα. Πρώτον, όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό και την αναδιοργάνωση του ΟΑΕΔ, τα μέτρα που περιγράφονται στο σχέδιο νόμου έρχονται μετά από δυόμιση χρόνια αποσιώπησης ή ακύρωσης των παρακαταθηκών του μεγάλου προγράμματος μεταρρύθμισης του Οργανισμού, που υλοποιήθηκε επί των κυβερνήσεων ΣΥΡΙΖΑ και υπήρξε το απαιτητικότερο από τα ορόσημα του τρίτου μνημονίου στο πεδίο των θεσμικών αλλαγών της αγοράς εργασίας. Ενδεικτικά, μη εφαρμόζοντας τον νομοθετημένο οργανισμό της προηγούμενης διοίκησης, ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα του προγράμματος μεταρρύθμισης, που εισήγαγε διοικητικές και οργανωτικές αλλαγές στον ΟΑΕΔ για πρώτη φορά ύστερα από πενήντα χρόνια, η σημερινή διοίκηση εισηγήθηκε και απέκτησε μόλις πρόσφατα, προκαλώντας τεράστια καθυστέρηση, παρόμοιο οργανισμό με οριακές αλλαγές. Επίσης, παρέπεμψε στις καλένδες το σύστημα στοχοθεσίας που είχε καταρτίσει η προηγούμενη διοίκηση κατόπιν χρονοβόρας συμμετοχικής διαδικασίας.

Τα σημαντικότερα μέτρα διοικητικής αναδιοργάνωσης του ΟΑΕΔ που προβλέπει το σχέδιο νόμου είναι η εκπαραθύρωση των κοινωνικών εταίρων από τη θέση των δύο αντιπροέδρων του Οργανισμού και η υποκατάστασή τους από τρεις διορισμένους υποδιοικητές, ο περιορισμός των εκπροσώπων της ΓΣΕΕ και των εργοδοτικών οργανώσεων στο διοικητικό συμβούλιο σε ποσοστό μειοψηφίας, η απόσπαση από τον ΟΑΕΔ και η καθ’ ολοκληρίαν παραχώρηση στους κοινωνικούς εταίρους της διαχείρισης του 65% των πόρων του Λογαριασμού για την Απασχόληση και την Επαγγελματική Κατάρτιση (ΛΑΕΚ), που όμως διαθέτει πενιχρά διαθέσιμα λόγω της περικοπής της εισφοράς από τον κ. Βρούτση το 2020, και η θεσμοθέτηση ενός Συμβουλίου Κοινωνικών Εταίρων για τη διαχείριση εντός ΟΑΕΔ του υπόλοιπου 35% των πόρων του λογαριασμού. Στα θετικά του σχεδίου νόμου αξίζει να αναφερθεί το ότι ο ΟΑΕΔ αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διακυβέρνηση του συστήματος δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της χώρας (προεδρία του Εθνικού Συμβουλίου Δεξιοτήτων) και τη βασική αρμοδιότητα προκήρυξης των προγραμμάτων κατάρτισης εργαζομένων και ανέργων μεταξύ όλων των κρατικών φορέων.

Δεύτερον, όσον αφορά τα μέτρα ενίσχυσης της απασχόλησης, ούτε ο αποκλεισμός ανέργων από το μητρώο του ΟΑΕΔ, ούτε η κατάρτισή τους δημιουργούν «Δουλειές ξανά». Οι δουλειές δημιουργούνται από την καλή πορεία της οικονομίας και τις επενδύσεις, καθώς και από τις προσλήψεις και τα προγράμματα απασχόλησης στον δημόσιο τομέα. Παραμένει η αλγεινή εντύπωση που δημιούργησε ο κ. Χατζηδάκης με την αναφορά του στους ανέργους με υψηλά εισοδήματα που «καταχρώνται» των παροχών του ΟΑΕΔ, προκειμένου να εξηγήσει τον μεγάλο αριθμό ανέργων που είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο ανέργων. Η καταπολέμηση της μαύρης εργασίας είναι βεβαίως ένα στοίχημα, ωστόσο το ποσοστό των επιδοτούμενων ανέργων, το ύψος των επιδομάτων και η διάρκεια καταβολής τους είναι πολύ περιορισμένα, ενώ τα περισσότερα επιδόματα, βοηθήματα και προγράμματα του Οργανισμού, με εξαίρεση το επίδομα ανεργίας και το πρόγραμμα κοινωνικού τουρισμού, επιβάλλουν ήδη εισοδηματικά κριτήρια επιλεξιμότητας των δικαιούχων.

Επί της ουσίας, το πρόβλημα σήμερα για τον Οργανισμό είναι πώς θα αξιοποιήσει τους εργασιακούς του συμβούλους για να αυξήσει τη δυνατότητά του να προσφέρει κατάλληλες θέσεις εργασίας στους ανέργους, αφού πρώτα κατανοήσει τις ικανότητες, τις ανάγκες και τις επαγγελματικές προσδοκίες των εγγεγραμμένων ανέργων σε συνεργασία μαζί τους.

Αντί, λοιπόν, ο υπουργός να παίζει με τις εντυπώσεις και να επισείει ποινές για να εκκαθαρίσει το μητρώο, καλό θα ήταν σκεφτεί για το πώς θα μπορέσει να συμβάλει ο ΟΑΕΔ με τα προγράμματα απασχόλησης στο να δημιουργηθούν «Δουλειές ξανά» και πώς, μέσα από ποιοτικά προγράμματα κατάρτισης που θα αντιστοιχούν στις διαγνωσμένες ατομικές ανάγκες τους σε συνεργασία με τους συμβούλους του Οργανισμού, οι άνεργοι με τα χαμηλότερα προσόντα θα αποκτήσουν ίσες ευκαιρίες ένταξης σε κατάλληλη εργασία.

Πηγή: Η Εποχή