Σε συνθήκες διόγκωσης του προβλήματος της ακρίβειας και εν μέσω του νέου κύματος υπερχρέωσης και φτωχοποίησης των λαϊκών νοικοκυριών και των μισθοσυντήρητων, ο τελευταίος νόμος Χατζηδάκη για τον «εκσυγχρονισμό» του ΟΑΕΔ, τον οποίο μετονόμασε και υποβάθμισε σε ΔΥΠΑ (Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης), είναι ο τρίτος στη σειρά νόμος της κυβέρνησης της Ν.Δ. με τον οποίο ολοκλήρωσε το αρχικό σχέδιο των Μνημονίων για την αποκαθήλωση όλου του θεσμικού πλαισίου ρύθμισης της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα, που έφερε τη σφραγίδα της δυναμικής των εργατικών αγώνων, του ταξικού συσχετισμού δύναμης μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου και του «κοινωνικού συμβολαίου» της Μεταπολίτευσης. Ένα σχέδιο του οποίου την εξέλιξη οι δύο κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ κατάφεραν να ανασχέσουν ανοίγοντας τον δρόμο για την αντιστροφή του μετά τον Αύγουστο του 2018.
Το μνημονιακό σχέδιο δεν είχε μόνο ως αντικείμενο την εσωτερική υποτίμηση, δηλαδή την εφάπαξ δραστική υποτίμηση της αξίας της εργατικής δύναμης και της μείωσης του εργατικού κόστους, που ήταν ρητός στόχος του δεύτερου Μνημονίου, αλλά και τη δημιουργία μιας νέας κανονικότητας, ενός νέου εξωστρεφούς αναπτυξιακού μοντέλου με συγκριτικό πλεονέκτημα τους χαμηλούς μισθούς και τη χαμηλή φορολογία. Κι αυτό προϋπέθετε τη συντριβή των συνδικάτων, τη διάλυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων σε εθνικό και κλαδικό επίπεδο, την πλήρη κατίσχυση των ατομικών συμβάσεων εργασίας, την ελευθερία των απολύσεων και της χρήσης των ελαστικών μορφών εργασίας, δηλαδή τη θριαμβευτική επικράτηση του διευθυντικού δικαιώματος και την υποταγή των μισθωτών.
Με τον αναπτυξιακό νόμο 4635, τον Σεπτέμβριο του 2019, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και η ισχύς των εθνικών κλαδικών συμβάσεων εργασίας υπονομεύτηκαν συνειδητά, ο θεσμός της διαιτησίας, η τελευταία καταφυγή των συνδικάτων απέναντι στην αδιαλλαξία της εργοδοσίας, ακρωτηριάστηκε και μεταλλάχθηκε, αναλαμβάνοντας ρητά τον ρόλο να συμμορφώνει την εξέλιξη της αμοιβής εργασίας με τις επιταγές της ανταγωνιστικότητας. Με τον εργασιακό νόμο Χατζηδάκη 4808, τον Ιούνιο του 2021, θεσμοθετήθηκαν η κατάλυση του οκταώρου και οι απλήρωτες υπερωρίες με ατομική σύμβαση εργασίας και δόθηκε αποφασιστικό χτύπημα στον ίδιο τον συνδικαλισμό και στο δικαίωμα στην απεργία. Ήδη για το μακρινό 2017 ο ΟΟΣΑ υπολόγιζε ότι μόλις το 14,2% των μισθωτών στην Ελλάδα καλύπτονταν από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, από 100% το 2008. Δεν τολμούμε να φανταστούμε πού μπορεί να βρίσκεται αυτό το ποσοστό σήμερα.
Με τον πρόσφατο νόμο 4921, αυτόν για τον ΟΑΕΔ, μπαίνουμε στη νέα εποχή του ταμείου ανάκαμψης και επιχειρείται ένα νέο αφήγημα που στηρίζεται στο blame game. Ούτε λίγο ούτε πολύ, η κυβέρνηση και ο Κ. Χατζηδάκης μας είπαν ότι για την ανεργία δεν φταίνε οι απολύσεις και το τεράστιο έλλειμμα θέσεων εργασίας, η καταστροφή της οικονομίας και ο ακρωτηριασμός του παραγωγικού συστήματος που προκάλεσαν οι μνημονιακές πολιτικές, δεν φταίνε οι κυβερνήσεις Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ που, ενώ μας οδήγησαν στη χρεοκοπία, συντάχθηκαν πρόθυμα με το σχέδιο των δανειστών και της τρόικας. Για τις κενές θέσεις εργασίας στην οικονομία δεν φταίνε οι άθλιες εργασιακές σχέσεις, οι μισθοί πείνας, η επισφαλής εργασία, οι απλήρωτες υπερωρίες και η υψηλή ανεργία, που διώχνουν χιλιάδες νέους ανθρώπους υψηλών προσόντων και με καλές σπουδές στο εξωτερικό.
Οι ίδιοι άνεργοι είναι αυτοί που φταίνε για την ανεργία τους. Γιατί δεν αναζητούν ενεργά εργασία, γιατί εκμεταλλεύονται τα επιδόματα και τις παροχές του ΟΑΕΔ, δεν καταρτίζονται για να αδράξουν τις ευκαιρίες εργασίας και αδιαφορούν για τις θέσεις εργασίας που προσφέρουν οι εργοδότες και μένουν κενές. Ή είναι απατεώνες καταχραστές επιδομάτων, ενώ έχουν υψηλά εισοδήματα.
Ένα blame game που επεκτάθηκε και στον ίδιο τον ΟΑΕΔ, που τάχα δεν έκανε τίποτα άλλο μέχρι σήμερα παρά να μοιράζει επιδόματα. Ένα blame game που ακύρωσε όλη την ιστορία ενός Οργανισμού που εδώ και δεκαετίες ξοδεύει περίπου μισό δισεκατομμύριο ευρώ τον χρόνο για ενεργητικές πολιτικές και προγράμματα απασχόλησης και που την περίοδο 2015-2019 υλοποίησε ένα μεγάλο πρόγραμμα μεταρρύθμισης, μνημονιακή δέσμευση αλλά και ιστορικά επιβεβλημένη αλλαγή. Μια μεταρρύθμιση που είχε σχεδιαστεί το 2012, αλλά περιλάμβανε εκχώρηση στον ιδιωτικό τομέα δραστηριοτήτων του Οργανισμού, και γι’ αυτό επανασχεδιάστηκε το 2015 με άξονες την ενίσχυση του ΟΑΕΔ με επιστημονικό προσωπικό για την αποφυγή του outsourcing των υπηρεσιών συμβουλευτικής στον ιδιωτικό τομέα, την ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων για την παρακολούθηση των τάσεων στην αγορά εργασίας και την ανάλυση των αναγκών στήριξης των ανέργων στην προσπάθεια επαγγελματικής ένταξης, την ανάπτυξη καινοτόμων προγραμμάτων, τη διοικητική αναδιοργάνωση, την κατάρτιση του προσωπικού, νέες αρχές διοίκησης με συμμετοχή των εργαζομένων.
Το blame game κατά των ανέργων διαψεύδεται παταγωδώς κατ’ εξακολούθηση. Πάνω από 130.000 εγγεγραμμένοι άνεργοι έκαναν αίτηση για τις 25.000 θέσεις του τελευταίου προγράμματος κοινωφελούς εργασίας. Αν λοιπόν οι άνεργοι δεν είναι «επιτήδειοι τεμπέληδες», τι εξυπηρετεί ο πομπώδης και τιμωρητικός εκσυγχρονισμός του ΟΑΕΔ, με τη θέσπιση κυρώσεων για τους ανέργους αν δεν αποδεχθούν θέσεις κατάρτισης ή απασχόλησης; Μα την παροχέτευση του μεγάλου όγκου τους στα ιδιωτικά κέντρα κατάρτισης, που μετατρέπονται υποχρεωτικά, με βάση τον νόμο, και σε ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας, και θα εισπράξουν με το αζημίωτο μέσω της ΔΥΠΑ τη μερίδα του λέοντος από τα 1,5 δισ. ευρώ του ταμείου ανάκαμψης και του νέου ΕΣΠΑ. Ο νόμος 4921 μόλις έθεσε τις θεσμικές βάσεις εκκόλαψης του νέου αγοραίου μοντέλου κατάρτισης.
Το εργατικό κίνημα σήμερα παλεύει με μικρές δυνάμεις απέναντι στην ακρίβεια, τη διάβρωση της αγοραστικής δύναμης των μισθών και την πενιχρή και υποτιμητική αύξηση των 50 ευρώ στον κατώτατο μισθό της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Ένα νέο εργατικό κίνημα πρέπει να ξαναγεννηθεί στηριζόμενο σε νέες δυνάμεις και αγκαλιάζοντας τη νέα γενιά της επισφάλειας. Είναι επιτακτική ανάγκη των καιρών και προϋπόθεση για μια προοδευτική κυβέρνηση που θα δώσει ελπίδα και προοπτική στον κόσμο της εργασίας και στον λαό.
* Η Μαρία Καραμεσίνη είναι καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρώην διοικήτρια ΟΑΕΔ
