Το νομοσχέδιο του Υπ. Οικονομικών, που συζητείται στη Βουλή, συγκεντρώνει τα φώτα της δημοσιότητας για τις μισθολογικές αυξήσεις στο δημόσιο και την τριτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς και για τις διάφορες συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις και οικονομικές ενισχύσεις πολιτών. Ελάχιστοι έχουν σχολιάσει το άρθρο 61 που αναφέρεται στα προγράμματα της ΔΥΠΑ (πρώην ΟΑΕΔ) για την απασχόληση ανέργων 55 ετών και άνω στο δημόσιο.
Το άρθρο 61 αποτελεί μέρους του συνολικού σχεδιασμού της κυβέρνησης ως προς την πολιτική για την απασχόληση και συνταξιοδότηση ηλικιωμένων και υπερηλίκων ανέργων, που δύσκολα προσλαμβάνονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ακόμα και με τα αυξημένα οικονομικά κίνητρα (επιχορήγηση) των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ για την απασχόληση ανέργων άνω των 50 ετών στον ιδιωτικό τομέα. Τα προγράμματα αυτά θεσμοθετήθηκαν και υλοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 2017 και συνεχίστηκαν μέχρι πρόσφατα. Ωστόσο, η χαμηλή απορροφητικότητα όλων των προγραμμάτων νέων θέσεων εργασίας του ιδιωτικού τομέα επί Μνημονίων, λόγω της ύφεσης που αυτά προκάλεσαν, οδήγησε τον Οργανισμό να στραφεί σε προγράμματα απασχόλησης ανέργων στον δημόσιο τομέα.
Το μοναδικό στοχευμένο πρόγραμμα του ΟΑΕΔ πρόσληψης ηλικιωμένων ανέργων στο δημόσιο τομέα τη μνημονιακή περίοδο ήταν αυτό για τους μακροχρόνιους ανέργους 55-67 ετών. Το πρόγραμμα παρείχε από το 2011 σε επιχειρήσεις των ΟΤΑ και, από το 2017, και σε δημόσιες επιχειρήσεις, φορείς και οργανισμούς που ασκούν τακτική οικονομική δραστηριότητα γενναία επιδότηση του κόστους των νέων θέσεων εργασίας για να προσλάβουν με συνέντευξη, εκτός ΑΣΕΠ, ανέργους των ανωτέρω ηλικιών. Παράλληλα, από το 2015, οι άνεργοι μεσαίων και μεγαλύτερων ηλικιών επωφελήθηκαν προνομιακά από τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας στους ΟΤΑ και από τα ειδικά προγράμματα απασχόλησης στον στενό δημόσιο τομέα (υπουργεία, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ), που προέβλεπαν μοριοδότηση των ανέργων με βάση διαφανή κριτήρια, ένα εκ των οποίων ήταν η ηλικία, και εποπτεύονταν από το ΑΣΕΠ, ώστε να αποφευχθούν οι ρουσφετολογικές προσλήψεις.
Ωστόσο, τα παραπάνω προγράμματα απορροφούσαν ένα πολύ μικρό μέρος των εγγεγραμμένων στο μητρώο του ΟΑΕΔ ανέργων ηλικίας 55 ετών και άνω, που αριθμούσαν 110 χιλιάδες τον Δεκέμβριο του 2014, 185 χιλιάδες τον Δεκέμβριο του 2018 και 270 χιλιάδες τον Δεκέμβριο του 2022. Σημειωτέον, ότι στο μητρώο του ΟΑΕΔ είχαν δικαίωμα εγγραφής ως άνεργοι και οι συνταξιούχοι που λάμβαναν σύνταξη μικρότερη ή ίση με το κατώτατο όριο σύνταξης (κύριας και επικουρικής) του ΙΚΑ. Λόγω της χαμηλής κάλυψης των ηλικιωμένων ανέργων από τα προγράμματα απασχόλησης, όλο το παραπάνω διάστημα και μέχρι την 31.12.2022, βρισκόταν σε ισχύ το πρόγραμμα επιδότησης ανέργων άνω των 55 ετών «πλησίον της σύνταξης», που παρείχε σε όλους του ανέργους αυτής της ομάδας το δικαίωμα προαιρετικής ασφάλισης στον ΕΦΚΑ μέχρι 5 έτη, με πλήρη κάλυψη των εισφορών από τους πόρους του λογαριασμού, ώστε να θεμελιώσουν δικαίωμα σε εθνική σύνταξη στα 67 με 15 έτη ασφάλισης ή σε πλήρη σύνταξη στα 62 με 40 χρόνια ασφάλισης. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείτο από τον Λογαριασμό Απασχόλησης και Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΛΑΕΚ), που συνδιαχειρίζονταν ο ΟΑΕΔ και οι κοινωνικοί εταίροι. Ο νόμος 4921, που μετονόμασε πριν από ένα χρόνο τον ΟΑΕΔ σε ΔΥΠΑ, απέκλεισε από 1.1.2023 την εγγραφή συνταξιούχων στο μητρώο ανέργων και αφαίρεσε από τον ΛΑΕΚ, του οποίου η διαχείριση μεταφέρθηκε αποκλειστικά στους κοινωνικούς εταίρους, τη δυνατότητα χρηματοδότησης του προγράμματος «πλησίον της σύνταξης», το οποίο διακόπηκε.
Με το άρθρο 61 του υπό ψήφιση νομοσχεδίου, η κυβέρνηση επιθυμεί να επεκτείνει την κλίμακα του υπάρχοντος προγράμματος απασχόλησης μακροχρόνιων ανέργων 55-67 ετών στο δημόσιο με διαδικασίες πρόσληψης εκτός ΑΣΕΠ και επιλογή υποψηφίων μέσω συνέντευξης, αφενός διευρύνοντας τους δικαιούχους του και σε βραχυχρόνιους ανέργους, αφετέρου επεκτείνοντας το ηλικιακό όριο από τα 67 στα 74 έτη. Και οι δύο τροποποιήσεις του νομοθετικού πλαισίου είναι εύλογες. Η πρόληψη της μακροχρόνιας ανεργίας στους ανέργους 55 ετών και άνω είναι πολύ σημαντική, υπό τον όρο όμως ότι το νέο πρόγραμμα θα δώσει προτεραιότητα στους μακροχρόνιους ανέργους, ενώ η ΔΥΠΑ δεν μπορεί να μην παρέχει δικαίωμα συμμετοχής στο πρόγραμμα στους άνεργους ηλικίας 67-74 ετών, τους οποίους εγγράφει και διατηρεί στο μητρώο της από το 2000 μέχρι σήμερα.
Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε παρά να καυτηριάσουμε την κατάργηση του προγράμματος κάλυψης των εισφορών ανέργων «πλησίον της σύνταξης», το οποίο θα πρέπει να ξανατεθεί σε ισχύ, τουλάχιστον για τους μακροχρόνιους ανέργους 62 ετών και άνω, ώστε να μπορούν να θεμελιώνουν δικαίωμα συνταξιοδότησης στα 67 έτη, δεδομένων των ελάχιστων ευκαιριών πρόσληψής τους στην ελεύθερη αγορά ή μέσω προγραμμάτων. Αντίθετα, η αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου για το άρθρο 61 εμφανίζει την επέκταση του προγράμματος απασχόλησης στο δημόσιο στους ανέργους 67-74 ετών ως τη μοναδική ευκαιρία θεμελίωσης δικαιώματος συνταξιοδότησης για όσους από αυτούς δεν συγκεντρώνουν τα απαραίτητα συντάξιμα έτη.
Επιπλέον, δεν μπορούμε παρά να κρούσουμε τον κώδωνα κινδύνου για την ενδεχόμενη υποκατάσταση (μέρους) των προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας και των ειδικών προγραμμάτων απασχόλησης στο δημόσιο, που δεν επιτρέπουν κομματικά και άλλα ρουσφέτια λόγω ΑΣΕΠ, με το νέο πρόγραμμα 55-74 ετών που θα επιτρέπει προσλήψεις ανέργων στο δημόσιο με συνέντευξη, κατά παρέκκλιση της διαδικασίας ΑΣΕΠ. Ενώ το νομοθετικό πλαίσιο επέτρεπε κάτι τέτοιο και στο παρελθόν, οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ είχαν περιορίσει την εφαρμογή του προγράμματος στις δημόσιες και δημοτικές επιχειρήσεις. Η πρώτη κυβέρνηση της ΝΔ επέκτεινε το πεδίο εφαρμογής του και στα ΝΠΔΔ. Ο κίνδυνος μπροστά μας είναι, η δεύτερη κυβέρνηση της ΝΔ, να διευρύνει ακόμα περισσότερο το πεδίο των προσλήψεων στην κεντρική κυβέρνηση, στους δήμους και στις περιφέρειες, ανοίγοντας μια σημαντική κερκόπορτα υπονόμευσης του ΑΣΕΠ και τροφοδότησης του πελατειακού και κομματικού κράτους της δεξιάς. Η επιβεβαίωση ή όχι του κινδύνου θα φανεί στην σχετική υπουργική απόφαση, μετά την ψήφιση του νόμου.
Τέλος, στο δίλημμα «δουλειά μέχρι τα 74 ή σύνταξη στα 67» η απάντηση είναι: σύνταξη (όχι επίδομα ανασφάλιστου/ης υπερήλικα) στα 67 και απασχόληση των συνταξιούχων και υπερηλίκων ως πραγματική και όχι αναγκαστική επιλογή, με βάση το εκάστοτε ρυθμιστικό πλαίσιο, που λαμβάνει υπόψη του το ύψος της ανεργίας στις νεότερες ηλικίες και τις ανάγκες του δημοσίου τομέα σε ειδικευμένο και νεανικό εργατικό δυναμικό.
Η Μαρία Καραμεσίνη είναι Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου, πρώην πρόεδρος και διοικήτρια ΟΑΕΔ -νυν ΔΥΠΑ
