Έχουμε δικαίωμα στη γονεϊκότητα; Όχι, απάντησε η Ιφιγένεια Καμτσίδου, επικ. Καθηγήτρια συνταγματικού δικαίου, σε συζήτηση με θέμα την παρενθεσία. Είναι μια φυσική κατάσταση, είναι μια δυνατότητα την οποία κάποι@ μπορούν να την απολαύσουν, κάποι@ όχι. Δημιουργούμε όμως δικαιώματα στην πρόσβαση στις αναπαραγωγικές διαδικασίες. Και όταν αυτό γίνεται σε πλαίσιο δημοκρατικό, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις που έχουν από αυτή την αναγνώριση όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, δηλαδή ΚΑΙ η παρένθετη και το παιδί που θα γεννηθεί. Διότι είναι ένα πράγμα να νομοθετούμε για πρόσβαση στις αναπαραγωγικές διαδικασίες όταν εμπλέκεται μόνο το άτομο που άμεσα το αφορά, και άλλο όταν τα υποκείμενα είναι περισσότερα.
Μια επιπλέον μη αυτονόητη ανησυχία, υπό τη σκιά της οποίας έχουμε έναν νόμο που τα τελευταία χρόνια επεκτείνεται μόνο για να ευνοεί τις αγορές, είναι η περίπλοκη φύση των αναπαραγωγικών διαδικασιών και οι πολλές τους διαστάσεις, συμπεριλαμβανομένης της ευγονικής. Αυτό υπογραμμίζει ακόμα περισσότερο τη διασύνδεση αυτών των τεχνολογιών με τη δημοκρατία τονίζοντας ότι χωρίς ενσωμάτωση σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο που διέπεται από τον νόμο, αυτές οι τεχνολογίες μπορεί να οδηγήσουν σε ολισθηρές καταστάσεις.
Ταξική διάσταση
Στο επιχείρημα ότι αν δεν επεκτείνουμε τον νόμο, τα ζευγάρια (ομόφυλα ή ετερόφυλα) θα απευθυνθούν σε άλλες χώρες να βρουν παρένθετη, βάζοντας και την ταξική διάσταση ότι δηλαδή τα πλούσια ομόφυλα ζευγάρια θα μπορέσουν ενώ τα λιγότερα πλούσια «μένουν πίσω» η απάντηση είναι αυτό που επίσης είπε η Ιφιγένεια Καμτσίδου: «Ο νόμος είναι πάντα ένας αγώνας, μια προσπάθεια τα ηθικοπολιτικά όρια να γίνονται αποτελεσματικά.». Αβίαστα εδώ προκύπτει και ένα ερώτημα: Γιατί μιλάμε για ισονομία μόνο μεταξύ ομόφυλων και ετερόφυλων και όχι μεταξύ μεσαίων και χαμηλών εισοδηματικά στρωμάτων; Δεν υπάρχουν σήμερα ομόφυλα ή ετερόφυλα ζευγάρια, που αντιμετωπίζουν αναπαραγωγικές δυσκολίες, που ζουν όμως στο όριο της επιβίωσης και που δεν έχουν πρόσβαση σε βασική ιατρική φροντίδα ή ιατρικές υπηρεσίες, όπως μια απλή αιματολογική εξέταση; Πως θα διασφαλίσουμε και σε αυτά τα ζευγάρια, ομόφυλα ή ετερόφυλα, πρόσβαση στις τεχνολογίες αναπαραγωγής;
Περί αλτρουιστικής παρενθεσίας
Μία από τις σημαντικότερες επιφυλάξεις σχετικά με την παρένθετη μητρότητα/κυοφορία, είναι η πιθανή βλάβη που μπορεί να προκληθεί στην παρένθετη μητέρα και το παιδί μετά τον αποχωρισμό. Ακόμα και αν κάποιος υιοθετούσε τη φιλελεύθερη άποψη ότι η παρένθετη μητρότητα θα έπρεπε να επιτρέπεται κατά τεκμήριο με βάση την αυτονομία ή/και τη συμπόνια για λόγους ανθρωπιστικούς, υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία, που προκύπτουν από εμπειρικές μελέτες, για σωματικές ή/και ψυχικές βλάβες που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Πληθώρα άρθρων στην επιστημονική βιβλιογραφία στο πεδίο της βιοηθικής, εξετάζουν στοιχεία από ψυχολογικές μελέτες σχετικά με την επίδραση που έχει η εγκατάλειψη ενός παιδιού στην παρενθεσία και πως ότι ενώ φαίνεται ότι πολλές παρένθετες είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τον αποχωρισμό, υπάρχουν σοβαροί λόγοι, που βασίζονται επίσης σε εμπειρικά στοιχεία, που υποστηρίζουν την άποψη ότι η μετέπειτα διαχείριση του αποχωρισμού αντικειμενοποιεί αναγκαστικά την παρένθετη μητέρα. Γιατί άραγε σε χώρες όπως η Γερμανία, Γαλλία και πολλές ακόμα στην ΕΕ, η παρενθεσία είναι παράνομη και θεωρείται ότι αντιβαίνει σε βασικές ηθικές αρχές, ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιώματα του παιδιού και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια;
Επιπλέον, στο πλαίσιο της αλτρουιστικής παρένθετης μητρότητας, πρέπει να αναρωτηθεί κανείς: μπορεί ένας στενός συγγενής ή φίλος, που θεωρείται πιθανή παρένθετη μητέρα, να παράσχει γνήσια ενημερωμένη συγκατάθεση; Λαμβάνει μια αυτόνομη απόφαση απαλλαγμένη από εξαναγκασμό, ιδιαίτερα σε περίπλοκα οικογενειακά πλαίσια; Έχει επίγνωση του συναισθηματικού αντίκτυπου που έχει ο αποχωρισμός από ένα μωρό που κουβαλούσε για εννέα μήνες; Μπορεί μια πιθανή παρένθετη μητέρα να ενημερωθεί, να επεξεργαστεί και να κατανοήσει όλες τις λεπτομέρειες σχετικά με τις επιπλοκές της εγκυμοσύνης, τους κινδύνους που σχετίζονται με την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, τις ψυχολογικές επιπτώσεις για τον εαυτό της, το παιδί που μπορεί να φέρει και άλλους, τους όρους ενός συμβολαίου παρένθετης μητρότητας και τις συνέπειες για μελλοντικές σχεσιακές περιπλοκές;
Η παρενθεσία δεν ισοδυναμεί με τεκνοθεσία
Tα παραπάνω επιχειρήματα σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να αποτελέσουν βάση απόρριψης της τεκνοθεσίας με την αιτιολόγηση ότι και στις δυο περιπτώσεις υπάρχει αποχωρισμός που προκαλεί βλάβες. Και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν επειδή υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ τεκνοθεσίας και παρενθεσίας. Στη μεν παρενθεσία μιλάμε για μια σκόπιμη απόφαση να παραδώσει η παρένθετη ή το άτομο που κυοφορεί (αν μιλάμε για trans) ένα παιδί στους αναθέτοντες γονείς ή αναθέτοντα γονέα, χωρίς να προέχει ή να απειλείται η ευημερία του παιδιού. Στη δε τεκνοθεσία, αφού ως επί το πλείστον οι λόγοι που οδηγούν σε αυτή είναι εξαναγκαστικοί (κοινωνικο-οικονομικοί, αδυναμία των γονέων λόγω εξάρτησης – παρέμβαση εισαγγελέα κ.λπ.) στην πλειονότητα των περιπτώσεων μιλάμε για διάσωση ενός παιδιού από δύσκολες συνθήκες, με πρωταρχικό μέλημα να είναι η ευημερία του παιδιού.
Κατακλείδα
Αφετηρία για αυτό το άρθρο αποτέλεσε η συζήτηση που έχει ανοίξει για την επέκταση ενός προβληματικού νομικού πλαισίου (ν. 3089/2002), που κάνει πράγματι διακρίσεις και που ορθώς έχει επισημανθεί. Μια τέτοια νομολογική προσέγγιση όμως οδηγεί σε αδιέξοδο.
Καταλήγοντας, πιστεύω ότι οι δικές μας επεξεργασίες, θέσεις και προτάσεις ώστε να πάμε την κοινωνία ένα βήμα πιο μπροστά, να σπρώξουμε τα όρια του εφικτού προς τον στρατηγικό στόχο της ανανεωτικής και ριζοσπαστικής Αριστεράς, οφείλουν να εδράζονται σε ιδεολογική και πραγματολογική βάση. Να απαντάνε δηλαδή στο τι κοινωνία θέλουμε. Το εφικτό πολλές φορές παρερμηνεύεται και ευθυγραμμίζεται με την τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο, που πιστεύω πως είναι λάθος.
Και για να το θέσω πιο απλά, στην κοινωνία που οραματίζομαι, τους ανθρώπους δε θα τους απασχολεί αν θα μπορούν βιολογικά να αναπαραχθούν ή όχι. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να θεμελιωθεί στη βάση της καλλιέργειας μιας ναρκισσιστικής και ματαιόδοξης επιθυμίας, αυτή του πολλαπλασιασμού του DNA ενός ατόμου, η οποία ενισχύει την κουλτούρα και τα στερεότυπα μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Όλες οι άλλες προεκτάσεις, ταξική, φεμινιστική κ.λπ. και τα δίπολα που δημιουργεί η παρενθεσία συντείνουν να διαμορφώσουν τελικά μια κοινωνική πραγματικότητα.
Εκεί πιστεύω ότι πρέπει να εστιάσουμε!
Είμαστε, λοιπόν, μπροστά σε μια θεμελιώδη επιλογή, μια επιλογή που συνδέεται με το αν το ανθρώπινο σώμα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο (objectification) αλλά και τα δικαιώματα της ίδιας της παρένθετης (είτε είναι gay, straight ή trans). Ήρθε η ώρα να κάνουμε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά.
Η Μακρίνα Βιόλα Κωστή είναι πληροφορικός, μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΕΚΕΤΑ
