Το να γράψει κανείς ότι η σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά χρωστά πολλά στον Leo Panitch θα ακουγόταν, ενδεχομένως, ελαφρώς κλισέ. Μόνο που είναι πέρα για πέρα αλήθεια. Ο Leo Panitch, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή πριν από λίγες μέρες, όχι μόνο επέδρασε καθοριστικά, με το θεωρητικό και επιστημονικό του έργο, στην αριστερή σκέψη της εποχής μας, αλλά επιπλέον υπήρξε σημείο αναφοράς και για την πολιτική πράξη των αριστερών κομμάτων και των κοινωνικών κινημάτων, αφού είχε πάντοτε την έγνοια να «μεταφράζει» την επιστημονική και θεωρητική ανάλυση σε πολιτική στρατηγική.
Γεννημένος πριν από 75 χρόνια στον Καναδά, ο Leo Panitch είχε μια εντυπωσιακή ακαδημαϊκή διαδρομή: διδάκτορας του London School of Economics, με επιβλέποντα τον Ralph Miliband, δίδαξε στο Πανεπιστήμια Carlton (Οτάβα) και -από το 1984 μέχρι τον θάνατό του- στο Πανεπιστήμιο York (Τορόντο), συνέγραψε και επιμελήθηκε πληθώρα βιβλίων, επιστημονικών άρθρων και συλλογικών τόμων, ενώ έτυχε και σειράς διακρίσεων. Αυτό, βέβαια, με το οποίο συνέδεσε το όνομά του σε πολύ μεγάλο βαθμό είναι το Socialist Register, η ιστορική ετήσια έκδοση που εγκαινίασαν το 1964 ο Ralph Miliband και ο John Saville και της οποίας υπήρξε συνεκδότης (μαζί με τον Greg Albo) από το 1984, δημιουργώντας ένα διεθνές σημείο αναφοράς για τα «μεγάλα» ερωτήματα της εποχής μας: την κρίση, τις κοινωνικές τάξεις, τη Δημοκρατία, το περιβάλλον, την ψηφιακή τεχνολογία, τη βία.
Η σχέση του με την Ελλάδα
Μια διεξοδική παρουσίαση του έργου του -που καλύπτει ένα ευρύ πεδίο θεμάτων, γύρω από τον σύγχρονο καπιταλισμό και ειδικά τον αμερικανικό, τη θεωρία του κράτους, το κομματικό φαινόμενο και το μαζικό κόμμα, τα συνδικάτα, την κριτική της σοσιαλδημοκρατίας και τη νέα Αριστερά- θα απαιτούσε έκταση πολύ μεγαλύτερη από το παρόν άρθρο. Αξίζει ωστόσο να μνημονεύσει κανείς τη στενή και μακρόχρονη σχέση του Leo Panitch με την Ελλάδα, όχι μόνο λόγω των πολλών προσωπικών του φίλων, αλλά και λόγω του επιστημονικού και πολιτικού ενδιαφέροντος που είχε για τον ίδιο η χώρα που βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς οικονομικής κρίσης μετά το 2008, αλλά και αποτέλεσε το πεδίο όπου η σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά έγραψε μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες σελίδες της.
Τον συγκλονιστικό Δεκέμβριο του 2008 -που για την Ελλάδα σηματοδότησε την έναρξη της νέας ιστορικής περιόδου- ο Leo Panitch είχε βρεθεί στην Αθήνα καλεσμένος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς. Στη διάλεξή του, με τίτλο «Το κράτος στην τρέχουσα καπιταλιστική κρίση και η στρατηγική της Αριστεράς τον 21ο αιώνα», μας χάρισε μια καταπληκτικής ενάργειας περιγραφή των αιτίων και των χαρακτηριστικών της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που τότε είχε μόλις ξεσπάσει, ενώ είχε ήδη από τότε υπογραμμίσει την ανάγκη ύπαρξης δομημένων πολιτικών κινημάτων που θα υπερέβαιναν την αντικαπιταλιστική διαμαρτυρία και θα έθεταν ως στόχο την αμφισβήτηση της κρατικής εξουσίας και τον μετασχηματισμό του κράτους, στρέφοντας -προφητικά- την προσοχή μας στα νέα (τότε) κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη.
Ο «πεσιμισμός» για τον Τρίτο Δρόμο
Σε όλη εξάλλου τη διαδρομή του, υπήρξε μπροστά από τα πράγματα. Όπως εύστοχα σημείωσε ο Vivek Chiber στο Jacobin, η κριτική ματιά του ήδη από το τέλος του 1980 στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία τον έκανε αντικείμενο κριτικής, ως «υπερβολικά πεσιμιστή ή απλοϊκό», μεταξύ των συναδέλφων του, που τότε επικεντρώνονταν στην «πρακτική σοφία του Τρίτου Δρόμου» του Blair και του Schröder. «Ωστόσο, στην πραγματικότητα, ο Leo ήταν χρόνια μπροστά από την επιστημονική κοινότητα. Η βαθιά του ανάλυση για την τάση συντηρητικοποίησης μέσα στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, την αυξανόμενη απόσταση από την εργατική τάξη, την επικείμενη καταστροφή από την επέλαση των μάνατζερς – όλα αυτά είναι τώρα κοινός τόπος στους mainstream κύκλους, καθώς προσπαθούν να κατανοήσουν την κρίση που αγκαλιάζει τον ατλαντικό κόσμο».
Η ίδια διορατικότητα χαρακτηρίζει και τη συμβολή του στη συζήτηση για τη ριζοσπαστική Αριστερά και κυρίως τη διακυβέρνηση και τις εμπειρίες από αυτήν. Μακριά από απλοϊκά σχήματα και συγκυριακές εγκλήσεις, ο Leo Panitch (ιδίως στις δύο εκδόσεις του βιβλίου του με τον Sam Gindin, The Socialist Challenge Today) εντόπισε τον πυρήνα των προκλήσεων -και σε μεγάλο βαθμό και των ελλειμμάτων- της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ και κάθε ανάλογου εγχειρήματος: τον μετασχηματισμό του κράτους. Γι’ αυτό το θέμα ελπίζαμε ότι θα είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε μαζί του σε λίγες εβδομάδες, στη διημερίδα του ΙΝΠ Left Theory for the 21st Century II -που αυτονόητα θα αφιερωθεί στη μνήμη του- καθώς μέχρι την τελευταία στιγμή προσπαθούσε να βρει τρόπο, έστω και από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν, να είναι κοντά μας.
Άλλωστε, αυτή η συντροφικότητα, η καλοσύνη, η προθυμία να είναι πάντοτε παρών εκεί όπου ένιωθε ότι τον χρειαζόταν -από τα κινήματα και τις οργανώσεις της Αριστεράς μέχρι τους συναδέλφους και τους φοιτητές του- είναι αυτό που μνημονεύουν οι περισσότεροι τις μέρες αυτές. Γι’ αυτό και αν κάτι πρέπει να κρατήσουμε -εκτός από τις αναλύσεις του-, είναι, κυρίως, το παράδειγμά του: ενός ανθρώπου που με συστηματική επιστημονική δουλειά, αλλά και ηθική συνέπεια, μακριά από την ευκολία του εκάστοτε «συρμού», έκανε προσωπική του υπόθεση την κοινωνική αλλαγή και τον σύγχρονο σοσιαλισμό.
Η Δανάη Κολτσίδα είναι διευθύντρια του Ινστιτούτου Νίκος Πουλατζάς
Πηγή: Η Αυγή
