Το κύριο θέμα του προηγούμενου άρθρου μου («Σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία» – «Εφ.Συν.», 29.10.2024) ήταν η ουσιαστική εγκατάλειψη του στρατηγικού στόχου του ΣΥΡΙΖΑ – που άρχισε με τον επί Τσίπρα αρχηγισμό και κατέληξε στην κωμικοτραγική διάλυση του κόμματος από τον Κασσελάκη. Προσπάθησα να εξηγήσω την πρακτική σημασία του γεγονότος ότι τούτος ο στρατηγικός στόχος –σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία– αναγραφόταν ρητά στο Προοίμιο του καταστατικού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Οτι δηλαδή ήταν το θεμελιώδες συγκροτητικό στοιχείο της ιδεολογικής ταυτότητας και ταυτόχρονα της πολιτικής πρακτικής του κόμματος, και ότι κατά συνέπεια η έμπρακτη εγκατάλειψή του ήταν η ασφαλέστερη ένδειξη για την απομάκρυνση από την αριστερή πολιτική.
Χωρίς άμεση αναφορά στο συνέδριο της Νέας Αριστεράς, προέκυπτε πως θεωρούσα αυτονόητη τη θέσπιση του εν λόγω στρατηγικού στόχου στο Προοίμιο του καταστατικού του νέου κόμματος. Δεν έπεσα τελείως έξω ως προς το αυτονόητο – δεν υπάρχει Προοίμιο στο καταστατικό, αλλά ο στρατηγικός στόχος όντως διατυπώνεται στην αρχή του Προοιμίου των Θέσεων, και μάλιστα ως «στρατηγική δέσμευση» του κόμματος. Βέβαια, αληθινά δεσμευτικό είναι μόνο ό,τι υπάρχει στο καταστατικό – ό,τι δηλαδή θα χρειαστεί καταστατικό συνέδριο για να αλλάξει. Με άλλα λόγια, ό,τι μπορεί να αποτελεί θεσμική θεμελίωση για να απαιτηθεί η παραίτηση κάποιου από αξίωμα ή η παράδοση της έδρας του αν πρόκειται για βουλευτή. Ας δεχτούμε ωστόσο ότι, τουλάχιστον από πλευράς ουσίας, είναι αρκούντως δεσμευτικό και κάτι που είναι διατυπωμένο στην αρχή του Προοιμίου των Θέσεων του ιδρυτικού συνεδρίου. Υπάρχει όμως ένα ζήτημα που ίσως είναι πιο σημαντικό.
Ο τίτλος του πρώτου μέρους του Προοιμίου είναι: «Στρατηγική δέσμευση της Νέας Αριστεράς ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα». Και αμέσως ακολουθεί η αρχική πρόταση του πρώτου μέρους: «Ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα συνιστά τον στρατηγικό στόχο της Νέας Αριστεράς». Η ρητή σύνδεση τούτου του στρατηγικού στόχου με τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία γίνεται μερικές παραγράφους πιο κάτω. Υπάρχει και η επεξήγηση που ακολουθεί αμέσως μετά την αρχική πρόταση: «Εκφράζει [ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα] την αδιάσπαστη ενότητα των προταγμάτων της οικουμενικής ισότητας, της γενικής ελευθερίας και της καθολικής δικαιοσύνης». Αφού υπάρχουν αυτή η σύνδεση και αυτή η επεξήγηση, το ότι αντικαθίσταται ο ευθέως διατυπωμένος κεντρικός στρατηγικός στόχος του «σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία» που υπήρχε στο Προοίμιο του καταστατικού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. είναι μάλλον δευτερεύον ζήτημα. Το πρωτεύον είναι ο ίδιος ο όρος που τον αντικαθιστά: «σοσιαλισμός του 21ου αιώνα».
Σε πρώτο επίπεδο προσέγγισης, ο όρος είναι πλεονασμός. Το 2024, δεν θα μπορούσαμε να έχουμε στρατηγικό στόχο τον σοσιαλισμό του 20ού αιώνα, για παράδειγμα. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο «21ος αιώνας» εδώ ενέχει μια μεταφορική σημασία, δεν είναι σκέτα ένας ούτως ή άλλως δεδομένος χρονικός προσδιορισμός. Οι γενικότερες διατυπώσεις του Προοιμίου αλλά και των ίδιων των Θέσεων διευκρινίζουν και ορίζουν ρητά τον αντικαπιταλιστικό και αντινεοφιλελεύθερο χαρακτήρα του κόμματος. Επομένως, όσο καχύποπτος και αν είναι κανείς, δεν θα μπορούσε να ψέξει το κόμμα ότι εμπνέεται από τη νεοφιλελευθεροποιημένη σοσιαλδημοκρατία τύπου Τόνι Μπλερ, που όντως ήταν ο «σοσιαλισμός» που μας προέκυψε ακριβώς με το έμπα του 21ου αιώνα.
Τι άλλο λοιπόν θα μπορούσε να σημαίνει η τοποθέτηση του 21ου αιώνα στην περίοπτη θέση του κεντρικού στρατηγικού στόχου; Ως υπενθύμιση της αναγκαιότητας να λαμβάνονται υπόψη οι σημερινές συνθήκες εντός των οποίων διεξάγεται ο αγώνας για τον σοσιαλισμό, στη γενικότητά της είναι τόσο αυτονόητη που και πάλι πρόκειται για πλεονασμό. Μια πιο συγκεκριμένη σημασία των «σημερινών συνθηκών» είναι βέβαια η αντιδιαστολή με τις συνθήκες του προηγούμενου αιώνα – ο οποίος σημαδεύτηκε από την τεράστια ιστορική εμπειρία των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και του σταλινισμού. Σε αυτή την περίπτωση όμως, έχουμε να παρατηρήσουμε ότι ο όρος «σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία» είναι ασύγκριτα πιο αποτελεσματικός από εννοιολογικής πλευράς: το πρόβλημα με τα σταλινικά καθεστώτα δεν είναι ότι ανήκουν στον 20ό αιώνα και ότι συνεπώς είναι «παρωχημένα», αλλά ότι δεν είχαν καμία σχέση με δημοκρατία και ελευθερία.
Και κάτι ακόμη, σε άμεση συνάφεια με το παραπάνω. Η λέξη «Νέα» στην ονομασία της Νέας Αριστεράς δεν παραπέμπει σε κάποια παρθενογένεση. Αντιθέτως, υπενθυμίζει την ιστορική προέλευσή της, που είναι η ανανεωτική Αριστερά – γνήσιο τέκνο του 20ού αιώνα. Με όλες τις αδυναμίες και τα τραγικά της λάθη, αυτή μας έχει κληροδοτήσει μια αξεπέραστη ταυτοτική παρακαταθήκη: ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
