Macro

Κύρκος Δοξιάδης: Σκοταδισμός και νεοφιλελευθερισμός

Οι επιστημονικές προγνώσεις για την εξέλιξη της πανδημίας δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες. Το ζήτημα συνεπώς του εμβολιασμού του συνόλου του πληθυσμού καθίσταται κρίσιμο. Σε όσους/ες έχουν πειστεί ότι ο καθολικός εμβολιασμός είναι αναγκαία –έστω και αν όχι ικανή– συνθήκη για την αντιμετώπιση του θανατηφόρου ιού, η πείσμων αρνητική στάση των αντιεμβολιαστών φαίνεται ολοένα και πιο εξοργιστική. Εχοντας ο ίδιος σχεδόν απελπιστεί ως προς τη δυνατότητα να μεταπειστούν με ορθολογικά επιχειρήματα, αναζητώ παρηγοριά, ούτως ειπείν, ακολουθώντας την πεπατημένη της επαγγελματικής μου διαστροφής. Καταφεύγω στην απόπειρα ανάλυσης του αντιεμβολιαστικού κινήματος ως ιδεολογικού φαινομένου.

Σε προηγούμενο άρθρο μου («Εφ.Συν.», 27.7.2021 – «Εμβολιασμοί, υποχρεωτικότητα και Αριστερά»), επισήμανα πως «είναι ίσως η πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία που δημιουργείται ένα κυρίαρχο ιδεολόγημα που δεν εξυπηρετεί καμία σοβαρή κοινωνική ή πολιτική δύναμη». Τούτο όμως δεν σημαίνει πως οι ιδεολογικές διαστάσεις του φαινομένου είναι αμελητέες ή σκέτα παράλογες. Απλώς έχουν μια –εκ πρώτης όψεως, τουλάχιστον– αυτονομία από συγκεκριμένους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, όπως άμεσα προσδιορίσιμα ταξικά συμφέροντα ή συνειδητές επιλογές πολιτικών κομμάτων.

Η πιο κραυγαλέα ιδεολογική συνιστώσα είναι η εμφανώς σκοταδιστική. Δεν είναι όπως με την εθνικιστική αδιαλλαξία στο Μακεδονικό, που είχε καλλιεργηθεί συνειδητά και σκόπιμα από σύσσωμες τις κυρίαρχες κοινωνικές, πολιτικές και επικοινωνιακές δυνάμεις. Ο αντιεμβολιαστικός σκοταδισμός έχει βαθύτερες αιτίες, που μάλλον έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι από τους πρώτους μήνες της πανδημίας, με τις πρωτοφανείς (για σύγχρονες αναπτυγμένες χώρες) καθημερινές φρικιαστικές εκατόμβες και με τα διαλυτικά για την κοινωνική και οικονομική ζωή περιοριστικά μέτρα, ο κόσμος έχει αρχίσει να χάνει την εμπιστοσύνη του στην επιστήμη – για πρώτη φορά ίσως τόσο πολύ από τις απαρχές της νεωτερικότητας.

Και περνάμε στη δεύτερη ιδεολογική συνιστώσα του αντιεμβολιαστικού φαινομένου. Τούτη αξιώνει για τον εαυτό της μια «ορθολογικότητα» που σε ένα εντελώς επιφανειακό επίπεδο τοποθετείται επί ίσοις όροις με εκείνη των υποστηρικτών του εμβολιασμού. Προβάλλονται «δικαιωματικά» επιχειρήματα του τύπου: κάθε άτομο αποφασίζει εκείνο για το τι θα βάλει ή όχι στο σώμα του. Αλλά και «επιστημονικά», που επικεντρώνονται κυρίως στο ότι το εμβόλιο –όντως– έχει πιθανές παρενέργειες και –όντως– δεν προφυλάσσει απολύτως ούτε από τη νόσηση ούτε από τη μετάδοση. Η επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία αφέλεια τόσο των μεν όσο των δε έχει καταδειχθεί πολλαχώς από την επιστημονική κοινότητα, αλλά φαίνεται πως τούτο δεν αρκεί για να πείσει.

Πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι πολλά από αυτά τα «ορθολογικά» επιχειρήματα ακούγονται από την Αριστερά. Και είναι προβληματικό όχι μόνον επειδή η Αριστερά διασπάται σε ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα, αλλά και διότι έτσι αποκρύπτεται η βαθύτατα νεοφιλελεύθερη προέλευση αυτού του είδους της επιχειρηματολογίας. Εξηγούμαι.

Δεν πρόκειται απλώς για έναν ανεύθυνο ατομοκεντρισμό που λέει «θα κάνω ό,τι γουστάρω και να πάτε στον διάολο». Εχουμε να κάνουμε με κάτι πιο σύνθετο και διάχυτο στη σύγχρονη κοινωνία, που είναι η νεοφιλελεύθερη σχέση με την αλήθεια. Η αλήθεια για τον νεοφιλελευθερισμό κρίνεται από το εκάστοτε άτομο και συνίσταται στη σύνδεση των μέσων που διαθέτει με τους σκοπούς που κάθε άτομο ορίζει για τον εαυτό του. Η δομή της αλήθειας στον νεοφιλελευθερισμό είναι εκείνη της «αλήθειας» της αυτοδιαφημιζόμενης επιχείρησης ή του «ανταγωνιστικού» ατόμου. Ετσι, αν κάποιο άτομο έχει θέσει ως σκοπό του να αποφύγει τον εμβολιασμό ή να εναντιωθεί σε δαύτον για οποιονδήποτε λόγο (επειδή φοβάται, βαριέται τη διαδικασία, έχει επηρεαστεί από κάπου, πιστεύει ότι έτσι κάνει αντιπολίτευση και ούτω καθεξής), θεωρείται απολύτως θεμιτό να χειριστεί τις όποιες πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του (αμέτρητες, στη διαδικτυακή εποχή μας) κατά πώς εκείνος βούλεται, προκειμένου να καταλήξει στην «αλήθεια» του μη εμβολιασμού.

Δεν είμαι γιατρός, ούτε βιολόγος. Η άποψή μου για τον καθολικό εμβολιασμό στηρίζεται στο ότι έχω μάθει να έχω εμπιστοσύνη στην πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, όπως αυτή εκπροσωπείται από τους καταξιωμένους διεθνείς και εγχώριους επιστημονικούς θεσμούς και την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων που έχουν δημόσιο λόγο. Οι «ορθολογικοί» αντιεμβολιαστές θα ψάξουν να βρουν τη μειοψηφούσα εκείνη άποψη, το μεμονωμένο περιστατικό ή μια έρευνα που προξενεί κάποια αμφιβολία ως προς την επικρατούσα γνώμη. Και θα την προβάλουν ως απόλυτη αλήθεια ή έστω ως κάτι που ανατρέπει πλήρως τα ισχύοντα δεδομένα. Πρόκειται όντως για τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη περί του αληθούς, που φαίνεται πως υπούλως έχει επικρατήσει στις κοινωνίες μας, ακόμα και σε κύκλους που κατά τα άλλα σκέφτονται με γνώμονες της Αριστεράς.

Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών