Στην ιδεολογία δεν ισχύει το «είσαι ό,τι δηλώσεις». Αν, για παράδειγμα, δηλώνεις αριστερός και ταυτόχρονα πιστεύεις στην εξ αίματος ανωτερότητα των Ελλήνων έναντι των ξένων, δεν είσαι αριστερός, είσαι ρατσιστής και εθνικιστής. Παράλληλα, όμως, στην ιδεολογία παίζει ρόλο και τι λες – δεδομένου ότι η ιδεολογία είναι πρώτα απ’ όλα λόγος. Λόγος που συγκροτεί τον τρόπο σκέψης και τη βούληση των ατόμων και που κατά συνέπεια καθοδηγεί τις πράξεις τους αναλόγως.
Επομένως για να προσδιορίσουμε την ιδεολογική θέση ενός ατόμου, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το σύνολο των λεγομένων του, καθώς και τις πράξεις του που σχετίζονται με αυτά. Επιπλέον, ακριβώς επειδή είναι λόγος με πρακτικές επιπτώσεις, η ιδεολογία ενός ατόμου κρίνεται και από την πολιτική της στόχευση.
Η συνολική πρακτική και ο λόγος της υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκης Κεραμέως χαρακτηρίζονται από κραυγαλέο συντηρητισμό, δουλοπρεπή στάση προς την εκκλησιαστική ιεραρχία, οπισθοδρομική αντίληψη σε όλα τα θέματα που αφορούν οικογενειακές σχέσεις και αγωγή των νέων. Αν είχε θεσπιστεί βραβείο για το κυβερνητικό στέλεχος που ενσαρκώνει συνεπέστερα το κλασικό συντηρητικό τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», θα ανταγωνιζόταν επάξια για τη διεκδίκησή του πλάι στο –εκ του ΛΑΟΣ εκπορευόμενον– κλασικό ακροδεξιό τρίο της σημερινής κυβέρνησης.
Και ξαφνικά τη βλέπουμε να κάνει την εξής δήλωση στο Twitter: «Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για τις αμβλώσεις στερεί από εκατομμύρια γυναίκες ένα βασικό τους δικαίωμα. Πρόκειται για πρωτοφανή οπισθοδρόμηση στις κατακτήσεις των γυναικών και στην πορεία κατοχύρωσης και διεύρυνσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Για πολλούς/ές στην Αριστερά τούτη η δήλωση αποτέλεσε θετική έκπληξη. Ορισμένοι/ες κιόλας έσπευσαν να εκφράσουν την επιδοκιμασία τους, αποσαφηνίζοντας ότι μάλλον είναι η μοναδική φορά που συμφωνούν με τη συγκεκριμένη πολιτικό. Και ορθώς έπραξαν, στην Αριστερά οφείλουμε να είμαστε ακριβοδίκαιοι. Εγώ απ’ την άλλη, ίσως και λόγω επαγγελματικής διαστροφής, τείνω να είμαι καχύποπτος.
Πρώτα απ’ όλα, όσον αφορά τις πραγματολογικές συνθήκες της δήλωσης. «Τζάμπα μαγκιά», σε μεγάλο βαθμό. Να κινδυνεύσουν οι άριστες σχέσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τις ΗΠΑ εξ αιτίας της δήλωσης, χλομό φαίνεται. Ασε που διεθνείς αντιδράσεις υπήρξαν πολλές, κι άλλωστε ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος εξέφρασε την πλήρη αντίθεσή του με πολύ σκληρά λόγια.
Στο κόμμα της Ν.Δ. υπάρχει ιδεολογική αμφισημία γύρω από το ζήτημα των αμβλώσεων, που έχει διαφανεί στο παρελθόν κυρίως από τις παλινδρομήσεις των ευρωβουλευτών της απέναντι σε σχετικές προτάσεις και αποφάσεις του ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τούτη η αμφισημία είναι όμως αποκαλυπτική του ευρύτερου πλαισίου εντός του οποίου αρθρώθηκε η δήλωση. Η Ν.Δ. είναι γνωστό ότι ιδεολογικά «πατάει σε δυο βάρκες».
Από τη μια απευθύνεται σε ένα κατά βάσιν ακροδεξιό εκλογικό ακροατήριο, που όσον αφορά ζητήματα προσωπικής και οικογενειακής ηθικής «παίρνει γραμμή» από την Εκκλησία, και από την άλλη θέλει να εμφανίζεται ευθυγραμμισμένη με την πολιτική του δυτικού –νεοφιλελεύθερου, έστω– «εκσυγχρονισμού». Το ζήτημα όμως είναι ότι νεοφιλελευθερισμός και ιδεολογική οπισθοδρόμηση δεν έχουν εν γένει πρόβλημα συνύπαρξης – όπως αποδεικνύει τουλάχιστον η περίπτωση του Τραμπ. «Τραμπιστές» άλλωστε ήταν οι δικαστές που ψήφισαν την εν λόγω απόφαση. Λογικά, επομένως, σε άλλη συγκυρία η Κεραμέως δεν θα είχε πρόβλημα να δηλώσει ότι συμφωνεί με την –ακόμη πιο σκληρή από την απόφαση του αμερικανικού Δικαστηρίου– στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος εναντίον των αμβλώσεων.
Στην παρούσα συγκυρία, η Κεραμέως έχει υπ’ αριθμόν ένα στόχο να περάσει το νομοσχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το οποίο κινείται σε μια καταστροφική για το δημόσιο Πανεπιστήμιο νεοφιλελεύθερη λογική, μάλλον χειρότερη και από τον νόμο Διαμαντοπούλου. Οπως υποστήριξα σε προηγούμενο άρθρο μου, απέναντί της έχει ακόμα και σημαντική μερίδα δεξιών καθηγητών, καθ’ ότι και εκείνων οι θέσεις θίγονται με την πλήρη κατάργηση του αυτοδιοίκητου των Πανεπιστημίων.
Το ένα μετά το άλλο πανεπιστημιακά όργανα και συνελεύσεις εκφράζουν την πλήρη αντίθεσή τους. Η Κεραμέως γνωρίζει ότι πρέπει να δώσει και ιδεολογικό αγώνα αν θέλει να επιτύχει τον στόχο της. Επιστρατεύει λοιπόν το «κλασικό» και πολλαχώς δοκιμασμένο δίπολο της εποχής των μνημονίων. Από τη μια: ο «εκσυγχρονισμός», η «γνήσια πρόοδος», η «Ελλάδα του 21ου αιώνα». Και από την άλλη: οι «λαϊκιστές», οι «συντεχνίες», οι «αληθινά οπισθοδρομικοί». Σκοπός είναι να πειστεί η κοινή γνώμη ότι οι πανεπιστημιακοί που αντιτίθενται στο νομοσχέδιο ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία. Αλλά για να πείσει πως η ίδια ανήκει στην πρώτη, θα πρέπει –για λίγο, έστω– να αποβάλει από πάνω της την εικόνα της καντηλανάφτισσας.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
