Λέγεται ότι συχνά οι συνθήκες έκτακτης ανάγκης λειτουργούν ως εργαστήρια όπου οι ισχυροί μηχανισμοί (κυβέρνηση, αστικά πολιτικά κόμματα, επιχειρήσεις) δοκιμάζουν νέα μέσα και τρόπους άσκησης της εξουσίας τους.
Οι πρωτοφανείς για τα δεδομένα της σύγχρονης εποχής έκτακτες συνθήκες της πανδημίας είχαν αυτό το «καλό» για τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς. Στη σφαίρα της οικονομίας, για παράδειγμα, η ανεξέλεγκτη αισχροκέρδεια που έχει επικρατήσει σχετικά πρόσφατα προέκυψε αρχικά αμέσως μετά την περίοδο της καραντίνας, όταν πολλοί επιχειρηματίες αφέθηκαν τελείως ανεξέλεγκτοι υπό το πρόσχημα να τους δοθεί η ευκαιρία να «βγάλουν τη χασούρα τους». Στον τομέα της εκπαίδευσης, το «πείραμα» συνίστατο κυρίως στα εξ αποστάσεως μαθήματα και στις διαδικτυακές εξετάσεις.
Θα θυμόμαστε όλοι/ες την αμηχανία που αισθανόμασταν όταν αναγκαζόμασταν να ασκούμε αμφίβολης ποιότητας διδασκαλία και να διεξάγουμε αμφίβολης εγκυρότητας εξετάσεις εκείνα τα χρόνια. Το δικαιολογούσαμε στους εαυτούς μας επί τη βάσει ακριβώς των αληθινά έκτακτων αντικειμενικών συνθηκών. Η πανδημία ήταν άγνωστο πόσο θα διαρκούσε και οι εκπαιδευτικοί θεσμοί δεν ήταν δυνατόν να περιέλθουν σε επ’ αόριστον ανυπαρξία. Επιπλέον, ουδείς μπορούσε να μας κατηγορήσει για φυγοπονία. Παρ’ ότι εκ πρώτης όψεως φαίνεται πιο βολικό να δουλεύεις «από το σπίτι σου», η συνολική διανοητική, ψυχική και εν τέλει σωματική κόπωση ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη απ’ όσο στα κανονικά μαθήματα και εξετάσεις.
Οι ιθύνοντες της κυβέρνησης που σχεδίαζαν το μέλλον της ανώτατης εκπαίδευσης φαίνεται πως έβλεπαν διαφορετικά τα πράγματα. Δεν νομίζω ότι θα τους αδικούσαμε και τόσο αν λέγαμε πως «έτριβαν τα χέρια τους». Στις πρακτικές των έκτακτων συνθηκών που εμείς εφαρμόζαμε με μισή καρδιά και επειδή δεν μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά, εκείνοι διέβλεπαν το «Πανεπιστήμιο του μέλλοντος». Και τούτο σε τρία επίπεδα.
Το πρώτο επίπεδο είναι εκείνο της εξοικονόμησης δημόσιων δαπανών για την ανώτατη εκπαίδευση. Σε μια μεσομακροπρόθεσμη προοπτική, Πανεπιστήμιο όπου τα μαθήματα και οι εξετάσεις θα γίνονται διαδικτυακά θα είναι Πανεπιστήμιο στο οποίο δεν χρειάζονται αίθουσες διδασκαλίας. Ισως ούτε γραφεία διδακτικού προσωπικού. Γιατί να μη γίνονται και οι συναντήσεις διδασκόντων και φοιτητών διαδικτυακά; Γιατί όχι και οι συσκέψεις των διδασκόντων μεταξύ τους; Οι δε βιβλιοθήκες ενδέχεται επίσης να καταστούν περιττές, αν όλα τα συγγράμματα είναι ηλεκτρονικά. Πανεπιστήμια με κτιριακές εγκαταστάσεις μόνο για τα γραφεία διοίκησης! Τι πιο σύμφορο για μια Δεξιά που κατά τεκμήριο έχει ως έναν από τους κεντρικούς στρατηγικούς της στόχους τις περικοπές δαπανών για τη δημόσια εκπαίδευση όπως και τη δημόσια υγεία;
Το δεύτερο επίπεδο, που δεν είναι άσχετο με το πρώτο, αφορά έναν ειδικότερο στρατηγικό στόχο της κυβέρνησης για το Πανεπιστήμιο. Οπως είχα υποστηρίξει σε παλαιότερα άρθρα μου (βλ. ιδίως «Πανεπιστήμιο και νεοφιλελεύθερη στρατηγική» – «Εφ.Συν.», 27.11.2018), τουλάχιστον το ίδιο σημαντικός στόχος με την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων είναι η δραστική υποβάθμιση των δημόσιων – και ως αυτοσκοπός, όχι μόνο ως πρόσχημα για την ίδρυση ιδιωτικών. Η αμφίβολης ποιότητας διδασκαλία, όπως και οι αμφίβολης εγκυρότητας εξετάσεις, που αποδεδειγμένα παρέχει η εξ αποστάσεως διεξαγωγή τους, μάλλον είναι και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος εξασφάλισης της εν λόγω υποβάθμισης. Το Πανεπιστήμιο ως –στην κυριολεξία– «εικονική πραγματικότητα» δύσκολα θα είναι πλέον θεσμός που θα μπορεί κανείς να τον παίρνει στα σοβαρά.
Το τρίτο επίπεδο είναι πιο άμεσα πολιτικό. Οταν όλες οι καθαυτό ακαδημαϊκές λειτουργίες θα διεξάγονται διαδικτυακά, πώς θα γίνονται καταλήψεις; Πιο γενικά: Θα μπορεί να υπάρχει φοιτητικό κίνημα σε ένα διαδικτυακό Πανεπιστήμιο; Με διαδικτυακές φοιτητικές συνελεύσεις; Με παρατάξεις που θα διακινούν τα κείμενα και τις αφίσες τους από ιστότοπους ίσως; Στο ηλεκτρονικό Πανεπιστήμιο, θα αφαιρείται από τις όποιες φοιτητικές δραστηριότητες και κινητοποιήσεις το θεμελιώδες αποτελεσματικό χαρακτηριστικό τους, που είναι η σωματικότητά τους: η σωματική συμπαρουσία στον κοινό φυσικό χώρο ύπαρξης.
Ας επανέλθουμε στο παρόν. Με την προσπάθεια επιβολής της διεξαγωγής διαδικτυακών εξετάσεων, φαίνεται πως η κυβέρνηση άρχισε να εφαρμόζει τη μακρόπνοη στρατηγική της για την ανώτατη εκπαίδευση. Ταυτόχρονα όμως, σε επίπεδο άμεσης τακτικής, ο επιδιωκόμενος στόχος είναι να διασπαστεί το μέτωπο που αντιστέκεται στο σχέδιο νόμου για το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» (τίτλος που διεκδικεί θέση στο βιβλίο Γκίνες για παγκόσμιο ρεκόρ σκανδαλώδους ευφημισμού). Η ελπίδα της κυβέρνησης είναι ότι θα γίνουν κάποιες διαδικτυακές εξετάσεις και κατά συνέπεια οι καταλήψεις ως μέσο πίεσης θα αποδυναμωθούν. Ή –κάτι ακόμα χειρότερο για το πανεπιστημιακό κίνημα– ότι κάποιοι φοιτητές από φόβο μήπως χαθεί το εξάμηνο θα στραφούν εναντίον των διδασκόντων που αρνούνται να συμβάλουν στην υποβάθμιση του δημόσιου Πανεπιστημίου.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
