«…Ομως υπάρχει και μια άλλη παράμετρος – είναι η περίφημη, όπως την ονομάζουν, “νοοτροπία του κόμματος του 3%”, η οποία συνιστά τροχοπέδη για οποιοδήποτε σχεδιασμό. Είτε μιλάμε για τη διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ, τον μετασχηματισμό του, είτε μιλάμε για το πώς θα αλλάξει, αν θέλετε, προφίλ, αν βεβαίως του ανατεθεί ξανά η διακυβέρνηση της χώρας. Αυτό είναι τροχοπέδη» (απόσπασμα από ερώτηση της Ολγας Τρέμη στη συνέντευξη με τον Αλέξη Τσίπρα στο Φόρουμ των Δελφών την περασμένη εβδομάδα).
Υπάρχουν κάποιες χιλιοειπωμένες φράσεις στον τρέχοντα δημόσιο πολιτικό λόγο που εντυπωσιάζουν – όχι επειδή είναι ιδιαίτερα εύστοχες αλλά, αντιθέτως, επειδή είναι πασιφανώς βλακώδεις. Ο Ρολάν Μπαρτ είχε πει ότι η βλακεία δεν μπορεί να αναλυθεί. Ισως, αλλά αυτό που μας προκαλεί να προσπαθήσουμε έστω να το αναλύσουμε στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι τόσο η ίδια η φράση «ΣΥΡΙΖΑ του 3%», όσο το γιατί δεν κουράζονται να την επαναλαμβάνουν τόσο πολλοί άνθρωποι – και μάλιστα άνθρωποι που δεν φημίζονται για τη βλακεία τους, κάθε άλλο.
Μια πρώτη και μάλλον επιφανειακή εξήγηση θα είχε να κάνει με το ότι πολλοί θεωρούν πως ο Τσίπρας είναι η αιτία που ο ΣΥΡΙΖΑ εκτινάχτηκε στα εκλογικά του ποσοστά και κατά συνέπεια το «3%» σηματοδοτεί την «προ Τσίπρα» εποχή του κόμματος. Τούτη η εξήγηση όμως απλώς δεν ανταποκρίνεται στα γεγονότα. Το 2009, ενώ ήταν ήδη επικεφαλής ο Τσίπρας, ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε 4,6% – που εντάξει, δεν είναι ακριβώς 3%, αλλά δεν απέχει και πολύ. Η μικρή απόκλιση ωστόσο μεταξύ του «3%» και του πραγματικού 4,6% που είχε πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ στις τελευταίες εκλογές πριν από το 2012 ίσως είναι αποκαλυπτική ως προς τον συμβολισμό της φράσης (χρησιμοποιείται και η φράση «ΣΥΡΙΖΑ του 4%», αλλά μάλλον επικρατέστερο είναι το «3%»). «Κόμμα του 3%» σημαίνει «κόμμα οριακά εξωκοινοβουλευτικό».
Ας θυμηθούμε τώρα τα συμφραζόμενα που συνήθως συνοδεύουν τη φράση «ΣΥΡΙΖΑ του 3%». Πρώτα απ’ όλα, ως προς τις διαφαινόμενες προθέσεις των υποκειμένων που την εκφέρουν. Ο «ΣΥΡΙΖΑ του 3%» είναι προφανώς ένας απολύτως απευκταίος ΣΥΡΙΖΑ – δεν πρόκειται για «κατάρα» που εξαπολύουν οι εχθροί του ΣΥΡΙΖΑ εναντίον του, αλλά για μια αρνητική όψη του ΣΥΡΙΖΑ που επισημαίνεται με φιλική προαίρεση και με σκοπό τη νουθεσία και την προφύλαξη. Και τούτο ισχύει όχι μόνο για ανθρώπους που τοποθετούν τον εαυτό τους στην Αριστερά ή στην «προοδευτική παράταξη», αλλά και για δεξιούς που δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται για το καλό της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο πλαίσιο της διατήρησης ενός υψηλού επιπέδου στον κοινοβουλευτικό ανταγωνισμό.
Ταυτόχρονα, «3%» είναι ένας χαρακτηρισμός που δύσκολα θα ταίριαζε σε άλλο κόμμα. Δεν θα είχε νόημα η φράση «Νέα Δημοκρατία του 3%». Παραπέμπει λοιπόν σε ένα πραγματικό παρελθόν του ΣΥΡΙΖΑ, όταν όντως έπαιρνε στις εκλογές (περίπου, έστω) 3%. Μαζί με τη νουθεσία επομένως υφέρπει και μια υπενθύμιση, υπό μορφή προειδοποίησης. «Προσέξτε μην ξαναγίνετε κόμμα του 3%». Συγκροτείται συνεπώς μια αφήγηση.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι το 2010-12, ήταν ένα κόμμα που στις εκλογές έπαιρνε γύρω στο 3%. Ως τέτοιο, είχε συγγένειες, ιδεολογικές και οργανωτικές, με την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Με άλλα λόγια, βρισκόταν τελείως εκτός πολιτικής πραγματικότητας. Πιο πολύ εκτός και από το ΚΚΕ, που αρκείται στα αξιοπρεπώς χαμηλά ποσοστά του και δεν έχει διανοηθεί ποτέ του στα σοβαρά να κυβερνήσει. Με την κρίση και τα μνημόνια, ο ΣΥΡΙΖΑ εκτινάχτηκε σε παράλογα υψηλά ποσοστά και -εκτός πραγματικότητας όπως ήταν- πήραν τα μυαλά του αέρα. Πίστεψε ότι μπορούσε να κυβερνήσει ως Αριστερά. Ευτυχώς όμως, ως κυβέρνηση από το 2015, και με τη γερή στάση του Γερούν και άλλων φίλων μας, αναγκάστηκε να προσγειωθεί στην πραγματικότητα και να εφαρμόσει κι αυτός το δικό του μνημόνιο.
Κάποιοι όμως εκεί μέσα δεν έχουν βάλει ακόμα μυαλό. Πιστεύουν ότι και μετά τα μνημόνια, στην εφαρμογή των οποίων συμμετείχε και το κόμμα τους, υπάρχουν περιθώρια για αριστερή διακυβέρνηση της χώρας. Ετσι, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ως αξιωματική αντιπολίτευση παραμένει κόμμα εξουσίας, εκείνοι σκέφτονται όπως το 2010 – όπως ο ΣΥΡΙΖΑ του 3%.
Πίσω λοιπόν από όλο αυτό το αφήγημα, το οποίο κρύβεται στη φράση «ΣΥΡΙΖΑ του 3%», βρίσκεται ο ακόλουθος στρατηγικός στόχος: η ήττα που υπέστη ο ΣΥΡΙΖΑ το καλοκαίρι του 2015, που ήταν ξεκάθαρα μια ήττα υλικών συσχετισμών δύναμης, να μετατραπεί σε ιδεολογική ήττα της Αριστεράς. Να δεχτεί δηλαδή η τελευταία πως αν θέλει να ξανακυβερνήσει, πρέπει να αποβάλει τον αριστερό της χαρακτήρα.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
