Στις μελέτες μου για τον νεοφιλελευθερισμό, κάτι που μου προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν πως η θεωρία του νεοφιλελευθερισμού είχε έναν συγκεκριμένο αρνητικό στόχο: τον μαρξισμό. Οχι απλώς υπό την έννοια ότι η θεωρία που υπερασπίζεται τον καπιταλισμό στην πιο επιθετική του μορφή αναμενόμενο είναι να έχει ως αντίπαλο τη θεωρία των σοσιαλιστικών ιδεών.
Είναι εντυπωσιακό το πόσο βαθιά και πολύπλευρα κομβικό ρόλο κατέχει η αντι-μαρξιστική επιχειρηματολογία στις διαφορετικές εκδοχές της νεοφιλελεύθερης θεωρίας. Από τη θεωρία των δυο άκρων, είτε στην άμεσα πολιτική (Χάγιεκ) είτε στην οικονομική (ορντοφιλελευθερισμός) παραλλαγή της, μέχρι τη θεωρία του «ανθρώπινου κεφαλαίου», που αρθρώνεται εξ ολοκλήρου ως απόπειρα ειρωνικού, θα έλεγα, αναποδογυρίσματος της μαρξικής θεωρίας της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, διά μέσου του εξωφρενικού ισχυρισμού του Χάγιεκ πως οι καπιταλιστές δεν συγκροτούν τάξη διότι έχουν ανταγωνιστικά μεταξύ τους συμφέροντα.
Αν, σύμφωνα με τους Μαρξ και Ενγκελς, η ιστορία των κοινωνιών είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων, θα μπορούσαμε ίσως να συμπληρώσουμε πως είναι και η ιστορία των θεωριών που συνοδεύουν τους τελευταίους. Κάθε οργανωμένη κοινωνικο-πολιτική δύναμη έχει μια θεωρία, ιδεολογική ή επιστημονική, που συμβάλλει στη συγκρότησή της και καθοδηγεί την πρακτική της. Κατά συνέπεια, η ίδια αυτή θεωρία έχει έναν άμεσα πολεμικό χαρακτήρα, που συνίσταται στο ότι επιλέγει τον κύριο αντίπαλό της ανάλογα με το ποια κυρίως δύναμη αντιμάχεται στο κοινωνικό-ταξικό και πολιτικό επίπεδο.
Προφανώς τούτη η σχέση μεταξύ κοινωνικο-πολιτικών πραγματικών δυνάμεων και κοινωνικοπολιτικών θεωριών που τις εκφράζουν είναι πολυσύνθετη και συχνά απροσδιόριστη και αντιφατική. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο όμως είναι εντυπωσιακή η ευθύτητα και η συστηματικότητα με τις οποίες ο νεοφιλελευθερισμός έχει επιλέξει τον μαρξισμό ως στόχο του. Ο νεοφιλελευθερισμός, που εμφανίστηκε ως θεωρία περίπου ενάμιση αιώνα μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, είναι η θεωρία ενός «ώριμου» καπιταλισμού, που έχει μάθει και έχει κατανοήσει εις βάθος ποιος είναι ο αληθινός και πιο επικίνδυνος αντίπαλός του – ήτοι, η Αριστερά εκείνη που εμπνέεται και καθοδηγείται από τον μαρξισμό.
Μια ιδιαιτέρως αποκαρδιωτική «ειρωνεία της σύγχρονης Ιστορίας», την εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που ακολούθησε την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού», είναι ότι δεν έχει μείνει μόνον ο καπιταλισμός χωρίς αντίπαλο αλλά και η θεωρία που τον εκπροσωπεί. Και η εν λόγω «ειρωνεία» καθίσταται πιο τσουχτερή ακριβώς στο μέτρο που συνειδητοποιούμε ότι η συγκεκριμένη θεωρία –ο νεοφιλελευθερισμός- συγκροτήθηκε για να αντιμετωπίσει έναν αντίπαλο που τώρα πια… δεν υπάρχει.
Δεν υπάρχει ως πραγματική απειλή – ως θεωρία που καθοδηγεί και εμπνέει σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις (όχι απλώς στα βιβλία ή στα μυαλά κάποιων «αμετανόητων» διανοουμένων). Η αποσύνδεση του μαρξισμού από τις λαϊκές μάζες και τους (όποιους) πολιτικούς φορείς που τις εκπροσωπούν οφείλεται σε δυο κυρίως –κατά σύνθετο και υπόρρητο τρόπο αλληλένδετους- παράγοντες, τους οποίους εδώ απλώς εκθέτω επιγραμματικά.
Ο πρώτος ήταν η τεραστίων διαστάσεων απογοήτευση που έχει επιφέρει η παταγώδης αποτυχία του «υπαρκτού», δεδομένου ότι στη συνείδηση του πολύ κόσμου ο μαρξισμός ήταν ταυτισμένος με την επίσημη ιδεολογία και θεωρία εκείνων των καθεστώτων – ως «μαρξισμός-λενινισμός», που στην πραγματικότητα σήμαινε ως σταλινισμός. Και ο δεύτερος παράγοντας ήταν μια αυτοκτονική τάση που επικράτησε στο πεδίο που προνομιακά έως τότε καταλάμβανε η αριστερή θεωρία και που συνίστατο στην υποκατάσταση του μαρξισμού από «μεταμοντερνίζοντα» θεωρητικά παίγνια που ελάχιστη ουσιαστική σχέση έχουν με την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.
Στον ΣΥΡΙΖΑ, ο όρος «μαρξισμός» είναι σχεδόν ταμπού. Το να τολμήσει κάποιος/α να ισχυριστεί ότι ο μαρξισμός θα έπρεπε να είναι η καθοδηγητική θεωρία του κόμματος θα τον/την κατέτασσε αυτομάτως στο γελοίο προπαγανδιστικό εφεύρημα του «ΣΥΡΙΖΑ του 3%». Κατά τη γνώμη μου, η (μη) σχέση του ΣΥΡΙΖΑ με τον μαρξισμό είναι ίσως η πιο κρίσιμη πλευρά του ταυτοτικού του προβλήματος. Συγκεκριμένα:
Ο ουσιαστικότερος τρόπος με τον οποίο συνδέεται ένας πολιτικός φορέας της Αριστεράς με τον μαρξισμό είναι η έμπρακτη κατάδειξη του ταξικού του χαρακτήρα, κατά τρόπο που αναδεικνύει την ανταγωνιστική διάσταση των ταξικών σχέσεων. Την εποχή της απροκάλυπτης επίθεσης που υφίστανται οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές είναι τουλάχιστον αστείο για το κόμμα της Αριστεράς να φοβάται ότι θα κατηγορηθεί πως διχάζει την κοινωνία αν απαντήσει σε τούτη την επίθεση εκθέτοντάς την ως τέτοια. Οσο για το… επιχείρημα του «3%», δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε πως ο ΣΥΡΙΖΑ εκτινάχτηκε εκλογικά όταν έπεισε τον κόσμο για την ταξικότητά του. Ακριβώς αντίστροφα με ό,τι έπαθε το ΠΑΣΟΚ.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
