Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Αριστερά διαρκώς μεταλλάσσεται. Οργανωτικά, ιδεολογικά, πολιτικά. Αλλάζουν ακατάπαυστα οι μορφές που προσλαμβάνουν οι οργανωτικοί φορείς που την εκφράζουν, οι σχέσεις της με τις μάζες, οι ιδεολογικές της μεταμορφώσεις, οι όροι της συμμετοχής της στους πολιτικούς ανταγωνισμούς, η σύνδεσή της με τον συνδικαλισμό, οι κοινωνικές και πολιτικές της συμμαχίες, ο σχεδιασμός των πολιτικών της σε επίπεδο στρατηγικής και τακτικής, η θετική ή αρνητική της σχέση με τη δημοκρατία τόσο εντός όσο και εκτός κομματικών οργανώσεων.
Η «μοίρα» της Αριστεράς είναι τόσο άρρηκτα δεμένη με την ιστορία της νεωτερικότητας, που δεν θα μπορούσε να ισχύει κάτι διαφορετικό. Η Αριστερά ίσως είναι το πιο ευαίσθητο πεδίο αποτύπωσης της ταραχώδους και αιματηρής πορείας της ανθρωπότητας κατά τους δύο τελευταίους αιώνες.
Ενα πράγμα μόνο δεν έχει αλλάξει όσον αφορά την Αριστερά. Το ποιος είναι ο βασικός της αντίπαλος. Και τούτο διότι ο βασικός της αντίπαλος αποτελεί και τον λόγο ύπαρξής της. Μιλάμε βέβαια για τον καπιταλισμό – καθώς και για τις κοινωνικές τάξεις και πολιτικές δυνάμεις που κυριαρχούν σε αυτόν. Τούτο το γεγονός, ήτοι η σταθερή βασική αντιπαλότητα της Αριστεράς προς τον καπιταλισμό, αν και το έθεσα επιγραμματικά, γνωρίζω ότι δεν είναι και τόσο απλό. Μπορεί όμως να εξηγηθεί συνοπτικά σε δύο επίπεδα. Στο επίπεδο των θεμελιωδών ιδεολογικών προταγμάτων και σε εκείνο της στοιχειώδους κοινωνικο-θεωρητικής ανάλυσης.
Στο πρώτο επίπεδο, η Αριστερά αυτο-ορίζεται ως η κοινωνική και πολιτική δύναμη που κατά τον συνεπέστερο τρόπο υπερασπίζεται τις αρχές του Διαφωτισμού (έστω και όταν την ίδια στιγμή τον καταγγέλλει ως «αστικό» διανοητικό κίνημα) – τάσσεται κατά συνέπεια ενάντια σε συστήματα και δυνάμεις ανελευθερίας και κοινωνικής αδικίας.
Και στο δεύτερο επίπεδο, η ιστορικο-υλιστική ανάλυση δείχνει πως από την («πρώτη») Βιομηχανική Επανάσταση κι έπειτα το κυρίαρχο σύστημα που υπονομεύει την ελευθερία των ανθρώπων και διαιωνίζει την κοινωνική αδικία είναι ο καπιταλισμός – αρχικά στις ισχυρές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και κατόπιν, σταδιακά, στον κόσμο ολόκληρο.
Η Αριστερά λοιπόν αυτοπροσδιορίζεται και καταξιώνει την ύπαρξή της κυρίως σε αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό. Τούτος ο αναπόφευκτος αρνητικός χαρακτήρας της βέβαια δεν αναιρεί το θετικό περιεχόμενο των στρατηγικών της στόχων και των προταγμάτων της. Το οποίο όμως και πάλι συγκεκριμενοποιείται με αναφορά στους τρόπους υπέρβασης και ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος προς μια αληθινά δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία. Δεν νοείται Αριστερά χωρίς την αναγνώριση της κυριαρχίας του καπιταλισμού στη νεωτερικότητα. Αν αγνοήσουμε την πρωτοκαθεδρία του καπιταλισμού, ή αν συμπεριφερόμαστε σαν να είναι ο «ελέφαντας στο δωμάτιο», παύουμε να μιλάμε και για Αριστερά.
Γιατί επιμένω σε τούτα τα –για πολλούς/ές– αυτονόητα; Μία από τις σημαντικότερες αρνητικές επιπτώσεις (υπήρχαν και θετικές) της κατάρρευσης του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και του συνακόλουθου τέλους του γεωπολιτικού διπολισμού ήταν η επικράτηση της ακόλουθης πλάνης: ότι μαζί με τον γεωπολιτικό διπολισμό τελείωσε και ο ιδεολογικο-πολιτικός.
Πράγμα που ισοδυναμεί με την άρρητη αποδοχή του γεγονότος πως ο καπιταλισμός, ιδίως ως νεοφιλελευθερισμός, παύει να αποτελεί τον κύριο πόλο έναντι του οποίου αγωνίζεται και αποκτά τον λόγο ύπαρξής της η Αριστερά, και θεωρείται, στη χειρότερη περίπτωση, ως η φυσιολογική κατάσταση της ανθρωπότητας στη σύγχρονη εποχή (το περίφημο «τέλος της Ιστορίας» σε κάποια από τις παραλλαγές του) και, στην καλύτερη, ως ένα από τα πολλά προβλήματα του σημερινού κόσμου που έχουν να αντιμετωπίσουν η Αριστερά και οι προοδευτικές δυνάμεις γενικότερα.
Δεν θα αναφερθώ εδώ στην εξαιρετικά σύνθετη και σημαντική υπόθεση της συνεργασίας και της συμμαχίας των δυνάμεων της Αριστεράς με τα λεγόμενα «νέα» κοινωνικά κινήματα – αντιρατσισμός, φεμινισμός, οικολογία, δικαιωματικά κινήματα. Πιστεύω όμως ότι τα βασικά ζητήματα που προσδιορίζουν τούτα τα κινήματα –κλιματική αλλαγή, αδικίες και ανελευθερίες που αφορούν το φύλο, τον τόπο καταγωγής, τον σεξουαλικό προσανατολισμό– η σύγχρονη Αριστερά οφείλει να εξηγεί πώς επιτείνονται ή και προξενούνται από τον σύγχρονο καπιταλισμό.
Δεν πρόκειται για οικονομικό αναγωγισμό, αλλά για ανάλυση της συνάρθρωσης των πολλαπλών εξουσιαστικών σχέσεων και πρακτικών στη σύγχρονη εποχή. Ούτε είναι σκέτα θεωρητικό το ζήτημα. Από αυτό εξαρτάται όχι κάποια αφηρημένη «ταυτότητα» της Αριστεράς, αλλά η ύπαρξή της ως πραγματικής δύναμης ικανής πραγματικά να απειλήσει το κυρίαρχο σύστημα.
Το «κείμενο των 8», όπου ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός (ήτοι ο σύγχρονος καπιταλισμός) απλώς παρατίθεται ως «πρόκληση» ανάμεσα σε άλλα τέσσερα (αναμφίβολα σημαντικά) προβλήματα της εποχής μας, μπορεί να αποτελέσει κείμενο θέσεων μιας προοδευτικής συμμαχίας. Οχι όμως ενός αριστερού κόμματος. Ετερον εκάτερον.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
