Το ελληνικό δημόσιο Πανεπιστήμιο δέχεται διαρκώς επιθέσεις. Το καθεστώς ποτέ δεν μπόρεσε να συγχωρέσει στον εαυτό του το αμάρτημα στο οποίο περιέπεσε με τον νόμο 1268 του 1982, που εκδημοκράτισε τον πανεπιστημιακό θεσμό. Από τότε, δεν χάνει ευκαιρία να προσπαθεί να «ανανήψει» – είτε καταργώντας τον δημοκρατικό του χαρακτήρα είτε παραδίδοντάς το στην ασυδοσία των αγορών είτε και τα δύο. Και τούτο επί κυβερνήσεων τόσο της Ν.Δ. (Σουφλιάς, Γιαννάκου) όσο και του ΠΑΣΟΚ (Διαμαντοπούλου).
Σε τούτο το άρθρο, η σύντομη αναφορά μου στην τελευταία επίθεση εναντίον της δημόσιας Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης δεν θα είναι από τη σκοπιά της αριστερής ιδεολογίας, αλλά από εκείνην της αριστερής κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας. Υπάρχει βαθιά σύνδεση μεταξύ των δύο, αλλά κάποιες φορές καλό είναι να διακρίνονται.
Ας αφήσουμε, λοιπόν, κατά μέρος μια ιδεολογική αναπαράσταση του δημόσιου Πανεπιστημίου, που σε μεγάλο βαθμό έχει επικρατήσει στην Αριστερά: το Πανεπιστήμιο ως αγνός θεσμός παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας, μακριά από συμφέροντα και παιχνίδια εξουσίας, που (καλώς εχόντων των πραγμάτων) καταξιώνει την ύπαρξή του ασχολούμενος αποκλειστικά με τη μόρφωση των νέων και την προώθηση της επιστημονικής έρευνας.
Το πανεπιστήμιο είναι ένας θεσμός όπου η παραγωγή και η μετάδοση της επιστημονικής γνώσης διαπλέκονται διαρκώς με σχέσεις και πρακτικές εξουσίας. Τόσο ως προς την εσωτερική του δομή και λειτουργία, όσο και ως προς τις διασυνδέσεις του με τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο. Και αυτό, όχι επειδή το Πανεπιστήμιο έχει περιέλθει σε κατάσταση γενικευμένης διαφθοράς και πολιτικού αλισβερισιού, όπως αρέσκεται κατά καιρούς να υποστηρίζει η καθεστωτική προπαγάνδα, αλλά επειδή δεν θα μπορούσε να ισχύει κάτι άλλο. Το Πανεπιστήμιο είναι ένας προνομιακός θεσμός –ίσως ο πιο προνομιακός– μέσα στο ευρύτερο «καθεστώς αλήθειας» που χαρακτηρίζει ως τέτοια την παραγωγή γνώσης στις νεωτερικές δυτικές κοινωνίες, σύμφωνα με τον Μισέλ Φουκό. Και κατά συνέπεια αναπόδραστα συνδέεται πολλαχώς τόσο με την οικονομία όσο και με τη διοίκηση.
Οσον αφορά την εσωτερική δομή, όπως κάθε σύνθετος οργανισμός, το Πανεπιστήμιο έχει τις ιεραρχίες του και τις συναφείς εξουσιαστικές πρακτικές. Τούτο δεν έπαψε ποτέ να ισχύει ως προς το διδακτικό προσωπικό, παρά τον σημαντικό εκδημοκρατισμό που είχε επιφέρει η κατάργηση της έδρας με τον ν. 1268. Και προφανώς θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις αναπόφευκτες σχέσεις εξουσίας μεταξύ καθηγητών και φοιτητών, μεταξύ καθηγητών και διοικητικού προσωπικού, καθώς και των διοικητικών υπαλλήλων μεταξύ τους.
Ολα αυτά βέβαια ουδόλως αναιρούν την ορθότητα των θέσεων για επαναφορά του πανεπιστημιακού ασύλου, για το αυτοδιοίκητο του Πανεπιστημίου, για ακαδημαϊκή ελευθερία, για απόλυτη αντίθεση στο ΑΙΣΧΟΣ της πανεπιστημιακής αστυνομίας και όλα τα συναφή. Απλώς η υπενθύμισή τους βοηθάει να καταλάβουμε τι συμβαίνει τώρα με την πολιτική της κυβέρνησης, ιδίως με το νέο νομοσχέδιο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Πριν από μερικούς μήνες, μια επιτροπή που είχε συσταθεί με «πρωτοβουλία» του Ιδρύματος Μποδοσάκη είχε δημοσιοποιήσει ένα «κείμενο συζήτησης» με τίτλο «Σχέδιο δράσης για το Πανεπιστήμιο του 2030». Ενα κείμενο απολύτως στη νεοφιλελεύθερη λογική περί πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, που πρότεινε μεταξύ άλλων οι πρυτανικές αρχές να ορίζονται από τα εξωπανεπιστημιακά «Συμβούλια Ιδρύματος» – να μην εκλέγονται δηλαδή από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Είχε προκληθεί πολύς θόρυβος τότε, αλλά ακόμα και οι πιο απαισιόδοξοι δεν πίστευαν ότι το υπουργείο θα τολμούσε να υιοθετήσει τέτοια πρόταση.
Τελικά την υιοθέτησε. Το νέο σχέδιο νόμου προβλέπει ότι οι πρυτανικές αρχές θα ορίζονται από τα «Συμβούλια Διοίκησης», των οποίων τα 5 από τα 11 μέλη θα επιλέγονται εκτός Πανεπιστημίου. Εντυπωσιακή ήταν η αντίδραση της Εκτελεστικής Γραμματείας της ΠΟΣΔΕΠ, του ανώτατου συνδικαλιστικού οργάνου των πανεπιστημιακών. Εβγαλε ανακοίνωση που αντιτίθεται απόλυτα και επιθετικά σε αυτό ειδικά το μέτρο, με ομοφωνία – που σημαίνει ότι την αντίθεσή τους εκφράζουν και οι εκπρόσωποι των δεξιών καθηγητών.
Επειδή δεν πρέπει να υποτιμούμε τον αντίπαλο, όλα όσα είπαμε παραπάνω για το Πανεπιστήμιο ως θεσμό εξουσίας, η ηγεσία του υπουργείου μάλλον τα γνωρίζει (έστω και χωρίς… παραπομπή στον Φουκό). Επομένως, δύο περιπτώσεις υπάρχουν. Είτε προτείνει αυτό το μέτρο, που ξέρει ότι θα δυσαρεστήσει ακόμη και δικούς της –ιδεολογικά– πανεπιστημιακούς, ως διαπραγματευτικό χαρτί που θα πάρει μετά πίσω σε «ένδειξη καλής θέλησης» για να περάσει τα υπόλοιπα. Είτε δεν την ενδιαφέρει αν θα δυσαρεστήσει ακόμα και δεξιούς πανεπιστημιακούς. Στη δεύτερη περίπτωση, τα πράγματα είναι πιο σοβαρά. Θα σημαίνει πως τούτη η επίθεση εναντίον του δημόσιου Πανεπιστημίου θα είναι και η πιο ανηλεής.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
