Το περασμένο Σάββατο, ο Κυριάκος Μητσοτάκης αποφάσισε να γιορτάσει το «τέλος της ενισχυμένης εποπτείας» από την Ε.Ε., κάνοντας επίσημη δήλωση. Μεταφέρω το χαρακτηριστικότερο ίσως απόσπασμα: «Στο παρελθόν ανήκουν […] και οι πληγές που άνοιξαν στον κορμό της κοινωνίας μας, αυτά τα 12 χρόνια: φανατισμοί, φωτιές, βία, αλλά και τραγικοί θάνατοι, όπως εκείνοι της Marfin. Τυφλή αμφισβήτηση των θεσμών. Πάνω και κάτω πλατείες, όπου φύτρωσε το ψέμα δίπλα στο δηλητήριο της Χρυσής Αυγής. Για ν’ ακολουθήσει, μετά, μία τετραετία δημαγωγίας που κόστισε 100 δισ. και έσπρωξε τον τόπο στο χείλος του γκρεμού. Χρειάστηκαν σκληρές μάχες κατά του λαϊκισμού για να παραμείνει η χώρα σε ευρωπαϊκή τροχιά».
Στο προηγούμενο άρθρο μου στην «Εφ.Συν.» («Η αρνητική ιδεολογία της Δεξιάς» – 9.8.2022) είχα επισημάνει το γεγονός ότι, τουλάχιστον από την εποχή του μετεμφυλιακού κράτους, η ελληνική Δεξιά ποτέ (σχεδόν) δεν είχε τη δική της θετική ιδεολογία – πάντοτε οριζόταν ιδεολογικά σε αντιπαράθεση με την ιδεολογία της Αριστεράς. Τούτο όμως σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι όσο χειρότερα τα πηγαίνει η Δεξιά από πλευράς δικής της ιδεολογικο-πολιτικής απήχησης τόσο πιο απωθητική πρέπει να είναι η εικόνα που κατασκευάζει για την Αριστερά.
Η μετεμφυλιακή Δεξιά της βίας, της νοθείας και του παρακράτους έπρεπε να παρουσιάζει τους κομμουνιστές σαν τέρατα, «μιάσματα», προδότες. Η σύγχρονη Δεξιά, που είναι γνωστό τοις πάσι πως –από κοινού με το ΠΑΣΟΚ– έχει την κύρια και την αρχική ευθύνη για την κρίση και τα μνημόνια, έπρεπε εξ αρχής να κατασκευάσει μια αφήγηση σύμφωνα με την οποία για όλα φταίει η Αριστερά. Στην Αριστερά αποδίδονται οι θάνατοι της Marfin, η ισχυροποίηση της Χρυσής Αυγής, αλλά και οι βαθύτερες αιτίες για την επιβολή των μνημονίων: «συντεχνίες», «λαϊκισμός», τα γνωστά.
Τι παρατηρούμε όμως τώρα; Στον τρέχοντα πολιτικό λόγο της Δεξιάς, όπως διαφαίνεται τουλάχιστον σε τούτη τη δήλωση του πρωθυπουργού, η περί των ευθυνών της Αριστεράς αφήγηση προβάλλει ακόμη και την εφαρμογή του τρίτου μνημονίου από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ως… περίοδο δημαγωγίας και λαϊκισμού! Αυτό, σε επίπεδο ρητορικής πάντα προφανώς, αποτελεί ριζική μεταστροφή της αντι-αριστερής προπαγάνδας. Μέχρι πρότινος η κατηγορία ήταν περίπου η αντίστροφη: ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εφάρμοσε το τρίτο μνημόνιο, που ήταν και το «χειρότερο», ενώ είχε υποσχεθεί στον κόσμο ότι θα «σκίσει τα μνημόνια».
Μια ίσως λίγο «εύκολη» ερμηνεία για τούτη τη μεταστροφή θα ήταν η ακόλουθη: ότι η αντι-μνημονιακή –δηλαδή «λαϊκιστική»– Αριστερά λειτουργεί για τη Δεξιά κάπως σαν τους «βαρβάρους» του γνωστού ποιήματος του Καβάφη. «Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς αντι-μνημονιακούς αριστερούς…» Αφού δεν υπάρχουν πλέον οι «βάρβαροι», πρέπει να τους επινοήσουμε: η αντι-μνημονιακή Αριστερά εξακολουθούσε να υπάρχει, ακόμη κι όταν εφάρμοζε μνημόνιο. Ο μόνος τρόπος να πείσει η Δεξιά για τον «εκσυγχρονισμό» της και τον «ευρωπαϊσμό» της είναι να ορίζεται σε αντιδιαστολή –και πάλι– με μια Αριστερά «λαϊκιστική» και «αντι-ευρωπαϊκή».
Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, όμως, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Ο Μητσοτάκης και το δεξιό καθεστώς, γενικότερα, δεν αντιπαρατίθενται σε μια φανταστική αντι-μνημονιακή Αριστερά που στην πραγματικότητα εφάρμοσε μνημόνιο. Αλλά σε ό,τι έχει απομείνει από μια Αριστερά με πραγματικά αριστερή ιδεολογία, που ήταν και εξακολουθεί να είναι πραγματικά ενάντια στη νεοφιλελεύθερη λογική των μνημονίων, και που πιστεύει είτε ότι κακώς εφαρμόστηκαν από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είτε ότι η ασφυκτική πίεση των θεσμών δεν άφηνε άλλη επιλογή.
Η συμβολική σημασία της δήλωσης Μητσοτάκη, λοιπόν, τέσσερα χρόνια μετά την έξοδο από τα μνημόνια και τη μέρα του «τέλους της ενισχυμένης εποπτείας», ενέχει τον χαρακτήρα μιας προειδοποίησης. Στο εξής, δεν θα χρειάζονται ούτε μνημόνια ούτε άλλου είδους έξωθεν παρεμβάσεις. Η ακρίβεια, η επερχόμενη νέα οικονομική κρίση, η παιδεία, η υγεία, το μεταναστευτικό και το προσφυγικό ζήτημα θα αντιμετωπίζονται με γνώμονα κυρίως το μένος εναντίον της όποιας εναπομείνασας ιδεολογίας της Αριστεράς. Στυγνός αυταρχισμός, απροκάλυπτη μεροληψία υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου, καταστροφή της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, περαιτέρω συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, ρατσιστικές πολιτικές αστυνόμευσης των συνόρων.
Δυο λόγια ακόμη σε σχέση με το τελευταίο. Η βαθιά αρνητική δομή της δεξιάς ιδεολογίας ίσως φαίνεται στην πιο γλαφυρή της εκδοχή όταν ο πρωθυπουργός, στην ίδια αυτή δήλωση, χρησιμοποιεί τη διατύπωση: «μεταναστευτικές εισβολές στον Εβρο». Εδώ έχουμε την αντιστροφή της ιδεολογίας της Αριστεράς σε βαθμό καρικατούρας. Η Δεξιά αντιμετωπίζει τους πρόσφυγες όχι με όρους πανανθρώπινης αλληλεγγύης, αλλά ως απειλή για την εδαφική μας ακεραιότητα.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
