Αποφεύγω να χρησιμοποιώ τον όρο «μεταπολιτική», όπως και τους περισσότερους «μετα-» όρους – πιστεύω πως συνήθως είναι αποπροσανατολιστικοί. Για παράδειγμα, η περίπτωση Στέφανου Κασσελάκη δεν είναι «μεταπολιτική». Είναι ένα πολιτικό φαινόμενο, με την πιο στενή έννοια, και ταυτόχρονα ευρύτερα κοινωνικό. Ως κοινωνικο-πολιτικό φαινόμενο, έχει μια εντελώς διακριτή ιδεολογική διάσταση, που προσδιορίζει σε τεράστιο βαθμό την ιδιαιτερότητά του.
Στα προηγούμενα σχετικά άρθρα, αναφέρθηκα κατ’ επανάληψη στο γεγονός ότι ο Κασσελάκης δεν χάνει ευκαιρία να εκφράζει τις νεοφιλελεύθερες θέσεις του, καθώς και στο ότι τούτες οι θέσεις συνάδουν απολύτως με τον προσωπικό καιροσκοπισμό του. Στο σημερινό άρθρο θα εξετάσω λίγο αναλυτικότερα τον τρόπο με τον οποίο η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία όντως ενσωματώνεται στο πρόσωπο του Στέφανου Κασσελάκη, ούτως ώστε να προξενεί εκ πρώτης όψεως την εντύπωση ότι η ιδιαιτερότητά του συνίσταται σε κάποια ακραία χαρακτηρολογικά, ακόμη και ψυχοπαθολογικά στοιχεία.
Ενα από τα πιο πρόσφατα δείγματα ενσωματωμένης ιδεολογίας στη συμπεριφορά του Κασσελάκη δεν συνδέεται άμεσα με τον νεοφιλελευθερισμό. Το περίφημο ζήτημα των διαγραφών των τεσσάρων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί ακραία περίπτωση αυταρχισμού. Η απαίτησή του από την Κεντρική Επιτροπή να αποφασιστεί το ζήτημα με δημοψήφισμα «μελών και φίλων» του ΣΥΡΙΖΑ ήταν -δικαιολογημένα- αυτό που σόκαρε πιο πολύ απ’ όλες τις συμπεριφορές του, αποτελώντας τη «σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι», όπως γράφουν στο κείμενό τους οι 46 της Κ.Ε. που αποχώρησαν.
Λίγες εβδομάδες πριν από τη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής, ο Κασσελάκης είχε ανακοινώσει από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την απόφασή του για διαγραφή των Δημήτρη Βίτσα, Πάνου Σκουρλέτη, Νίκου Φίλη με τα εξής λόγια:
«Σε όσους με εμπιστεύθηκαν, αλλά και σε όσους εμπιστεύθηκαν την διαδικασία εκλογής προέδρου από τη βάση: Είστε ισότιμα μέλη με μένα και κάθε άλλο στέλεχος. Λίγη υπομονή ακόμα. Ο ελιτισμός φεύγει και θα πάρετε τη δύναμη στα χέρια σας.»
Είναι σαφές. Ο Κασσελάκης με αυτή του την ανάρτηση είχε ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΙΛΕΙ την απόφασή του για δημοψηφισματική επίλυση του ζητήματος των διαγραφών είκοσι μέρες πριν τη διατυπώσει ευθέως. Η προαναγγελία καθιστούσε σαφές και το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτής του της ενέργειας. Πρόκειται για το ιδεολόγημα της «αδιαμεσολάβητης σχέσης» του «ηγέτη» με τον «λαό» ή τη «βάση», όπου ο «κακός» είναι ο «ελιτισμός» των δημοκρατικών θεσμών. Ο σκοπός του Κασσελάκη είναι να καταργήσει το κόμμα ως σύνολο δημοκρατικών θεσμών και να το υποκαταστήσει με την «αδιαμεσολάβητη σχέση». Πρόκειται βέβαια για την ουσία του φασισμού, όπως υποδηλώνεται και από την έσχατη δημαγωγία της φράσης: «…θα πάρετε τη δύναμη στα χέρια σας». Πώς συνδυάζονται όμως τούτο το φασιστοειδές ιδεολόγημα και η αντίστοιχη πρακτική με την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού;
Οπως είχα επισημάνει σε προηγούμενο άρθρο μου, η νεοφιλελεύθερη θεωρία που κυρίως καθοδηγεί την πρακτική του Κασσελάκη είναι η θεωρία του «ανθρώπινου κεφαλαίου». Σύμφωνα με την οποία η κοινωνία αποτελείται από «άτομα-επιχειρήσεις», όπου κάθε άτομο είναι ο «επιχειρηματίας του εαυτού του». Ετσι, εξομοιώνονται καπιταλιστές και εργαζόμενοι, και το ότι οι μεν είναι πλουσιότεροι από τους δε οφείλεται απλώς στο ότι η «απόδοση» του «κεφαλαίου» των μεν, δηλαδή του «εαυτού τους», είναι καλύτερη από εκείνην των δε.
Ο Κασσελάκης λοιπόν αντιλαμβάνεται ακριβώς τον εαυτό του ως «άτομο-επιχείρηση» – σε ακραίο βαθμό. Εχει ενσωματώσει πλήρως τη θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου. Από τη στιγμή όμως που μετακινήθηκε από τη σφαίρα των επιχειρήσεων στη σφαίρα της πολιτικής, έπρεπε να προσαρμόσει ανάλογα την επιχειρηματική του στρατηγική. Γνωρίζει πως το χρηματικό κέρδος διά του οποίου μετριέται η εκάστοτε «απόδοση κεφαλαίου» δεν ισχύει στην πολιτική – τουλάχιστον όχι άμεσα. Τα κριτήρια της αποδοτικότητας στην πολιτική ο Κασσελάκης τα αντιλαμβάνεται με όρους εντυπωσιασμού. Τι είναι αυτό που θα τραβήξει την προσοχή των μίντια και θα εντυπωσιάσει το κοινό τους. Εξ ου και το μονόζυγο στο κάγκελο του ΕΕΕΕΚ Καλλιθέας, το φτυάρι με τις λάσπες στη Θεσσαλία, και ούτω καθεξής.
Στο εσωκομματικό πεδίο, αντιμετώπισε το ίδιο το κόμμα ως επιχείρησή του. Εκεί που οι κανονικές επιχειρήσεις πουλάνε εμπορεύματα στους καταναλωτές με σκοπό το κέρδος, ο Κασσελάκης αποφάσισε να «πουλήσει» εξουσία στον «λαό» με σκοπό την καταξίωσή του ως «ηγέτη». Ηλπιζε πως ο «λαός» του ΣΥΡΙΖΑ θα ενθουσιαζόταν με την εξουσία που του παρέχει να καθαιρέσει εκείνος τις «ελίτ» των στελεχών που τόλμησαν να αμφισβητήσουν τον ηγέτη του. Το νεοφιλελεύθερο θράσος του όμως συνάντησε τα όριά του στην οικτρή αποτυχία της ομιλίας του στην Κεντρική Επιτροπή.
Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι ομότιμος καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
