Ρεπορτάζ μεγάλης εφημερίδας έγραφε πως «η κυβέρνηση ανησυχεί με πιθανή επιστροφή της ακροδεξιάς στη Βουλή». Ως ακροδεξιά εννοείται το σχήμα Κασιδιάρη∙ η Ελληνική Λύση δεν αποτελεί για την εφημερίδα σχήμα ακραίο.
Έχουμε μπροστά μας 18 μήνες με διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις ως τις ευρωεκλογές του 2024. Θα φέρει η μακρά εκλογική περίοδος μια νέα κανονικοποίηση της άκρας δεξιάς; How far(right) can we get? Πόσο ακροδεξιά μπορούμε να φτάσουμε;
Μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, το πολιτικό σύστημα απέκοψε καθυστερημένα το βίαιο άκρο, αφομοιώνοντας όμως –με προεξάρχουσα τη ΝΔ- μέρος του ιδεολογικού του οπλοστασίου. Πρόκειται για τη μείζονα κανονικοποίηση της ακροδεξιάς.
Μπορεί να μην καταγράφει ποσοστά του παρελθόντος αλλά σε κύρια θέματα της δημόσιας ατζέντας φαίνεται δυναμωμένη. Στο προσφυγικό η κυβέρνηση υλοποιεί δόγμα Κασιαδιάρη και Θ. Πλεύρη: αποτροπή με κάθε ανθρώπινο κόστος.
Στη δημόσια τάξη, η καταστολή ως βασική, ενίοτε μόνη, τακτική αποτελεί αποτύπωμα ακροδεξιάς ηγεμονίας. Το ίδιο και η ατιμωρησία για περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας. Στην πολιτογράφηση μεταναστών η υπουργία Βορίδη βασίζεται στο «Δε θα γίνεις Έλληνας ποτέ». Στην εκπαιδευτική πολιτική είναι διαρκής η ώσμωση με τον ακραίο νεοσυντηρητισμό (π.χ. πρόγραμμα για το «αγέννητο παιδί»).
Από την άλλη, ανησυχητικό επίσης ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης σε γενικές γραμμές δεν «δίνουν μάχες» για αυτά τα θέματα. Μάλλον τα θεωρούν αδιάφορα ή και αντιδημοφιλή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η υπερψήφιση του έκτακτου επιδόματος στους ένστολους τις ημέρες της δολοφονίας του 16χρονου Ρομά.
Η στροφή της κοινωνίας σε συντηρητικότερες θέσεις πιέζει το πολιτικό σύστημα, η μετατόπιση του πολιτικού συστήματος κανονικοποιεί αντιδραστικές θέσεις. Μια αμφίδρομη διαδικασία, ένας φαύλος κύκλος. Η μεγάλη έρευνα του Σημείου «Ακροδεξιές τάσεις στην ελληνική κοινωνία, 2022» έδειξε ακριβώς αυτό.
Υποστήριξη σε καταστολή και αυστηρές ποινές, νοσταλγία για «εθνικές» πολιτικές δυνάμεις, ρατσισμός για Ρομά και Εβραίους. Υπολογίσιμο μέρος του κοινωνικού σώματος απορρίπτει συνολικά τις προοδευτικές ιδέες. Ειδικά για τους νέους, έντονη η συντηρητική αναδίπλωση σε ό,τι θεωρείται εθνική/ πολιτισμική ταυτότητα σε συνδυασμό με τάσεις συνολικής απόρριψης του πολιτικού προσωπικού.
Αν ληφθεί υπόψη η κοινωνική διαστρωμάτωση με μορφωτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά, φαίνεται η «βαθιά Ελλάδα» της επισφάλειας και της υστέρησης, δεκτική στον αντιδραστικό αντισυστημικό λόγο. Ένας σκληρός πυρήνας εγκολπωμένων αντιδραστικών αντιλήψεων προσεγγίζει το 7.5%. Γύρω από αυτόν, περίπου 16% δείχνει παρόμοιες τάσεις. Αθροιστικά, 25% του δείγματος υιοθετούν ή τείνουν να υιοθετήσουν όλη την αντιδραστική ατζέντα. Δεν αυτοπροσδιορίζονται ως ακροδεξιοί αλλά ως συντηρητικοί. Ένα δυνάμει έτοιμο ακροατήριο για μια alt-right δύναμη.
Στη μακρά εκλογική περίοδο, πολλοί θα διεκδικήσουν το ακροδεξιό κομμάτι της πίτας. Δεν είναι όλοι αμιγείς νεοφασίστες∙ οι περισσότεροι εκστρατεύουν κατά του κοσμοπολιτισμού και της παγκοσμιοποίησης. Δεξιός λαϊκισμός με έμφαση στα ζητήματα που γεννούν πολιτισμική σύγκρουση (cultural wars).
Είναι λόγος «δικαιωματικός από την ανάποδη»: καταγγέλλει το «αριστερό μονοπώλιο» στην ευαισθησία και τα δικαιώματα και αντιπαραθέτει διεκδικητικά τα δικαιώματα στο έθνος, την πατρίδα, τη θρησκεία, την παράδοση και την οικογένεια. Μην υποτιμάμε την απελευθερωτική σωτηριολογική του δύναμη. Προβάλλει την εθνική περιχαράκωση ως όραμα σε εποχή χωρίς οράματα, πολλαπλών κρίσεων και χαμηλών προσδοκιών. Λόγος που συγκινεί τους ηττημένους της οικονομικής κρίσης και του κοινωνικού κατακερματισμού.
Και κάτι κρίσιμο στη συγκυρία: το ακροατήριο της alt-right είναι δεκτικό στην απολυταρχική άσκηση εξουσίας, την απόρριψη του πολιτικού πλουραλισμού, την απομείωση του κράτους δικαίου και της διάκρισης των εξουσιών. Δεν έχει λοιπόν κανένα πρόβλημα με τις υποκλοπές, την αδρανοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών ή τη χειραγώγηση της ενημέρωσης. Όσα θεσμικά ζητήματα θέτει η αντιπολίτευση αφήνουν αδιάφορο αυτό το μέρος του εκλογικού σώματος.
Πόσο (ακρο)δεξιά μπορεί να φτάσει η δεξιά για να συγκρατήσει αυτές τις ψήφους; Υπάρχει φραγμός; Η συνύπαρξη με τους εθνικιστές στα συλλαλητήρια για τη Μακεδονία δε γεννά αισιοδοξία. Η παρούσα ηγεσία της συντηρητικής παράταξης, παρά τη φιλελεύθερη ρητορική, έχει αποδυναμώσει τη στεγάνωσή της απέναντι στην ακροδεξιά. Εξάλλου, υπάρχουν πλέον διακριτοί ακροδεξιοί σπόνδυλοι στη ραχοκοκαλιά της ελληνικής δεξιάς, ο alt-right λόγος τείνει να κυριαρχεί σε αρκετά της στελέχη. Να μια ακόμα όψη κανονικοποίησης: η αποικιοποίηση της συντηρητικής παράταξης από νομάδες της ακροδεξιάς.
Πώς στεκόμαστε απέναντι στην διάχυση αυτών των αντιλήψεων; Καλούμαστε να απαντήσουμε στις αγωνίες των μεσοστρωμάτων που πιέζονται ασφυκτικά χωρίς να υποχωρήσουμε σε θέσεις πιο συντηρητικές. Και πρέπει να απαντήσουμε στον –σχεδόν υπαρξιακό- φόβο αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας χωρίς να τον απαξιώνουμε με ευκολία σαν ακροδεξιό αντανακλαστικό. Χρειαζόμαστε λοιπόν πειστικό αντι-αφήγημα.
Ένα παράδειγμα: να μην υποκύψουμε στον ποινικό λαϊκισμό που ζητάει κρεμάλες και ισόβια αλλά να μιλήσουμε ουσιαστικά στο «κοινό αίσθημα» που πληγώνεται από το έλλειμμα δικαιοσύνης. Δεν αρκεί δηλαδή να επικαλούμαστε ως αυταπόδεικτη την αξία της Δημοκρατίας, παραβλέποντας πόσο διαβρωμένη φαίνεται η ευρωπαϊκή και ελληνική δημοκρατία στα μάτια τεράστιων στρωμάτων, ιδίως νέων ανθρώπων.
Τέλος, έχει και η συντηρητική παράταξη δουλειά για να συμμαζέψει το σπίτι της. Όσοι συντηρητικοί ανησυχούν πρέπει να αντιδράσουν. Αν δεν το κάνουν, οι νομάδες θα έχουν πάρει το μαγαζί.
*Ο Κωστής Παπαϊωάννου, είναι Διευθυντής του Σημείου για τη μελέτη και αντιμετώπιση της ακροδεξιάς
