Οι ευρωεκλογές συγκροτούν νέα πολιτική αρχιτεκτονική. Η παραδοσιακή Δεξιά διατηρεί την πρωτιά, η ακροδεξιά ενισχύεται περισσότερο από όλες τις πολιτικές οικογένειες και «επικοινωνεί» προνομιακά με τους δυσαρεστημένους. Κόμματα επί το πλείστον «μετα-φασιστικά», παίζουν κοινοβουλευτικά, επενδύουν στα χαρακτηριστικά των ηγετών τους, σπάνε την πολιτική απομόνωση. Η ακροδεξιά επιδιώκει να ορίσει την ατζέντα και – όπου μπορεί – να κυβερνήσει. Μέρος του προγραμματικού της λόγου είναι επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική στο μεταναστευτικό. Συνδυάζει διπλό λόγο: σκληρή ρητορική σε «ταυτοτικά» θέματα ευρωπαϊκού πολιτισμού, αξιών που «κινδυνεύουν», αντιμεταναστευτική, αντι-ΛΟΑΤΚΙ και γενικά αντι-woke αφενός. Σκληρές συστημικές επιλογές στην οικονομία, την πολιτική ασφάλειας, την εξωτερική πολιτική αφετέρου.
Σπάει η «υγειονομική ζώνη» του αποκλεισμού: κόμματα της παραδοσιακής Δεξιάς και μερίδα των ΜΜΕ επιλέγουν πολιτικές συμπερίληψης της ακροδεξιάς, ανακαλύπτουν μια «καλή» εκδοχή ακροδεξιάς (φιλοευρωπαϊκή φιλονατοϊκή, φιλελεύθερη) η οποία πλέον αποστιγματίζεται. Με αυτήν μπορούν να συνεργαστούν για να αντιμετωπίσουν την «κακή» Ακροδεξιά που είναι αντιευρωπαϊκή, ρωσόφιλη και θετική στην κρατική παρέμβαση στην οικονομία.
Επίδραση βλέπουμε και στους πολιτικούς της αντιπάλους, διαμορφώνεται μια «Συντηρητική Αριστερά», οικονομικά προοδευτική, αλλά πολιτικά-πολιτισμικά συντηρητική και αντιμεταναστευτική: Βάγκεκνεχτ στη Γερμανία, Κίνημα «Πέντε Αστέρων», τμήματα της ελληνικής Αριστεράς που υιοθετούν αντιδραστικά και ηθικολογικά σχήματα.
Το Λαϊκό Μέτωπο ενόχλησε πολύ
Ένας 40χρονος Γάλλος ψηφοφόρος έχει περάσει την ενήλικη πολιτική ζωή του με την πίεση να ψηφίζει όποιον είναι απέναντι στον Λεπέν και τη Λεπέν, όση δυσφορία και αν αυτό του προκαλεί, όσο κακή κι αν είναι η υποψηφιότητα. Μοιάζει με το παραμύθι του κακού λύκου. Κάθε φορά έπιανε όλο και λιγότερο. Και ενώ στις εκλογές αυτές φαινόταν ότι ο κακός λύκος θα νικούσε, το Λαϊκό Μέτωπο ανέτρεψε το σκηνικό. Πολύτιμο μάθημα η δύναμη του λαϊκού παράγοντα. Πολύτιμη και η αναβίωση της αντιφασιστικής μνήμης ως κυτταρικού στοιχείου της δημοκρατίας που κινητοποιεί το πλήθος.
Το Λαϊκό Μέτωπο ενόχλησε λιγότερο την ακροδεξιά, περισσότερο την mainstream κεντροδεξιά και τον χώρο που αποκαλείται ακραίο κέντρο. Είδαμε από την πρώτη στιγμή να συμψηφίζεται ο κίνδυνος μιας «αλλοπρόσαλλης αριστεράς» του Μελανσόν με το κίνδυνο μιας «λαϊκιστικής ακροδεξιάς» της Λεπέν. Παρόμοια και η αμηχανία που προκάλεσε το εκλογικό αποτέλεσμα στην ελληνική κυβερνητική παράταξη με την προσπάθεια να κρατηθούν αποστάσεις από το έως πρόσφατα ζηλευτό μακρονικό πρότυπο.
Σημαντικό μάθημα και ο καιροσκοπισμός του Μακρόν: δηλώνει εμφατικά πως δεν κέρδισε κανείς για να μην αναγνωρίσει τη νίκη της Αριστεράς και την δική του ήττα. Σχολή πολιτικής που δεν διστάζει να θέσει σε διακινδύνευση βασικές αρχές του μεταπολεμικού πολιτικού οικοδομήματος στην Ευρώπης προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία.
Για το Λαϊκό Μέτωπο και την Ελλάδα
Ας αποφύγουμε τις αβάσιμες προσδοκίες: το εκλογικό σύστημα, η διαφορετική εγγύτητα και ένταση του ακροδεξιού κινδύνου και η διαφορετική πολιτική αρχιτεκτονική δεν επιτρέπουν ευθείας αναλογίες με τη Γαλλία. Ωστόσο η Γαλλία δίδαξε πως η διοχέτευση της δυσφορίας δεν οδηγεί μονόδρομα στην ακροδεξιά.
Τώρα, σε περίοδο ρηγμάτωσης του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος και θεσμικής απαξίωσης (Τέμπη, υποκλοπές, ακρίβεια, κατάρρευση ΕΣΥ) οι συνθήκες είναι κρίσιμες. Αν δεν υπάρξει προοδευτική αριστερή εναλλακτική, η δυσαρέσκεια μπορεί να αποκτήσει ακροδεξιά γόμωση. Δεν μπορεί όμως η μόνη πίεση προς την Νέα Δημοκρατία να προέρχεται από τον χώρο δεξιά της, όπως συμβαίνει σήμερα. Η χώρα δεν αντέχει νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση με ακροδεξιά αντιπολίτευση, σε διαρκή ώσμωση και συνδιαλλαγή μαζί της. Προκύπτει πιεστικά η ανάγκη για μια πολιτική δύναμη που θα προσφέρει εναλλακτική.
Μπορεί η εναλλακτική να είναι μια γενικόλογη στρογγυλή κεντροαριστερά; Μάλλον όχι. Μπορεί να είναι μια πουριτανική, καθαρή και αμόλυντη αριστερά; Μάλλον όχι. Εκεί βρισκόμαστε σήμερα, στις δύο αυτές αρνήσεις.
Αυτή η ζητούμενη εναλλακτική επιχειρείται να οριστεί αποκλειστικά με όρους προσώπων και πολιτικού μάρκετινγκ, να βρεθεί πρώτα ο πωλητής και μετά το προϊόν. Όμως το πρόβλημα στο χώρο αριστερά της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι πρωτίστως πρόβλημα προσώπων. Φυσικά υπάρχει ζήτημα αξιόπιστης πολιτικής ηγεσίας. Οι δύο κύριοι πολιτικοί φορείς του χώρου έχουν τεράστιο ζήτημα εκπροσώπησης, ο ένας μάλιστα το βιώνει με όρους πολιτικού εκφυλισμού. Αλλά το πρόβλημα είναι βαθιά πολιτικό.
Στις αυτοδιοικητικές εκλογές υπήρξε επιτέλους κινητικότητα. Τα αποτελέσματα δημιούργησαν προσδοκίες, άνοιξαν πεδία συγκλίσεων, εμφανίστηκαν πρόσωπα και σχήματα νέα που γέννησαν ελπίδες. Κάποια από τα πρόσωπα αυτά επιδιώκουν σήμερα να γίνουν εκφραστές μεγαλύτερων ελπίδων και πολιτικών αιτημάτων. Είναι τεράστιο το στοίχημα και το βάρος που διεκδικούν να σηκώσουν, μακάρι να συμβάλουν στη συγκρότηση εναλλακτικής πολιτικής πρότασης. Χρήσιμο θα είναι να κρατήσουν αυτή την αρχή: απαιτούνται συνεκτικές ιδέες και προγραμματικός πολιτικός λόγος με γωνίες. Δεν αρκεί η απλή εναλλαγή προσώπων.
Πώς προχωράμε; Πολιτική συζήτηση και πρόγραμμα
Το στοίχημα λοιπόν είναι η αναζήτηση των βασικών πεδίων για προγραμματικές συγκλίσεις. Ενδεικτικά θέματα: παραγωγικό μοντέλο και σχέση οικονομίας, υπερτουρισμού και κλίματος, στάση απέναντι στα δημόσια αγαθά, δημόσια υγεία, αντιμετώπιση ακρίβειας και φτώχειας, προστασία της εργασίας, καταπολέμηση της ακροδεξιάς ως αυτοτελές πολιτικό ζητούμενο. Μπορεί άλλος να προτείνει άλλες θεματικές, αλλά δε βρίσκω πώς αλλιώς θα προχωρήσουμε αν όχι με συζήτηση για λίγα και σοβαρά θέματα.
Η μάχη απέναντι στην ακροδεξιά προϋποθέτει να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια «ασφάλεια», να της δώσουμε το πλήρες της περιεχόμενο και να παύσει να ταυτίζεται με την ασφάλεια της Δεξιάς με το πηλίκιο. Να οικειοποιηθούμε δηλαδή την ασφάλεια που καπηλεύονται όσοι έχουν κατασκευάσει συνθήκες καθολικής επισφάλειας. Για το σκοπό αυτόν χρειάζεται μια συζήτηση προγραμματική σε τέσσερις άξονες:
1. Κλιματική ασφάλεια και πρόσβαση στα οικουμενικά κοινά που είναι αναγκαία για τη ζωή και την ευημερία των ανθρώπων. Συλλογική προσαρμογή και ανθεκτικότητα στην κλιματική κρίση.
2. Γεωπολιτική ασφάλεια και ειρήνη. Αυτό πρϋποθέτει να αναζητήσουμε μια καλώς νοούμενη αντίληψη εθνικού συμφέροντος στη βάση διεθνών κανόνων δικαίου. Τα «εθνικά δίκαια» δεν είναι πλάκες του Μωυσή, δε μπορεί να έχουμε πάντα δίκιο σε όλα.
3. Ασφάλεια του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Μια δημοκρατία χωρίς θεσμικά αντίβαρα διολισθαίνει προς την ανελεύθερη δημοκρατία και απειλείται από την ακροδεξιά και την αντιπολιτική.
4. Έμφυλη ασφάλεια, ισότητα, προστασία των ευάλωτων ομάδων.
Η συζήτηση για τα πρόσωπα και τα κομματικά σχήματα έπεται, είμαι μάλιστα σίγουρος ότι κάποιοι μνηστήρες της κεντροαριστεράς θα αυτοαποκλειστούν: δε θα μπορούν να αντεπεξέλθουν σε μια τέτοια απαιτητική προγραμματική διαδικασία που ξεχωρίζει τις δυνάμεις της προόδου από «fake προοδευτικούς».
Εν κατακλείδι, αν και με ανακούφιση είδαμε τι σημαίνει κινητοποίηση απέναντι στον μεταφασισμό δε συντρέχουν όροι Ελληνικού Λαϊκού Μετώπου. Στην περίπτωσή μας η ακροδεξιά απειλή δεν είναι επαρκής παράγοντας για βιώσιμες συμπράξεις. Χρειάζεται ουσιαστικό πολιτικό περιεχόμενο. Αυτό προς το παρόν λείπει.
*το κείμενο βασίζεται στην παρέμβαση του συντάκτη στην εκδήλωση της Νέας Αριστεράς «Νέο Λαϊκό Μέτωπο – Παράδειγμα για όλη την Ευρώπη», που πραγματοποιήθηκε στις 16 Ιουλίου στην Πλατεία Αυδή.
Κωστής Παπαϊωάννου
