Πριν λίγες μέρες παρουσιάστηκε η ελληνική έκδοση του βιβλίου Ο Μαρξ στο ανθρωπόκαινο. Προς την ιδέα ενός κομμουνισμού της αποανάπτυξης, του Κοχέι Σαίτο ( Kohei Saito), εκδόσεις Πλέθρον. Έχω διαβάσει την αγγλική έκδοση και πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό βιβλίο το οποίο σίγουρα θα συζητηθεί και στην Ελλάδα όπως έχει γίνει διεθνώς. Όμως το δικό μου σημείωμα δεν αφορά τα περιεχόμενα του βιβλίου, αλλά τον τίτλο του.
Ο όρος «Ανθρωπόκαινο» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2000 από τον ειδικό σε ατμοσφαιρικά φαινόμενα Πολ Κρούτσεν και γρήγορα υιοθετήθηκε διεθνώς, χωρίς πολλές σκέψεις και χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, καταλήγοντας σε buzz word. Οι περισσότεροι/ες που έγραφαν για την κλιματική κρίση, για τις ακραίες καταστροφές που προξενούν οι μεγάλες εταιρίες-ρυπαντές του πλανήτη, χρησιμοποιούσαν τον όρο γιατί τόνιζε τη σημασία της ανθρώπινης παρέμβασης στην κλιματική αλλαγή. Η συζήτηση είχε ανάψει για τα καλά γιατί οι κοινωνικοί επιστήμονες τόνιζαν ότι δεν έχει νόημα η αναζήτηση ευθυνών για την καταστροφή του πλανήτη από το ανθρώπινο γένος γενικά. Δεν μπορεί να μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι οι φτωχοί του Παγκόσμιου Νότου με τη Schell, τη BP, τις εξορυκτικές βιομηχανίες ή την καταναλωτική μανία του Παγκόσμιου Βορρά. Γι’ αυτό ορισμένοι είχαν προτείνει το «Καπιταλόκαινο» (Capitalocene) για να τονίσουν τον ρόλο του κεφαλαίου και του καπιταλισμού στην καταστροφή της φύσης. Αυτό κάνει και ο Σαίτο στο βιβλίο του, μόνο που γράφτηκε όταν ο όρος «Ανθρωπόκαινο» ήταν ακόμη αποδεκτός.
Οι εποχές του γεωλογικού χρόνου έχουν καθιερωθεί και τεκμηριωθεί από τις λεπτομερείς μελέτες της Διεθνούς Επιτροπής Στρωματογραφίας, τμήμα της Διεθνούς Ένωσης Γεωλόγων, η οποία έχει κοινές επιτροπές με την αντίστοιχη Διεθνή Ένωση Γεωγράφων. Η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας όρισε λοιπόν το 2019 μια ομάδα εργασίας για να εξετάσει αν το ανθρωπόκαινο, ως εποχή της Γεωλογικής Χρονικής Κλίμακας με έναρξη το 1950, μπορεί να αντικαταστήσει το Ολόκαινο, την εποχή δηλαδή που ζούμε τώρα, μετά την ύστερη παγετώδη εποχή. Θυμίζω ότι οι γεωλογικές εποχές πριν από το Ολόκαινο υπολογίζονται σε εκατομμύρια χρόνια, π.χ. στο Πλειστόκαινο, πιο πριν στο Πλειόκαινο, κ.ο.κ. Έπειτα από πέντε χρόνια στις 26 Μαρτίου 2024, η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας (IUGS) εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:
«Με την εξουσιοδότηση του προέδρου και του γενικού γραμματέα της IUGS και εκ μέρους της Διεθνούς Επιτροπής Στρωματογραφίας και μετά από σχετική ψηφοφορία, απορρίπτουμε την πρόταση για Ανθρωπόκαινο Περίοδο, ως μια τυπική ενότητα/μονάδα της Γεωλογικής Χρονικής Κλίμακας»
(βλ. quaternary.stratigraphy.org/working-groups/antropocene)
Τόμπολα; Και ναι και όχι. Από τη μια πλευρά τα κριτήρια που χρησιμοποιούν οι στρωματογράφοι, όπως τα περιέγραψαν αναλυτικά στο σχετικό υπόμνημα, δεν συνηγορούσαν για ορισμό του ανθρωπόκαινου, ως νέα γεωλογική ενότητα/μονάδα. Από την άλλη, οι επιστημονικές συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και τα άλλα γνωστά δεν συμβαίνουν εν κενό, αλλά σε συγκεκριμένες κοινωνικο-πολιτικές συγκυρίες. Ίσως μετά απο χρόνια μια άλλη επιτροπή, με άλλα δεδομένα, να καταλήξει έπειτα από μελέτες και ψηφοφορία σε άλλα αποτελέσματα. Η επιστήμη είναι πλήρης παραδειγμάτων που αναιρούν προηγούμενες βεβαιότητες.
Μπορεί λοιπόν για τους στρωματογράφους να ζούμε ακόμη στο Ολόκαινο, αυτό όμως δεν λέει πολλά στα χιλιάδες θύματα της κλιματικής κρίσης που αναζητούν ένα μέλλον διαφορετικό από αυτό που τους έχει προδιαγράψει ο καταστροφικός καπιταλισμός. Ο Σαίτο αναζητά την απάντηση στην ιδέα ενός κομμουνισμού της αποανάπτυξης (ή απομεγένθυσης, πιο σωστά). Ανοίγει έτσι μια σημαντική συζήτηση η οποία, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι το ανθρωπόκαινο, επείγει και στα καθ’ υμάς. Ωστόσο, καλόν είναι αν χρησιμοποιείτε το ανθρωπόκαινο ως όρο-ομπρέλα, να γνωρίζετε ότι σήμερα δεν έχει επιστημονική τεκμηρίωση.
Κωστής Χατζημιχάλης
