Τη συνέντευξη πήρε η Ζωή Γεωργούλα
Πώς περιγράφεται η κατάσταση σήμερα στο χώρο του πολιτισμού και της δημιουργίας;
Οι άνθρωποι του πολιτισμού και της δημιουργικής οικονομίας –μουσική, θέατρο, χορός, κινηματογράφος, βιβλίο, εικαστικά– έχουν μείνει χωρίς κανένα εισόδημα λόγω των περιοριστικών μέτρων. Μεγάλα προβλήματα αντιμετωπίζει και η καλλιτεχνική εκπαίδευση (ωδεία, δραματικές σχολές, σχολές χορού κ.λπ.). Επιπλέον, τα έσοδα από πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα έχουν μηδενιστεί, εξαιτίας της αναστολής λειτουργίας επιχειρήσεων που είναι χρήστες έργων πνευματικής δημιουργίας (καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.λπ.). Παράλληλα, υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και τις παραγωγές της θερινής περιόδου, που είναι ζωτικής σημασίας για το χώρο. Η υγειονομική αυτή κρίση, δηλαδή, βρήκε τους ανθρώπους του πολιτισμού στη χειρότερη δυνατή στιγμή του ετήσιου κύκλου εργασίας τους.
Οι άνθρωποι του πολιτισμού αποτελούν ένα από τα πλέον ευάλωτα κομμάτια της κοινωνίας, κάτι που αναγνωρίζεται παγκοσμίως. Ο πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, υπερελαστικοποιημένες σχέσεις εργασίας, μικρό και πολύ μικρό μέγεθος επιχειρήσεων –συχνά συνεταιριστικά σχήματα και καλλιτεχνικές ομάδες– αλλά και περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνική προστασία. Ως προς τον κορονοϊό, αυτός ο τομέας της οικονομίας υπήρξε από τους πρώτους που η λειτουργία τους ανεστάλη και πιθανότατα θα είναι από τους τελευταίους που θα επαναλειτουργήσουν. Μάλιστα, ενδεχομένως αυτό θα γίνει με τέτοιους περιορισμούς ως προς τη συνάθροιση κοινού που μπορεί να μην είναι βιώσιμη η λειτουργία του.
Οι εργαζόμενοι αυτού του χώρου, αλλά και οι επιχειρήσεις, είναι από τους πρώτους που σταμάτησαν να έχουν εισόδημα και δεν ξέρουν πότε θα μπορέσουν να έχουν ξανά εισόδημα. Έτσι ζούμε ένα κοινωνικό «παράδοξο»: Ο πολιτισμός να παίζει σημαντικό ρόλο για την κοινωνική συνοχή και την ανόρθωση ηθικού της κοινωνίας, να αποτελεί καταφύγιο την περίοδο του εγκλεισμού μας στο σπίτι, να φέρνει κοντά τις ψυχές των ανθρώπων παρά τη φυσική απόσταση, να μας δίνει προοπτική και ελπίδα για την επόμενη μέρα. Την ίδια στιγμή, όμως, να τίθεται έντονα ένα ζήτημα επιβίωσης για όλους τους ανθρώπους του, δημιουργούς, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, μουσικούς, τραγουδιστές, χορευτές, ανθρώπους του βιβλίου, εικαστικούς, κινηματογραφιστές, τεχνικούς ήχου και φώτων και πολλούς άλλους εργαζόμενους σε μια ευρεία γκάμα καλλιτεχνικών, τεχνικών και υποστηρικτικών επαγγελμάτων, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε και όλους αυτούς που είναι στα παρασκήνια, πίσω από την κάμερα, δεν τους βλέπουμε ούτε τους ακούμε αλλά χωρίς αυτούς δεν υπάρχει παραγωγή πολιτισμού.
Η κυβέρνηση φαίνεται να προκρίνει ως αντιμετώπιση αυτού του πολύ σημαντικού ζητήματος αφενός τη διατύπωση ότι έχει εντάξει στα μέτρα κωδικούς που αφορούν αυτό το χώρο, αφετέρου την ανακοίνωση –προ δεκαπενθημέρου– από την αρμόδια υπουργό χρηματοδοτικού πακέτου 15 εκατ. ευρώ. Τι φτάνει από αυτά στους δημιουργούς;
Η κυβέρνηση διαχειρίζεται και αυτό το ζήτημα με επικοινωνιακό και όχι ουσιαστικό τρόπο. Αφενός αρκείται να πει ότι έχει συμπεριλάβει στα μέτρα στήριξης τους κωδικούς που αφορούν τον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα της οικονομίας. Όμως ξεχνάει τους ανθρώπους. Οι προϋποθέσεις που ζητά για ένταξη δεν λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες που προαναφέραμε. Για παράδειγμα, πάρα πολλοί σε αυτό το χώρο εργάζονται από τη μια δουλειά στην άλλη με πολύ μικρής διάρκειας συμβάσεις, ακόμα και ημερήσιες. Ωστόσο, εξαιτίας της μειωμένης προσέλευσης κοινού και του γενικότερου κλίματος που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, συναυλίες, πολιτιστικές εκδηλώσεις, παραγωγές, γυρίσματα κ.λπ. άρχισαν να ακυρώνονται ήδη από τα τέλη Φεβρουαρίου, οπότε και σταμάτησαν να υπογράφονται συμβάσεις, δηλαδή πριν προχωρήσει η κυβέρνηση στα περιοριστικά μέτρα που ανακοινώθηκαν στα μέσα Μαρτίου. Ο χώρος του θεάματος και ακροάματος αριθμεί περί τους 40.000 εργαζόμενους, από αυτούς υπολογίζεται ότι περίπου οι μισοί δεν καλύπτουν τις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί, με αποτέλεσμα να μην έχουν καμία προστασία. Οι συντηρητικές εκτιμήσεις μιλούν για 15.000 επισφαλώς εργαζόμενους στο χώρο του πολιτισμού που έχουν βρεθεί εκτός εργασίας, χωρίς να λαμβάνουν επίδομα ανεργίας αλλά και χωρίς να εντάσσονται στις μέχρι σήμερα εξαγγελθείσες ρυθμίσεις προστασίας της κυβέρνησης. Όλοι αυτοί έχουν αφεθεί επί ξύλου κρεμάμενοι, παραμένοντας αόρατοι για την κυβέρνηση.
Αφετέρου, το υπουργείο Πολιτισμού –για τη στήριξη του σύγχρονου πολιτισμού συνολικά και σε μια βάση μεσοπρόθεσμη, όχι άμεση– εξήγγειλε ένα πακέτο 15 εκατ. ευρώ. Πρώτον, αφενός πρόκειται για 10 εκατ. ευρώ, αφού αυτά αποτελούν το «νέο χρήμα» που δόθηκε από το υπουργείο Οικονομικών, ενώ τα υπόλοιπα 5 εκατ. προέρχονται από τον υπάρχοντα προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ, ανακυκλώνοντας ήδη υπάρχοντα προγράμματα. Ανεξαρτήτως αυτού, είτε θέλουν να τα λένε 10 είτε 15 εκατ., το όλο ποσό ίσα-ίσα φτάνει να αναπληρώσει αυτά που η τωρινή κυβέρνηση περιέκοψε από τον προϋπολογισμό του ΥΠΠΟ, σε σύγκριση με τον προϋπολογισμό του 2019 της προηγούμενης κυβέρνησης. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, έχουμε όχι αύξηση κονδυλίων αλλά αναπλήρωση περικοπών, που θα μπορούσε ίσως να καλύψει τρέχουσες ανάγκες αλλά σε καμία περίπτωση δεν αρκεί για να αντιμετωπίσει μια κρίση και μάλιστα τέτοιας έντασης και μεγέθους σαν αυτή που βιώνει ο χώρος της δημιουργίας και του πολιτισμού.
Δεύτερον, ας δούμε ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε την πραγματική διάσταση των οικονομικών μεγεθών. Η προηγούμενη κυβέρνηση στον τομέα της δημιουργικής οικονομίας είχε συστήσει το Εθνικό Κέντρο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ), το οποίο προχώρησε σε σημαντικές χρηματοδοτήσεις για την παραγωγή οπτικοακουστικών έργων (κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, ντοκιμαντέρ, animation), με διασφαλισμένους πόρους 75 εκ. από το ΠΔΕ. Παράλληλα, είχε ετοιμάσει ένα ταμείο εγγυοδοσίας και ένα ταμείο επιχειρηματικών συμμετοχών που συνολικά κινητοποιούσαν πόρους 100 εκατ. ευρώ για οπτικοακουστικές παραγωγές. Πρόκειται για ένα σχέδιο το οποίο δυστυχώς η τωρινή κυβέρνηση δεν προχώρησε. Αφαίρεσε δηλαδή μόνο από έναν τομέα του πολιτισμού, τις οπτικοακουστικές παραγωγές, 100 εκατ. ευρώ και έρχεται εν μέσω κρίσης να ανακοινώσει ότι δίνει 15 εκατ. ευρώ σε όλους τους τομείς του σύγχρονου πολιτισμού…
Συνοψίζοντας, τη στιγμή που σε ολόκληρη την Ευρώπη οι κυβερνήσεις έσπευσαν και ανακοίνωσαν γενναία οικονομικά και κοινωνικά πακέτα για τη στήριξη του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα, τα πολυδιαφημισμένα 15 εκ. της κυβέρνησης στην Ελλάδα περνούν κάτω από τον πήχη των πραγματικών οικονομικών αναγκών που προκαλεί η υγειονομική κρίση. Πέραν αυτού, αναμένουμε να δούμε και με ποιο τρόπο θα εφαρμοστεί αυτή η εξαγγελία στην πράξη.
Φαίνεται λοιπόν ότι η κυβέρνηση εν μέσω κρίσης τέτοιου μεγέθους αφήνει ακάλυπτους τους δημιουργούς και τους εργαζόμενους στο χώρο του θεάματος/ακροάματος, ενώ επιπλέον επιλέγει να υπαναχωρήσει το Δημόσιο ως πυλώνας σε αυτό το χώρο. Απλώς μια καθαρόαιμη νεοφιλελεύθερη πολιτική επιλογή;
Στην Ελλάδα, ο πολιτισμός σε επίπεδο δημόσιων πολιτικών υπήρξε πάντα ο φτωχός συγγενής. Είναι μια νοοτροπία που δυστυχώς έρχεται από παλιά. Ο πολιτισμός δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ ως ένας χώρος που έχει μεγάλη σημασία για την κοινωνική συνοχή ούτε ως ένας σημαντικός τομέαςτης οικονομίας και πυλώνας της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης. Αλλά δεν αντιμετωπίστηκε ούτε ως ένας χώρος εργασίας δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων και επαγγελματιών πολλών ειδικοτήτων και με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Ταυτόχρονα συμβαίνει και κάτι άλλο. Επί πολλά χρόνια, και με αποκορύφωμα το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης πριν δέκα χρόνια, το δημόσιο δεν έβλεπε τον εαυτό του ως σοβαρό δρώντα στο χώρο του πολιτισμού. Αυτό προσπάθησε να το αλλάξει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, η σημερινή κυβέρνηση από την πρώτη στιγμή συστηματικά οπισθοχωρεί, παραχωρώντας το πολιτισμικό πεδίο στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στα μεγάλα ιδρύματα. Το κενό που αφήνεται από την ανεπαρκή δημόσια παρέμβαση για τις επιπτώσεις του κορονοϊού στον πολιτισμό, δίνει δυνατότητα περαιτέρω διείσδυσης στα ιδρύματα, ώστε αυτά τελικά να αποφασίσουν ποιος θα επιβιώσει, ποιος και τι θα δημιουργεί την επόμενη μέρα. Όταν εμφανιστεί κάποιο ίδρυμα και πει ότι δίνει χ εκατομμύρια για τον πολιτισμό, τότε να λάμψει δια της απουσίας του ΥΠΠΟ. Όπως και ευρύτερα επιχειρείται μέσω της κρίσης η αναδιάρθρωση της οικονομίας και των εργασιακών σχέσεων, το βλέπουμε αυτό στον τρόπο που κινείται η κυβέρνηση, έτσι και τον πολιτισμό ο κίνδυνος είναι για μία αντιδραστική αναδιάρθρωση του πολιτισμικού πεδίου.
Όμως ο ρόλος του Δημοσίου είναι ακριβώς η διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος που στην περίπτωση του πολιτισμού είναι η «πολιτισμική δημοκρατία», η ελευθερία καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας και η ισότιμη πρόσβαση όλων στο πολιτισμικό αγαθό. Είναι επιτακτικό πλέον να γίνει, και έχει αρχίσει να γίνεται ήδη, σε παγκόσμιο επίπεδο και δη σε ευρωπαϊκό, μια αυτοκριτική συζήτηση για τη συστημική αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού που αποκαλύπτεται. Χρειάζεται η Αριστερά να επαναφέρει δυναμικά αυτή τη συζήτηση, όπως και για το χώρο της Υγείας έτσι και για το χώρο του Πολιτισμού.
Υπάρχει μια άποψη που λέει ότι καθώς θα ξεδιαλύνει το σύννεφο της πανδημίας και της διαχείρισής της, όλο και περισσότεροι θα αντιλαμβάνονται ότι αυτό που τελικά μας έβγαλε από το τούνελ είναι το δημόσιο Εθνικό Σύστημα Υγείας και το δημοσιονομικό μαξιλάρι που άφησε η προηγούμενη κυβέρνηση.
Η ελπίδα αυτή υπάρχει. Η διαχείριση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ άφησε τη χώρα σε πολύ καλύτερη κατάσταση σε σχέση με το παρελθόν στα δημόσια οικονομικά. Αλλά και η προτεραιότητα που έδωσε στο δημόσιο τομέα και ειδικά στο δημόσιο Σύστημα Υγείας αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων και εν μέσω αυτής της κρίσης ότι ήταν απολύτως σωστή. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι ο τρόπος που διεξάγεται η δημόσια συζήτηση να μην επιτρέψει να φωτιστεί αυτή η πραγματικότητα. Να παραμείνει στη σκιά της προωθούμενης εικόνας της σωτήριας τωρινής κυβέρνησης.
Για να επιστρέψουμε και να κλείσουμε με τον πολιτισμό, ποιοι είναι οι πέντε πυλώνες που χρειάζεται να περιγράψουν τη δράση σε αυτό το χώρο, ώστε να προστατευτούν οι εργαζόμενοι και να επανεκκινήσει η δημιουργία, όπως τους δημοσιοποίησε πρόσφατα ο ΣΥΡΙΖΑ;
Οι πέντε πυλώνες για την ουσιαστική στήριξη του πολιτισμού και της δημιουργίας, όπως περιγράφηκαν στο πρόγραμμα «Μένουμε όρθιοι» και στην τηλεδιάσκεψη του προέδρου Α. Τσίπρα με ανθρώπους του πολιτισμού, έχουν ως εξής:
- Ομπρέλα προστασίας για όλους τους επισφαλώς εργαζόμενους στο χώρο του πολιτισμού, της δημιουργικής οικονομίας και της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, όπως τους περιγράψαμε παραπάνω, με ένταξη σε έκτακτο επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης, συνολικού ύψους 1,5 δισ. ευρώ. Αυτοί που είναι αόρατοι για την κυβέρνηση, είναι ορατοί για τον ΣΥΡΙΖΑ και μάλιστα σε συγκεκριμένο σημείο της πρότασης που κατέθεσε. Παράλληλα, ένταξη όλων των καλλιτεχνικών ομάδων, των συνεταιριστικών σχημάτων και των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων σε όλο το φάσμα του χώρου, στους δικαιούχους μιας μη επιστρεπτέας ενίσχυσης, συνολικού ύψους 3 δισ. Η διαφορά δεν είναι μόνο στο τριπλάσιο μέγεθος του ποσού, σε σχέση με το 1 δισ. της επιστρεπτέας προκαταβολής της κυβέρνησης, αλλά και στον προσανατολισμό, που δίνει προτεραιότητα στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, όπως αυτές του πολιτιστικού και δημιουργικού τομέα.
- Γενναίο οικονομικό πακέτο για τη στήριξη του πολιτισμού και της δημιουργικής οικονομίας, πολλαπλάσιο από αυτό που εξήγγειλε η κυβέρνηση. Το Δημόσιο συνολικά –το ΥΠΠΟ, οι εποπτευόμενοι φορείς του, τα ΔΗΠΕΘΕ, η ΕΡΤ, η Τοπική Αυτοδιοίκηση– να μπει δυναμικά μπροστά και να πρωταγωνιστήσει, ώστε να κρατηθεί ζωντανή η καλλιτεχνική δημιουργία και η παραγωγή πολιτιστικού έργου το επόμενο διάστημα που αναμένεται δύσκολο, μέσα από μία «έκρηξη» πολιτισμού σε ολόκληρη τη χώρα. Ο ιδιωτικός τομέας να κληθεί να συνεισφέρει, αλλά με βάση το σχέδιο του Δημοσίου, ώστε να διασφαλίζεται η «πολιτισμική δημοκρατία» που αναφέραμε προηγουμένως.
- Στήριξη των πνευματικών δικαιωμάτων. Να αποδοθούν τα οφειλόμενα ποσά για πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα από την πλευρά των δημόσιων φορέων (ΕΡΤ, Δήμοι, Περιφέρειες) αλλά και ιδιωτικών φορέων που στηρίχθηκαν την περίοδο της υγειονομικής κρίσης, όπως τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα. Υπολογίζεται ότι από ραδιοτηλεοπτικά μέσα και συνδρομητικά κανάλια οφείλονται για πνευματικά δικαιώματα για χρήσεις σχετικές με μουσική συνολικά 8 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί να ενισχύσουν τη μετάδοση ελληνικού ρεπερτορίου, ώστε να τονωθούν περαιτέρω τα έσοδα από πνευματικά δικαιώματα για τους εγχώριους δημιουργούς και καλλιτέχνες.
- Δημιουργία ισχυρού ταμείου για τον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα υπό την Αναπτυξιακή Τράπεζα και παροχή μικροπιστώσεων. Να δημιουργηθεί ένα ισχυρό ταμείο που θα αποτελέσει δύναμη πυρός για την οικονομική στήριξη και την ανάπτυξη του πολιτισμού και της δημιουργικής οικονομίας.
- Συμμετοχικός σχεδιασμός για την επόμενη μέρα. Να συνδιαμορφωθεί το σχέδιο για το αύριο του πολιτισμού, στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, μαζί με αυτούς που κατά κύριο λόγο τον παράγουν. Όπως ακούμε τους ειδικούς για την υγειονομική κρίση, ας ακούσουμε τους ειδικούς για τη δημιουργία και τον πολιτισμό.
Ο Martin Wolf έγραψε στους Financial Times ότι o τρόπος που θα ανταποκριθούμε στην κρίση αποτελεί μέτρο των ηθικών μας προτύπων. Έχουμε, λοιπόν, την ευθύνη ως κοινωνία και ως πολιτεία να κάνουμε ο,τιδήποτε χρειαστεί για τη διάσωση του πολιτισμού και των ανθρώπων του.
Πηγή: Η Εποχή
