Τα ολιγοπώλια είναι ο βασικός λόγος που στην ελληνική αγορά διαπιστώνονται σε καθημερινή βάση, αυξημένες τιμές σε πολλαπλό αριθμό ομοειδών αγαθών σε σχέση με άλλα περισσότερο αναπτυγμένα ευρωπαϊκά κράτη.
Εκεί όπου η φαντασία ενός ολόκληρου λαού κατευθύνεται μόνο προς τα καθαρά ποσοτικά μεγέθη, όπως στις ΗΠΑ, αυτός ο ρομαντισμός των υπολογισμών, ενεργεί σαν ακαταμάχητο θέλγητρο σε αυτούς τους εμπόρους οι οποίοι, θεωρούν ότι είναι με τον τρόπο τους, ποιητές.
M. Weber, Η Προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού
1.
Η έντονη τάση ποσοστικοποίησης της οικονομίας και η εγκατάλειψη της αξιολόγησης των ποιοτικών της χαρακτηριστικών αποτελεί ένα από τα «επιτεύγματα» της σύγχρονης κυρίαρχης οικονομικής σκέψης[1]. Η ολιγοπωλιακή διάρθρωση και η διαπλοκή των επιχειρηματικών συμφερόντων με τα αντίστοιχα πολιτικά, θα έπρεπε να αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της μελέτης της ελληνικής οικονομίας. Προφανώς αυτό επιδιώκεται πάση θυσία, να παραπεμφθεί , από τους κυβερνώντες και τους ολιγάρχες , στις ελληνικές καλένδες.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας είναι το θέμα της καρτελοποίησης, δηλαδή η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς, με τις εναρμονισμένες πρακτικές, την κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης μεγάλων επιχειρήσεων και τις καταχρηστικές πρακτικές ενάντια στους εργαζόμενους που λειτουργούν και ως καταναλωτές.
Τα ολιγοπώλια είναι ο βασικός λόγος που στην ελληνική αγορά διαπιστώνονται σε καθημερινή βάση, αυξημένες τιμές σε πολλαπλό αριθμό ομοειδών αγαθών σε σχέση με άλλα περισσότερο αναπτυγμένα ευρωπαϊκά κράτη.
Την ολιγοπωλιακή διάρθρωση της ελληνικής αγοράς νομίζω ότι πλέον δεν την αμφισβητεί κανείς αναλυτής. Εξάλλου, τα διαθέσιμα στοιχεία είναι καταλυτικά στην υποστήριξη της παραπάνω άποψης. Μπορώ να δώσω ορισμένα παραδείγματα:
-Στο χώρο της λιανικής αγοράς τροφίμων, 7 αλυσίδες πολυκαταστημάτων ελέγχουν πάνω από το 85% της αγοράς.
– Στο χώρο των προμηθευτών, σε σύνολο 1.375 εταιρειών, οι 100 πρώτες κατέχουν το 76,1% των πωλήσεων, οι 50 πρώτες το 62% και οι 30 πρώτες το 51%.
– Σε ένα σύνολο 60 προϊόντων πρώτης ανάγκης και ευρείας κατανάλωσης, μία εταιρεία προμηθεύει περίπου το 60% για κάθε ένα προϊόν, ενώ οι δύο μεγάλες εταιρείες το 99% αντίστοιχα.
– Στο χώρο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, οι τέσσερις συστημικοί τραπεζικοί όμιλοι κατέχουν πάνω από το 90,0 % των ιδίων κεφαλαίων, των καταθέσεων, των χορηγήσεων και του ενεργητικού. Ο τραπεζικός τομέας στην Ελλάδα έχει απόλυτα ολιγοπωλιακή διάρθρωση και εμφανίζει τον υψηλότερο βαθμό συγκέντρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ουσιαστικά ανταγωνισμός.
-Στο κλάδο των κατασκευών υπάρχει σημαντική συγκέντρωση την τελευταία δεκαετία με αύξηση των φραγμών εισόδου σε ορισμένες από τις επί μέρους αγορές.
– Στο χώρο της αγοράς των καυσίμων συμβαίνει ακριβώς το ίδιο.
– Στις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας επίσης όπου ένα μόνο συγκεκριμένο fund κατέχει σημαντικότατο αριθμό νοσοκομειακών μονάδων.
Με απλά λόγια η ελληνική οικονομία κυριαρχείται από εντελώς ολιγοπωλιακές συνθήκες. Η εικόνα αυτή συμπληρώνεται με τον μεγάλο αριθμό μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων καθώς και αυτοαπασχολούμενων, κάτι που αποτελεί μια από τις βασικές ιδιομορφίες της ελληνικής οικονομίας. Η πραγματικότητα της ελληνικής οικονομίας παρουσιάζει ιδιοτυπίες που δυσκολεύουν τη διαχείρισή της.
Η κυβερνητική αντίληψη, αντιμέτωπη με αυτή την κατάσταση , υποστηρίζει ότι όλα αυτά τα εμπόδια αποτελούν απλά στρεβλώσεις και ατέλειες της λειτουργίας της αγοράς (sic!!!) και ως εκ τούτου χρειάζεται ο εποπτικός μηχανισμός – Επιτροπή Ανταγωνισμού–, να επεμβαίνει όποτε προκύπτει ανάγκη λόγω της μη θεμιτής επιχειρησιακής πρακτικής. Οι παρεμβάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού είναι περιορισμένες, απαιτούν πολύ χρόνο (;) , είναι τις περισσότερες φορές ξεπερασμένες σε σχέση με την άμεση λύση του προβλήματος, και μυρίζουν κυβερνητική παρέμβαση και καθοδήγηση.
2.
Η απλή αυτή αλήθεια αποκαλύπτει περίτρανα ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα πάνω στα οποία έχει κτισθεί μια ολόκληρη αντίληψη για τον τρόπο λειτουργίας του οικονομικού συστήματος στο οποίο όλοι μας ζούμε : την κυριαρχία του καταναλωτή.
Στις συμβατικές αλλά κυρίαρχες οικονομικές θεωρίες η αγορά ταυτίστηκε με την κυριαρχία του καταναλωτή, με τη δύναμή του να αποφασίζει τι θα παραχθεί , τι θα αγοραστεί και τι θα πουληθεί… Υποστηρίζεται ότι ο καταναλωτής έχει την απόλυτη δύναμη στην οποία είναι υποταγμένη η καπιταλιστική επιχείρηση.
Μια τέτοιας μορφή οικονομική δημοκρατία , ωστόσο, αποτελεί μια τόσο εμφανή επινόηση, που είναι απορίας άξιο πως μπορεί να την υποστηρίζει κανείς …ακόμη και σήμερα.
Το πραγματικά απίστευτο είναι ότι η άποψη περί κυριαρχίας του καταναλωτή εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτή από όλο και μεγαλύτερο αριθμό ατόμων που είναι πρόθυμοι να υποκαταστήσουν τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές τους ελευθερίες με το «δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής» ενός μαζικού προϊόντος σε «εύλογη τιμή».
Η διαπίστωση όμως που προκύπτει από την ιστορική εμπειρία είναι η ακόλουθη: δεδομένου ότι καθ’ όλη την ιστορική περίοδο του καπιταλισμού τα συγκεκριμένα φαινόμενα δεν είναι συγκυριακά αλλά αποτελούν μια διαχρονική συνεχώς επεκτεινόμενη μεγεθυντική διαδικασία, αποτελούν και δομικό χαρακτηριστικό του συστήματος. Τα μονοπώλια, τα ολιγοπώλια δεν συνιστούν απλώς ατέλειες ή στρεβλώσεις των αγορών, αλλά είναι οργανικό αποτέλεσμα του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Δεν είναι μόνον άρνηση του ελεύθερου ανταγωνισμού (ολοκληρωτικά πλασματική έννοια) αλλά είναι παιδιά του καπιταλιστικού ανταγωνισμού. Είναι εκδηλώσεις της εγγενούς στον καπιταλισμό τάσης για συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου. Αυτή η εγγενής τάση, δείτε το παράδοξο αλλά πραγματικό, γίνεται περισσότερο έντονη και δυνατή όσο οι πολιτικές δυνάμεις επιχειρούν να απελευθερώσουν την οικονομία από παλιούς ή νέους περιορισμούς ρύθμισής της. Επομένως δεν μπορεί να θεωρηθεί απάντηση στο πρόβλημα των ολιγοπωλίων ο ελεύθερος ή υγιής ανταγωνισμός· απλούστατα διότι τέτοιος δεν υπάρχει ούτε υπήρξε ποτέ. Υπάρχει ο πραγματικός καπιταλιστικός ανταγωνισμός, στον οποίο οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν όλα τα υπάρχοντα μέσα, θεμιτά και αθέμιτα, από τη διαπλοκή με την πολιτική εξουσία μέχρι τις μαφιόζικες λύσεις εξόντωσης του αντιπάλου.
Εκείνο όμως που είναι εντυπωσιακό είναι ότι συνεχώς επανέρχονται στην οικονομία ζητήματα που θα έπρεπε να θεωρούνται λυμένα τα τελευταία τουλάχιστον 150 έτη για να μην πω και περισσότερο. Στο ζήτημα των ολιγοπωλίων, των καρτέλ, των πολυεθνικών , της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα. η βιβλιογραφία είναι άπειρη αλλά και αποφασιστικά καταλυτική σε όσα υποστηρίξαμε.
Είναι εντυπωσιακό ότι για τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύονται πλήθος πολυεθνικών επιχειρήσεων οι οποίες κατέχουν σημαντικότατο τμήμα του εμπορίου στην ελληνική αγορά και παρά το ότι επανειλημμένα έχουν διαπιστωθεί σημαντικές διαφορές τιμών στα ίδια προϊόντα στην ελληνική αγορά και στις αγορές των ευρωπαϊκών χωρών δεν γίνεται νύξη από τους ιθύνοντες.
3.
Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα η οποία απεγνωσμένα προσπαθεί να συγκρατήσει βασικές παραγωγικές δραστηριότητες της οικονομίας της και μετά από μια σημαντική απίσχναση όλων των πλευρών του παραγωγικού της ιστού τα τελευταία 40 χρόνια, με τα μνημόνια να αποτελούν την αιχμή του δόρατος, θα έπρεπε το πρώτο μέλημα των ελληνικών κυβερνήσεων να ήταν, η πάση θυσία ενίσχυση και διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της οικονομίας[2]. Αυτό σημαίνει απλά: διερεύνηση των πραγματικών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας ,δηλαδή αυτού που ήδη υπάρχει και πως μπορεί να γίνει αποτελεσματικότερο υπό το πρίσμα των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και δεύτερον της παραγωγής νέων προϊόντων, μέσων και υπηρεσιών που αφενός θα μπορούν να σταθούν αυτονόμως και αφετέρου θα συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα των ήδη παραγομένων.
Από αυτή τη λογική θα έπρεπε να γίνει σαφής διαχωρισμός των βασικών παραγωγικών δραστηριοτήτων από τις απλές εμπορικές δραστηριότητες και από τις προσφερόμενες υπηρεσίες. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί πάγια αντίληψη αν πραγματικά επιθυμούμε την παραμονή της χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας σε ένα επίπεδο που να εξασφαλίζει σχετικά την θέση που έχουμε σήμερα. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν γίνεται. Εδώ υπάρχει το δίλλημα «το συμφέρον του καταναλωτή» ή η διατήρηση και η διεύρυνση της παραγωγικής βάσης με προσαρμογές στις σύγχρονες συνθήκες. Η ζωή προχωρά μόνο με διλλήματα.
Η τυφλή προσήλωση στις «απατηλές ανάγκες» του καταναλωτή σε ένα περιβάλλον έντονης ανισομερούς ανάπτυξης των οικονομιών είναι γνωστό ότι εξυπηρετεί την δυνατότερη οικονομία με βάση τους γνωστούς μηχανισμούς που διαθέτει. Η παραπάνω τυφλή προσήλωση μετατρέπεται σε απόλυτο ιδεολόγημα όταν αποσπάται παντελώς από την πάγια και ιστορική θέση ότι καμία χώρα του κόσμου δεν αναπτύσσεται σε καθεστώς υποτιθέμενου απολύτου «ελευθέρου» εμπορίου διότι απλούστατα κάτι τέτοιο δεν έχει υπάρξει στην ιστορία της οικονομίας των τελευταίων τριών αιώνων για να περιοριστούμε στην περίοδο της νεωτερικότητας . Ουσιαστικά θα πρόκειται για μια υποταγή χωρίς καμία αντίσταση στα ξένα κελεύσματα.
[1] Κ. Μελάς, Η Ατελέσφορη Επιστήμη, Εκδόσεις Ευρασία , 2013.
[2] Ειρήσθω εν παρόδω ο υπουργός Ανάπτυξης είναι ένας ακόμη υπουργός που λεκτικά άλλαξε ήδη το παραγωγικό υπόδειγμα με την απλή ανακοίνωση μερικών μέτρων ύψους 3δις ευρώ για τρία χρόνια!!! Αιδώς Αργείοι!!!
Κώστας Μελάς
