Η Ευρώπη της οικονομικής στασιμότητας και της νεοφιλελεύθερης λιτότητας της περασμένης δεκαετίας αλλάζει στρατηγική. Από εκεί που επιδίωκε την ανάπτυξη μέσω της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, τώρα δίνει προτεραιότητα σε εξοπλισμούς 800 δισ. (RearmEurope) με δανεισμό, μεταθέσεις πόρων και εξαιρέσεις των σχετικών δαπανών από τον υπολογισμό του δημοσίου ελλείμματος και χρέους, με στόχο οι στρατιωτικές δαπάνες να ανέλθουν στο 3% και 5% του ΑΕΠ έως το 2030.
Πρόκειται, άραγε, για μία πιο αποδοτική αναπτυξιακή στρατηγική, ή για μία στρατηγική που αποσκοπεί στην ασφάλεια και την επιβίωση όπως λέγεται; Τίποτα από τα δύο. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία πολιτική που οδηγεί από το κράτος πρόνοιας στο κράτος πολέμου και στον ίδιο τον πόλεμο, δηλαδή την καταστροφή, μία καταστροφή μάλιστα συνειδητή. Ας δούμε γιατί.
Πρώτα, οι «αναπτυξιακές επιπτώσεις» των εξοπλισμών. Είναι αλήθεια πως η πολεμική βιομηχανία δημιουργεί ζήτηση σε μία σειρά άλλες βιομηχανίες, κυρίως τεχνολογικής αιχμής (αεροναυπηγική, διαστημική, ρομποτική, τεχνητής νοημοσύνης, μεταλλουργία κ.α.) αλλά υπό έναν όρο: ότι θα είναι διαρκής η ζήτηση όπλων κι ότι θα υπάρχει εγχώρια πολεμική βιομηχανία, ώστε να μην προσφεύγει σε εισαγωγές όπως κάνει σήμερα σε μεγάλο βαθμό η ΕΕ από τις ΗΠΑ. Διαρκής ζήτηση σημαίνει, όμως, κατανάλωση εξοπλισμών, δηλαδή πόλεμο. Διαφορετικά η ζήτηση είναι παροδική. Τι νόημα έχει η συσσώρευση όπλων αν δεν χρησιμοποιούνται; Η εμπειρία της δεκαετίας του ‘30 είναι χαρακτηριστική: οι πολεμικές βιομηχανίες σε Γερμανία, Ιαπωνία και ΗΠΑ ενεργοποιήθηκαν, αλλά οι οικονομίες τους «έτρεξαν» μόνον όταν τα όπλα έπιασαν δουλειά με τον πόλεμο για να επικρατήσει τελικά ένας (ΗΠΑ) κι όλοι οι άλλοι να καταστραφούν…
Αντίθετα με τη θεωρία του στρατιωτικού κεϋνσιανισμού που θεωρεί ότι η κυβέρνηση πρέπει να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες για να τονώσει μία οικονομία σε ύφεση, όπως η ευρωπαϊκή, δεν είναι οι εξοπλισμοί καθεαυτοί που προκαλούν οικονομική επέκταση, αλλά ο πόλεμος δια της καταστροφής. Μπορεί καινοτομίες και νέες τεχνολογίες να βρίσκουν πεδίο εφαρμογής στον πόλεμο, αλλά η αφαίμαξη πόρων από την κατανάλωση και το κοινωνικό κράτος (υγεία, παιδεία, στέγαση, δημόσιες υπηρεσίες) που προκαλεί ο πόλεμος υπεραντισταθμίζουν τα όποια αναπτυξιακά οφέλη των εξοπλισμών: μελέτες έχουν καταδείξει πως κάθε 100 ευρώ σε εξοπλισμούς παράγουν 50 ευρώ προστιθέμενη αξία, εμφανώς χαμηλότερη σε σύγκριση με κοινωνικές επενδύσεις.
Σχετικά με την οικολογική καταστροφή που προκαλεί η πολεμική οικονομία, αναφέρουμε πως οι συνολικές εκπομπές CO2 εκτιμάται πως αυξήθηκαν 2,5% το 2024, όταν οι αντίστοιχες εκπομπές από τις στρατιωτικές δαπάνες του ΝΑΤΟ αυξήθηκαν κατά 15%, δηλαδή έξι φορές παραπάνω (EuroMemorandum 2025).
Παραβλέποντας στιγμιαία το πολύ πραγματικό ανθρώπινο κόστος σε ζωές και ψυχολογική κατάπτωση, ο πόλεμος έχει επίσης σοβαρό οικονομικό κόστος –ζημιές στις υποδομές, μείωση του εργατικού δυναμικού, ελλείψεις, τεράστια αβεβαιότητα– καθόσον επιδεινώνει σε μεγάλο βαθμό μια σειρά από προϋπάρχουσες δυσμενείς παγκόσμιες οικονομικές τάσεις, όπως η αύξηση του πληθωρισμού, η ακραία φτώχεια και οι ανισότητες, η αυξανόμενη επισιτιστική ανασφάλεια, η αποπαγκοσμιοποίηση και η επιδείνωση της περιβαλλοντικής και κλιματικής κρίσης, η συγκέντρωση των εξουσιών και η έκπτωση της δημοκρατίας και των θεσμών της.
Επιπλέον, η αύξηση των επιτοκίων σε συνθήκες υψηλού δανεισμού και πληθωρισμού είναι σχεδόν βέβαιο πως θα οδηγήσει σε μία νέα κρίση χρεών –σήμερα παγκοσμίως πολύ περισσότερα απ’ ό,τι το 2008– με συνέπεια κύμα χρεοκοπιών και κραχ αγορών.
Μήπως, λοιπόν, η εκτίναξη των εξοπλισμών αποτελεί απάντηση ασφάλειας απέναντι στην πολεμική απειλή της Ρωσίας; Τα στοιχεία διαψεύδουν. Το ΑΕΠ της Ρωσίας είναι το 1/8 αυτού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ρωσική οικονομία αγωνίζεται και μετά από τρία χρόνια έντονου πολέμου στην Ουκρανία, ο ρωσικός στρατός δεν κατάφερε να καταλάβει περισσότερο από το 20% της χώρας. Τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ ξοδεύουν τρεις φορές περισσότερα για την άμυνα από τη Ρωσία: 454 δισεκατομμύρια δολάρια σε σύγκριση με 141 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024. Το NATO στην Ευρώπη έχει τετραπλάσια πολεμικά πλοία, τριπλάσια άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα και πυροβολικό, διπλάσια μαχητικά αεροπλάνα και περισσότερους στρατιώτες (Greenpeace & IISS -11/11/2024).
Αν, συνεπώς, οι εξοπλισμοί ούτε την ανάπτυξη προάγουν, ούτε αποτρέπουν κάποια πραγματική ρωσική πολεμική απειλή, για ποιο λόγο η πρόεδρος της Κομισιόν αποφάσισε σε μηδενικό χρόνο να παρακάμψει το Ευρωκοινοβούλιο –προσφεύγοντας στο άρθρο στο άρθρο 122 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ– και να προχωρήσει στον ταχύ επανεξοπλισμό της ΕΕ; «Στην πραγματικότητα, η Φον Ντερ Λάιεν δεν επιδιώκει την άμυνα της Ευρώπης, αλλά τη συνέχιση του πολέμου» (Ναυτεμπορική, Ψύλλος, 6/3/2025).
Πρόκειται περί καθαρού παραλογισμού; Με την κοινή ανθρώπινη λογική ναι. Με καπιταλιστικούς όρους όχι. Γιατί η κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων, αντιμετωπίζεται σε τελευταία ανάλυση μόνο με την καταστροφή μέρους των κεφαλαίων αυτών. Και όταν μία οικονομική ύφεση δεν αρκεί, τη βρώμικη δουλειά την κάνει ο πόλεμος που δεν ανοίγει μόνο, αλλά ξαναμοιράζει τις αγορές υπέρ των νικητών. Ο πόλεμος αυξάνει το ποσοστό κέρδους, αφού και την εκμετάλλευση της εργασίας αυξάνει (λιτότητα) και το φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο καταστρέφει (μηχανήματα, εγκαταστάσεις, ανθρώπινες ζωές). Γι’ αυτό λέμε «αν θες ειρήνη, βάλε φραγμό στο Κεφάλαιο»…
