Πέντε σύντομα δοκίμια περιλαμβάνει αυτός ο τόμος, τα οποία, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι «“μαθήματα” κριτικής, θεωρίας και ιστορίας». Τα δοκίμια θίγουν με ευσύνοπτο και περιεκτικό τρόπο μείζονα θέματα, με επιχειρήματα που υπονομεύουν τον αυταρχισμό του κυρίαρχου λόγου, τόσο του πολιτικού όσο και του νομικού, παράγοντας έτσι σημαντικά συμπεράσματα στο πολιτικό πεδίο σε μια χώρα όπου η εμπιστοσύνη των πολιτών στη δικαστική εξουσία είναι στα τάρταρα, στη χώρα των υποκλοπών, των Τεμπών, της Πύλου, των funds.
Χαρακτηριστικοί οι τίτλοι των πέντε κεφαλαίων του βιβλίου: «Λαός και σύνταγμα», «Δίκαιο, δικαστές, πολιτική», «Άνθρωποι και δικαιώματα», «Αριστερά και δίκαιο», «Ο πρόσφυγας, ο άλλος». Είναι ενδεικτικό του πνεύματος του βιβλίου το 2ο κεφάλαιο, που «εξετάζει τον ρόλο των δικαστηρίων στον περιορισμό της δημοκρατίας», με ιδιαίτερη αναφορά στην περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, όταν «οι ανεξάρτητοι άρχοντες, δικαστές και τραπεζίτες, ανέλαβαν την υπεράσπιση του καθεστώτος», όταν «το Συμβούλιο της Επικρατείας χρησιμοποίησε τον συνταγματικό έλεγχο για να ακυρώσει σημαντικές πολιτικές αποφάσεις». Αντιμέτωπος με τον «μύθο της δικαστικής ουδετερότητας» και «την υποκριτική άποψη ότι το δίκαιο είναι υπεράνω της πολιτικής», ο Δουζίνας υπογραμμίζει ότι «οι δικαστές συστηματικά νομοθετούν υπό το πρόσχημα ότι ερμηνεύουν τον νόμο» κι έτσι «το “κράτος των δικαστών” υποκαθιστά την πολιτική». Η κρίσιμη παρατήρηση, όμως, που κάνει ο συγγραφέας είναι ότι «ο ισχυρισμός περί ουδετερότητας δεν είναι ούτε ψέμα ούτε απάτη: είναι ένας νομιμοποιητικός μύθος». Ποιος ξεχνάει ότι αυτή η «ουδέτερη δικαιοσύνη», με μια ακροβασία, έβγαλε συνταγματικά τα μνημόνια, αλλά ανέτρεψε διάφορες νομικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ (π.χ. για τη διδασκαλία των θρησκευτικών στα σχολεία, όπου «το δικαστήριο ακύρωσε το νέο πρόγραμμα του μαθήματος, επειδή δεν έχει ορθόδοξο κατηχητικό χαρακτήρα και δίνει πληροφορίες για άλλα δόγματα και θρησκείες»). «Το Συμβούλιο της Επικρατείας αποδείχτηκε η πιο αποτελεσματική αντιπολίτευση στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ», γράφει ο Δουζίνας.
Πολλές σκοτεινές γωνίες της δικαιοσύνης, του δικαίου και των σχετικών με αυτά μύθων φωτίζει ο συγγραφέας. Όσον αφορά τις δίκες των ναζί στη Νυρεμβέργη και την έννοια των «εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας», για παράδειγμα, ο Δουζίνας αναδεικνύει τη σχετική χρήση της έννοιας θυμίζοντας ότι «η Δύση είχε διαπράξει επανειλημμένα αποτρόπαια εγκλήματα με τη δουλεία, την εξολόθρευση ιθαγενών πληθυσμών και τις αγριότητες των αποικιοκρατών. Τώρα που κάποιοι Ευρωπαίοι εξολόθρευσαν άλλους Ευρωπαίους, η έννοια των “εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας” μπήκε στο νομικό λεξιλόγιο».
Το βιβλίο του Κώστα Δουζίνα προσφέρει ένα γόνιμο έδαφος για σκέψη και προβληματισμό, ειδικά ίσως σε θέματα όπου μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές οπτικές, σε θέματα στα οποία η συζήτηση είναι σε εξέλιξη στο επίπεδο τόσο της θεωρίας όσο και της πολιτικής. Τέτοιο παράδειγμα είναι το θέμα των δικαιωμάτων, όπου ο συγγραφέας εκκινεί από τις αναλύσεις του Μαρξ για να συνοψίσει τον διπλό χαρακτήρα τους («κεντρικό παράδοξο των δικαιωμάτων είναι ότι συγκαλύπτουν την κυρίαρχη δομή και ενισχύουν τους αποκλεισμούς μιας κοινωνίας ενώ συνάμα βοηθούν να τους αντιταχθούμε»). Επανέρχεται έτσι σε μια πολιτικοθεωρητική συζήτηση που είναι έτσι κι αλλιώς ανοιχτή, σε σχέση βέβαια τόσο με το είδος των δικαιωμάτων (άλλο είναι προφανώς τα λεγόμενα ανθρώπινα δικαιώματα, άλλο τα κοινωνικά ή τα πολιτικά δικαιώματα) όσο και με τη θεωρητική ανάλυσή τους ή την πολιτική «χρήση» τους – μια συζήτηση στην οποία βιβλία όπως αυτό έχουν ιδιαίτερη συμβολή.
Κώστας Αθανασίου
