Η αναπτυξιακή δυναμική των πολιτικών για το παιδί και πώς αυτές ενισχύουν την κοινωνική ευημερία και την κοινωνική συνοχή
Ζούμε σε μια χώρα που κυβερνάται με τίτλους ειδήσεων. Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη ανακοινώνει καθημερινά τόσες πολλές πρωτοβουλίες, επί παντός επιστητού, που αν δεν έχεις προσωπική εμπλοκή με κάποιο από τα πεδία για τα οποία οι υπουργοί του δηλώνουν ότι πράττουν καλώς, να θεωρείς ότι ευημερείς σε ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο, σύγχρονο, ευρωπαϊκό κράτος.
Αν, όμως, είσαι άνθρωπος που εργάζεται στην παιδεία, την υγεία, την κοινωνική προστασία, σε υπηρεσίες που υποστηρίζουν κοινωνικά ευάλωτες ομάδες, στο «πεδίο» όπως λέμε, γνωρίζεις καλά ότι το μεγαλύτερο μέρος των εξαγγελιών της κυβέρνησης που αφορά στην κοινωνική ευημερία και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής είναι «πουκάμισο αδειανό». Υποσχέσεις και ευχολόγια που συνήθως περιγράφονται σε εθνικά σχέδια δράσης, εγκυκλίους και νομοσχέδια, ανακοινώνονται με συγκινητικές και θριαμβευτικές εμφανίσεις σε τηλεόραση και εφημερίδες, γιορτάζονται ως εάν να έχουν ήδη εφαρμοστεί. Όμως, μήνες ή χρόνια μετά, αν ψάξεις, θα δεις ότι έχουν παραμείνει λόγια. Αλλά, εκεί επαφίονται οι κυβερνώντες: δεν θα ψάξεις.
Κατόπιν επιλογής
Θα δώσω συγκεκριμένα παραδείγματα από έναν χώρο που γνωρίζω καλά: τη στήριξη της υγιούς ανάπτυξης και ευημερίας των παιδιών. Αλλά, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι πρώτα: οι πολιτικές για το παιδί δεν αφορούν στενά και μόνο όσα άτομα βρίσκονται σήμερα στο ηλικιακό φάσμα από 0 έως και 18 ετών. Οι πολιτικές για το παιδί είναι αναπτυξιακές και συμβάλλουν στην ενίσχυση της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου και της κοινωνικής συνοχής. Η οριζόντια και μακρόπνοη ανάπτυξη πολιτικών για το παιδί καταμαρτυρά εάν το κράτος «σκέφτεται και δρα» ανθρωποκεντρικά και με όρους βιώσιμης ανάπτυξης ή, αλλιώς, «σκέφτεται και δρα» έχοντας άλλες προτεραιότητες και κίνητρα (π.χ. την πρόσκαιρη κερδοφορία ολίγων εις βάρος των πολλών, χωρίς την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης). Έτσι, για παράδειγμα, εάν γνώριζες ότι η κυβέρνηση που έχεις επιλέξει να σε εκπροσωπεί έχει στα χέρια της επιστημονικά δεδομένα δεκαετιών που συσχετίζουν την παιδική φτώχεια με κακή σωματική και ψυχική υγεία στην ενήλικη ζωή, με χαμηλής έντασης εργασία και χαμηλούς μισθούς, ενώ από την άλλη έχει στοιχεία ότι η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες προσχολικής αγωγής και φροντίδας σχετίζεται με την ανατροπή αυτών των αρνητικών προγνωστικών, τι θα ανέμενες να πράξει;
Πιθανότατα, θα ανέμενες να αναπτύξει άμεσα επιδοματικές πολιτικές για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας στο σήμερα, να εστιάσει στη μείωση της ανεργίας (που θα αύξανε σημαντικά το εισόδημα των οικογενειών) και την εφαρμογή προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας (που θα μείωνε σημαντικά το κόστος διαβίωσης), συνδυαστικά με τη διασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε σημαντικές υπηρεσίες όπως η υγεία, η παιδική προστασία και η παιδεία, συμπεριλαμβανομένης της προσχολικής αγωγής και φροντίδας, για όλα τα παιδιά από 0 έως και 5 ετών. Ύστερα, η επιλογή τέτοιων πολιτικών από την κυβέρνηση θα «μεγάλωνε» τις γενιές του σήμερα με ικανές προϋποθέσεις, ώστε η ζωή στην Ελλάδα να γίνει καλύτερη για όλες και για όλους στο κοντινό, αλλά και στο απώτερο μέλλον.
Βέβαια, ίσως αναρωτηθείς, και δικαίως, γιατί να επιλέξει η κυβέρνηση τη στήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους, και άρα την ενίσχυση της κοινωνικής ευημερίας και της κοινωνικής συνοχής, αφού το σημαντικό στην εποχή μας είναι οι ισχυρές οικονομίες; Ένα κράτος πρόνοιας πώς μπορεί να είναι ταυτόχρονα και οικονομικά ισχυρό;
Η επιστημονική έρευνα έχει δώσει και πάλι απάντηση: η κοινωνική ευημερία και η κοινωνική συνοχή συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση της οικονομίας ενός κράτους και, μάλιστα, με όρους βιωσιμότητας. Ένα ευμενές κοινωνικό περιβάλλον που φροντίζει και υποστηρίζει όλα τα μέλη του, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα πολύ σημαντικά διαμορφωτικά χρόνια της ανάπτυξης, αναμένεται να παρουσιάζει καλύτερους δείκτες στην υγεία και την παιδεία και να απαιτεί λιγότερες επενδύσεις για διορθωτικές παρεμβάσεις σε αυτούς τους τομείς (π.χ. παλαιότερη έρευνα στις ΗΠΑ έχει δείξει ότι κάθε ένα δολάριο που επενδύεται στην πρόληψη, μειώνει κατά 12 δολάρια τα έξοδα σε μελλοντικές θεραπευτικές παρεμβάσεις). Επίσης, η κοινωνική ευημερία και η κοινωνική συνοχή σχετίζονται με μικρότερα ποσοστά κοινωνικής βίας και εγκληματικότητας, συνθήκες που αυξάνουν το αίσθημα της ασφάλειας των πολιτών και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Έτσι, μειώνεται η ανάγκη για εντατική αστυνόμευση, μειώνονται οι οικονομικές απαιτήσεις για διαχείριση των επιδράσεων της βίας σε οικογένειας και κοινότητες, κτλ. Σημαντικές ευκαιρίες ενίσχυσης της κοινωνικής ευημερίας δίνει και η ανάπτυξη πολιτικών για την εργασία – πεδίο που συνδέεται άρρηκτα και πρέπει να συνδιαλέγεται διαρκώς με τις πολιτικές για το παιδί. Για παράδειγμα, είναι τυχαίο που κάποια κράτη μειώνουν τις εβδομαδιαίες ώρες εργασίας, χωρίς να μειώνουν τους μισθούς, δηλώνοντας ότι όχι μόνο δεν απειλείται η ανάπτυξη της οικονομίας και η παραγωγή, αλλά αντιθέτως αυτές ενισχύονται; Καλύτερες συνθήκες εργασίας για τους ενήλικες (π.χ. μειωμένα ωράρια εργασίας, καλοί μισθοί, κοινωνική ασφάλιση με πραγματικό αντίκρισμα σε υπηρεσίες, κτλ.) σημαίνει παιδιά με διασφαλισμένες τις βασικές ανάγκες. Παιδιά που έχουν περισσότερες ώρες αλληλεπίδρασης με σημαντικές/-ούς άλλες/-ους και ευκαιρίες συμμετοχής στην κοινότητα. Παιδιά που συμμερίζονται την αίσθηση ευημερίας και ασφάλειας των ενηλίκων και αναπτύσσουν συνεργατικά και αλληλέγγυα μοτίβα κοινωνικής συμπεριφοράς.
Στα λόγια
Ας επιστρέψω, όμως, στην αρχική μου θέση ότι η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη έχει επικοινωνήσει σε φανταχτερούς τίτλους ειδήσεων πολλά και σπουδαία ως πεπραγμένα στο πεδίο των πολιτικών για το παιδί, αλλά τα περισσότερα παραμένουν… λόγια. Ακολουθούν ενδεικτικά παραδείγματα για να τεκμηριώσω τη θέση μου αυτή.
Το 2021, η κυβέρνηση κατέθεσε πανηγυρικά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ευρωπαϊκή Εγγύηση για το Παιδί. Το σχέδιο δράσης[1] θέτει συγκεκριμένους στόχους ως προς τη μείωση της παιδικής φτώχειας, την πρόσβαση σε προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, την πρόσβαση σε εκπαιδευτικές και σχολικές δραστηριότητες, την πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, την πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή, και την πρόσβαση σε στέγαση, έως το έτος 2030. Το ίδιο έγγραφο προβλέπει δράσεις και για τη στήριξη των οικογενειών. Σήμερα, όντας στα μισά του δρόμου, οι δείκτες-στόχοι παραμένουν ευχές και υποσχέσεις. Μάλιστα, η κυβέρνηση με την εφαρμογή πολιτικών κοινωνικού αποκλεισμού στην παιδεία (π.χ. κλείσιμο σχολικών μονάδων σε διάφορες περιφέρειας της χώρας, Ωνάσεια σχολεία, μη εξασφάλιση θέσεων προσχολικής αγωγής και φροντίδας για όλα τα παιδιά που την έχουν ανάγκη), την υγεία (π.χ. υποστελέχωση και ουσιαστικά κατάργηση κλινικών στα νοσοκομεία Παίδων, ιδιωτικοποίηση της υγείας, αύξηση της συνεισφοράς των πολιτών σε πολλά φάρμακα, κτλ.), και σε άλλα πεδία πολιτικής, βηματίζει προς την αντίθετη κατεύθυνση –την αύξηση της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο ακριβώς εκείνες τις ευάλωτες ομάδες που υπόσχεται στο σχέδιο δράσης να στηρίξει (π.χ. παιδιά που διαβιούν σε απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας, παιδιά με αναπηρίες, παιδιά Ρομά, παιδιά με προσφυγική βιογραφία, κτλ.).
Στην ιστοσελίδα του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας δηλώνεται στις 20 Νοεμβρίου 2024, ότι αναπτύσσεται το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού 2024-2027[2]. Αυτό το έγγραφο δεν το βρήκα πουθενά διαθέσιμο. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία των Παιδιών από τη Σεξουαλική Κακοποίηση 2022-2027[3] διακινήθηκε ευρέως εν έτη 2022. Τρία χρόνια μετά, παραμένει εν πολλοίς ένα σύνολο ευχών και καλών προθέσεων.
Οφείλω να σημειώσω ότι στην ανάπτυξη των προαναφερόμενων Εθνικών Σχεδίων Δράσης έχουν συμμετάσχει εμπειρογνώμονες και επαγγελματίες με πολλά χρόνια εμπειρίας στο πεδίο της προώθησης και διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού. Πολλές και πολλοί, έδωσαν άμισθο χρόνο, και όλες και όλοι γνώσεις και μεράκι. Λίγες επαγγελματικές συνθήκες μπορούν να σου δημιουργήσουν μεγαλύτερη ματαίωση και θυμό από την χρήση της δουλειάς σου για σκοπούς πολιτικής επικοινωνίας, ενώ την ίδια στιγμή να βλέπεις το επιστημονικό υλικό που με κόπο παράχθηκε να τοποθετείται βαθιά σε υπουργικά συρτάρια.
Η προϋπόθεση
Έχουμε το δικαίωμα και την υποχρέωση να ελέγχουμε το κυβερνητικό έργο. Έχουμε την υποχρέωση της αναζήτησης έγκυρων πηγών για την ενημέρωσή μας. Η παρούσα κυβέρνηση έχει τόσο πολύ ψαλιδίσει το κοινωνικό κράτος, που πλέον η κοινωνική συνοχή κρέμεται από μια λεπτή κλωστή. Είναι χρέος της Αριστεράς να παρουσιάσει στην κοινωνία σχέδιο ριζικής ανασυγκρότησης του Κοινωνικού Κράτους, που με περισσό πάθος και νεοφιλελεύθερες πολιτικές διέλυσε η κυβέρνηση του Κυριακού Μητσοτάκη. Είναι χρέος της Αριστεράς να εξηγήσει με απλά λόγια γιατί ένα ισχυρό κοινωνικό κράτος αποτελεί προϋπόθεση και θεμέλιο πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης, και της κοινωνικής ευημερίας.
Σημειώσεις:
2. https://minscfa.gov.gr/pagkosmia-imera-gia-ta-dikaiomata-tou-paidiou/
