Μετά και την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε κινούμενη άμμο. Ποια η εκτίμησή σου για την επόμενη στη Συρία αλλά και πώς επηρεάζει την ευρύτερη περιοχή;
Με τις τρομακτικές εξελίξεις στη Συρία θα λέγαμε ότι ολοκληρώνεται η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου που ξεκίνησε με την Αραβική Άνοιξη το 2011 και τη διεκδίκηση εκδημοκρατισμού. Ίσως είναι ο πιο περίπλοκος πόλεμος στην Μέση Ανατολή, αν εξαιρέσουμε το Παλαιστινιακό. Μόνο η Λιβύη μπορεί να συγκριθεί με τη Συρία ως προς την διάρκεια της εμφύλιας σύρραξης και της διατήρησης της αβεβαιότητας. Αν δει κανείς τον χάρτη της Συρίας σήμερα, ακόμα και αν υπάρχει μια κυβέρνηση στη Δαμασκό, ο έλεγχος του εδάφους είναι κατακερματισμένος ανάμεσα σε διάφορες ένοπλες ομάδες που κατά συνθήκη συμμαχούν μεταξύ τους. Αυτό που με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε είναι ότι ο άξονας Ρωσίας-Ιράν έχει χάσει την προνομιακή θέση του στη Συρία και ότι η Τουρκία, με δεδηλωμένη την απόσυρση των Αμερικάνων, ενισχύει, άμεσα ή έμμεσα, τη θέση της, στρατιωτικά και πολιτικά. Μέσα σε αυτό το περίπλοκο σχήμα είναι κρίσιμο να δούμε τι θα κάνουν οι Κούρδοι, οι οποίοι προσπαθούν να ανακτήσουν την Ροζάβα, περιοχή με μεγάλη γεωπολιτική σημασία, και οι οποίοι ήδη ασκούν κυριαρχία σε μεγάλο τμήμα του εδάφους, που όμως είναι άγονο, την βορειοανατολική Συρία, αλλά έχουν χάσει τη ζώνη στα σύνορα με την Τουρκία. Θα συνδιοικήσουν με τους Άραβες; Θα διεκδικήσουν ένα είδος ομοσπονδιοποίησης μέσα στην Συρία; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει αυτή τη στιγμή.
Η Τουρκία κάνει επαφές με τις ΗΠΑ και με τη νέα διοίκηση Τραμπ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και προσπαθεί να είναι εκείνη η οποία θα ελέγξει τη ροή της χρηματοδότησης από τα Αραβικά Εμιράτα. Ποιος είναι ο ρόλος της στην περιοχή;
Η Τουρκία ασκεί μια έξυπνη, πολυπρισματική πολιτική και ανάλογα με τον εταίρο της φέρεται διαφορετικά. Βέβαια, έχει χρησιμοποιήσει βία με την εισβολή και με την κατοχή, με όρους διεθνούς δικαίου, στη Συρία, όπως ασκεί εξουσία μέσα από την χρηματοδότηση τμήματος ισλαμιστικών ομάδων. Η Τουρκία ελέγχει πληθυσμό και έδαφος μέσα στη Συρία έχει ασφαλώς κερδίσει από την ανατροπή του Άσαντ. Δεν μπορούμε να ξέρουμε όμως εν τέλει ποια θα είναι η θέση της στη νέα κατάσταση. Θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες, ανάμεσα στους οποίους και το Ισραήλ, το οποίο συνεχίζει να βομβαρδίζει στρατιωτικούς στόχους με πολλές παράπλευρες απώλειες.
Από τη συνάντηση του Τ. Ερντογάν με την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν φάνηκε ότι την Ευρωπαϊκή Ένωση απασχολεί η κατάσταση στη Συρία μόνο ως προς το προσφυγικό. Η ΕΕ ενέκρινε έκτακτη ενίσχυση 1 δισ. στην Τουρκία, με σκοπό να κρατήσει τους σύρους πρόσφυγες στα σύνορά της, αλλά και να εφαρμόσει πρόγραμμα επιστροφών. Πώς κρίνεις την πολιτική της;
Η Ευρώπη εξακολουθεί να εμμένει στο αποτυχημένο, παθητικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο βλέπει το προσφυγικό και αδιαφορεί για τον πόλεμο. Ένα μοντέλο, το οποίο δεν έχει καμία συμβολή στην επίλυση του συριακού προβλήματος. Δεν έχει καμία διάθεση να παρέμβει σε όσα συμβαίνουν. Το μόνο που την ενδιαφέρει είναι η Τουρκία να παραμείνει ένας ενδιάμεσος χώρος στάθμευσης προσφύγων, για να μην έρθουν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Μάλιστα, προτείνει στα κράτη μέλη της να σταματήσουν τη χορήγηση ασύλου και να αρχίσουν τις επιστροφές, κάτι που είναι τραγικό και φαιδρό νομικοπολιτικά γιατί η Συρία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε έναν εμφύλιο πόλεμο, με απόλυτη καταστροφή των υποδομών της. Είναι μια χώρα εντελώς αφιλόξενη για επιστροφή των προσφύγων. Πόσο μάλλον όταν ωθεί πολλούς ανθρώπους να αναζητήσουν καταφύγιο στο εξωτερικό.
Για πολλούς ευρωπαίους ηγέτες, η κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ ομαλοποίησε την κατάσταση στη Συρία, σαν να οικοδομήθηκε μια χώρα εν μια νυκτί. Και στην Ελλάδα πάγωσαν όλες οι αιτήσεις ασύλου γιατί αναφέρονταν στο «καθεστώς Άσαντ», που πια δεν υπάρχει.
Είναι τόσο προσχηματική αυτή η επιχειρηματολογία. Καταρχάς, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο οι αιτήσεις αυτές θα πρέπει να κριθούν. Επίσης, ο πόλεμος στη Συρία συνεχίζεται σε πολλά γεωγραφικά σημεία της, συνεπώς πολλοί άνθρωποι δικαιούνται διεθνούς προστασίας. Αν παύσει ο πόλεμος, τότε θα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις για να θεωρηθεί ασφαλής χώρα η Συρία. Για ακόμα μία φορά η ΕΕ υπονομεύει βασικούς θεσμούς του προσφυγικού δικαίου, και αυτό δείχνει μια δημοκρατική αδυναμία.
Ο Κ. Μητσοτάκης είπε ότι «η Ελλάδα έχει ρόλο και λόγο στο τι γίνεται στη Συρία… γιατί είμαστε κοντά, γιατί είμαστε φυσικοί θεματοφύλακες του ορθόδοξου στοιχείου και γιατί είμαστε στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού προβλήματος». Έχει;
Η Ελλάδα έχει μια σχέση γεωγραφική, πολιτισμική και ιστορική με τη Συρία. Δεν έχει κάνει βέβαια στο παρελθόν κάποια προσπάθεια για την επίλυση του εμφυλίου ούτε συμμετάσχει στην διαδικασία σταθεροποίησης. Το ενδιαφέρον δεν είναι τόσο πολύ ποια είναι η σχέση της Ελλάδας με τη Συρία, που είναι μικρή και εν αναμονή, αλλά η στρατηγική διασύνδεση Ελλάδας-Ισραήλ μέσα από τη θρυλούμενη ενεργειακή σύνδεση και την πιθανότητα να βρεθούν μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων κοντά στην Κύπρο. Είναι ένας μονόδρομος εγκλωβισμού με ένα κράτος, το οποίο αυτή τη στιγμή βρίσκεται όχι μόνο εκτός διεθνούς δικαίου αλλά στη σφαίρα του σκότους σε διεθνές επίπεδο.
Ο έλληνας πρωθυπουργός επισκέφτηκε τον Λίβανο για να μεταφέρει «ένα μήνυμα για την ανάγκη διαφύλαξης της εκεχειρίας Ισραήλ-Χεζμπολάχ». Τόνισε, μάλιστα, ότι είναι ο πρώτος ευρωπαϊος ηγέτης που επισκέπτεται τη χώρα. Πόση σημασία έχει αυτή η κίνηση;
Φυσικά είναι θετικό ότι τάσσεται υπέρ της εκεχειρίας, διότι η ειρήνη είναι ένα ζητούμενο κεφαλαιώδες. Πρέπει να δούμε τους όρους αυτής της ειρήνης, η οποία προήλθε μετά από τη στρατιωτική νίκη του Ισραήλ απέναντι στη Χεζμπολάχ. Είναι περίπλοκο το ζήτημα της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Νομίζω στην Ελλάδα τον υποεκτιμούμε. Αυτό που θα είχε ενδιαφέρον θα ήταν αν η παρέμβαση της Ελλάδας ήταν ουσιαστική με τέτοιους όρους που πρώτον θα διασφάλιζε την ειρήνη και δεύτερον τη συνεργασία των λαών σε διάφορα επίπεδα, με τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και την δίκαιη και βιώσιμη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, όπως το νερό και οι υδρογονάθρακες.
Εδώ μπαίνει και η επίλυση του Κυπριακού, ζήτημα που φαίνεται ότι δεν θέλουν τα εμπλεκόμενα μέρη να αγγιχτεί.
Μιλάμε για μια αλυσίδα προβλημάτων διεθνούς χαρακτήρα που διασυνδέονται μεταξύ τους. Το Κυπριακό έχει παγώσει, μετά την αποτυχία της διαπραγμάτευσης στο Κραν Μοντανά, με ευθύνη της ελληνικής πλευράς. Τελικά μας ενδιαφέρει η διζωνική, δικοινοτική δημοκρατία ή βγαίνουν στο φως οι δεύτερες σκέψεις όλων των εμπλεκόμενων μερών (Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος) ότι συμφέρει να παγιωθεί η διχοτόμηση; Γιατί ουσιαστικά αυτό συμβαίνει. Περνάνε οι δεκαετίες και συνεχίζεται η συζήτηση χωρίς να φτάνουμε σε μία λύση. Δεν υπάρχει καμία πολιτική βούληση ούτε και τώρα για επίλυση, ειδικά αν δούμε τη μεγάλη εικόνα, τον άξονα Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ, με το Ισραήλ να πραγματοποιεί γενοκτονία στην Παλαιστίνη και ταυτόχρονα να βομβαρδίζει τη Συρία με ένα επιχείρημα του παραλόγου ότι αμύνεται χωρίς να υπάρχει Άσαντ. Η ευθυγράμμιση με το Ισραήλ υπονομεύει τα ελληνικά επιχειρήματα σχετικά με την τουρκική κατοχή στην Κύπρο. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε ποια θα είναι η στάση της Ελλάδας –συχνά δύσκαμπτη- σε αυτό το περίπλοκο, μεταβαλλόμενο και κυλιόμενο σχήμα.
Παγώνει, όμως, τον ελληνοτουρκικό διάλογο; Αμέσως μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ ο πρωθυπουργός αλλά και οι δύο αρμόδιοι υπουργοί Εξωτερικών και Άμυνας δήλωσαν ότι δεν διαφαίνεται συμφωνία με την Τουρκία.
Νομίζω ότι ο ελληνοτουρκικός διάλογος δεν θα σταματήσει, μπορεί να μπαίνει τακτικά σε μία παύση λόγω του συριακού και μέχρι να φανεί πώς θα διευθετηθεί ξανά το προσφυγικό, αλλά δεν εκτιμώ ότι παγώνει. Το θέμα βέβαια είναι να ξεπεράσει τα θέματα χαμηλής πολιτικής και να μπει στα πιο βαθιά. Τότε και οι δύο χώρες αναπόφευκτα θα πρέπει να κάνουν αμοιβαίες υποχωρήσεις, που σημαίνει ότι θα πρέπει οι κόκκινες γραμμές τους να αποχρωματιστούν μπροστά στο κέρδος μιας συμφωνίας, η οποία θα έφερνε την αμετάκλητη οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μας και την τελική οριοθέτηση του εθνικού εναέριου χώρου, που είναι στα όρια του φαιδρού ότι ύστερα από έναν αιώνα ακόμα δεν έχουν χαραχθεί. Δεν είμαστε, όμως, δυστυχώς εκεί. Εδώ στο ψάρεμα στο Αιγαίο δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε.
Συνοψίζοντας, ποια είναι τα επίδικα του επόμενου διαστήματος στην Μέση Ανατολή, με το βλέμμα μας στην Ευρώπη και την Ελλάδα;
Πρώτον, πρέπει να δούμε πώς στη Συρία θα βρεθεί ισορροπία, ώστε να καθιερωθεί η ειρήνη και το δυνατόν δημοκρατικότερο πολίτευμα, για το οποίο είμαι απαισιόδοξος. Αυτό έχει άμεση σχέση με το Ισραήλ και με το τι συμβαίνει στην Παλαιστίνη. Θα φτάσουμε σε μια ολοκληρωτική εξάλειψη των Παλαιστινίων αν η Δύση δεν βάλει ένα φραγμό στο Ισραήλ και η Παλαιστίνη δεν καταστεί βιώσιμο κράτος. Δεύτερον, ο Λίβανος πρέπει να σταθεροποιηθεί. Τρίτον, θα πρέπει να λήξει η τεράστια εκκρεμότητα με το Κυπριακό και να δούμε αν θα έχουμε μια λύση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ή μια λύση στο πλαίσιο του πολιτικού κυνισμού. Τέταρτον, θα πρέπει να εξομαλυνθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και να επιλυθούν όλα τα επίδικα ξεκινώντας από τη χάραξη συνόρων, αλλά και τα ζητήματα συνεργασίας σε κρίσιμα ζητήματα όπως είναι η ρύπανση, για την οποία δεν συζητάμε καν.
Ιωάννα Δρόσου
