Τόμας Μπέρνχαρντ «Γεγονότα»
(μτφ. Αλέξανδρος Κυπριώτης, εκδ. Εξάντας, 2019)
Ο Τόμας Μπέρνχαρντ έχει ευτυχώς μεταφραστεί αρκετά στα ελληνικά κι έτσι ο σκοτεινός και βάναυσος, καμιά φορά, κόσμος του δεν είναι άγνωστος στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες.
Τα Γεγονότα είναι ένα πολύ ολιγοσέλιδο βιβλίο, όχι από τα πιο γνωστά και μεταφρασμένα του Μπέρνχαρντ. Μέσα όμως στις ελάχιστες σελίδες του κλείνεται, όπως πάντα, ολόκληρος ο κόσμος του συγγραφέα.
Τα Γεγονότα αποτελούνται από τριάντα ένα στιγμιότυπα, τριάντα μία σύντομες ιστορίες, από μία έως τρεις σελίδες η καθεμία (οι περισσότερες δισέλιδες). Οι πρώτες λέξεις κάθε ιστορίας δηλώνουν την ταυτότητα του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα: «ο καθηγητής», «η περιπτερού», «ο νέος άντρας», «ο επιζών», «κάτι σκιές», αλλά με δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις: «μια μηχανή» (που επίσης, τελικά, είναι η πραγματική πρωταγωνίστρια της ιστορίας) και «στο μέγαρο».
Μέσα από τις ελάχιστες λέξεις κάθε ιστορίας, αποτυπώνονται γαλήνιες στιγμές που ραγίζουν απρόσμενα, καμιά φορά με τον πιο τρομακτικό τρόπο, ρωγμές στην αποπνικτική δυστυχία στην οποία ζουν οι πρωταγωνιστές, όνειρα και εφιάλτες στον ύπνο και στον ξύπνιο που συντήκονται σε μια ζοφερή πραγματικότητα, στην οποία περνούν φευγαλέα άνθρωποι φορτωμένοι τύψεις, φόβο, αγωνία…
Ο «γραμματικός» που «μπήκε σ’ ένα γραφείο και γέρασε», ο «καπνοδοχοκαθαριστής» του χωριού που ζει μόνος σαν ξένος αφού «κανένας απ’ τους χωριάτες δεν τον παίρνει στα σοβαρά και που όλοι τον υποτιμάνε, επειδή δεν έχει καταφέρει νά ’χει την παραμικρή ιδιοκτησία που ν’ αναφέρεται σ’ ένα κτηματολόγιο», ο «σαραντάχρονος» που συνθλίβεται από τη ρουτίνα πιστεύοντας πάντα «ότι την ευθύνη για τη δυστυχία του τη φέρει κάποιος άλλος», ο «ταμίας» που πνίγεται σε έναν θλιβερό γάμο («είναι απύθμενη η αποστροφή με την οποία κοιμούνται και ξυπνάνε οι δυο τους»), ο «μεγαλογαιοκτήμονας» που ζει με πτώματα να τον στοιχειώνουν, ο «καθηγητής» που πασχίζει «να μαζέψει τα φώτα, να τα φυλάξει σ’ έναν ασφαλή τόπο», ο «νεωκόρος» που «βλέπει τον εαυτό του να περπατάει πάνω απ’ τις σειρές των πάγκων», η «τσελίστα» που βλέπει «μ’ απίστευτη αδιαφορία» πώς «η διαδικασία της καταστροφής της προχωρά αναπότρεπτη», είναι όλοι ψηφίδες ενός ασφυκτικού σύμπαντος γεμάτου καφκικές στιγμές, όπου ο θάνατος είναι πολλές φορές παρών ή τουλάχιστον παραμονεύει στη γωνία, όπως και η μοναξιά, η οδύνη, η θλίψη.
Σε πολύ μεγάλο βαθμό η δύναμη αυτών των ιστοριών οφείλεται βεβαίως στον τρόπο που τις αφηγείται ο Μπέρνχαντ: με ύφος στεγνό, παγωμένο, απόμακρο, πάντα με τον συντριπτικό και ανατρεπτικό σαρκασμό του, καταφέρνει να μετατρέπει κάθε ιστορία, όπως λέει το κλισέ, σε γροθιά στο στομάχι.
Η κάθε ιστορία των Γεγονότων, πλήρης και ολοκληρωμένη από τη μια πλευρά, μοιάζει συνάμα και με μια σημείωση για κάποιο μελλοντικό διήγημα, για μια μελλοντική νουβέλα που θα μπορούσε να γράψει ο συγγραφέας (ή να την πλάσει στη φαντασία του ο αναγνώστης, όπως τον καλεί το οπισθόφυλλο), ή ακόμα και για ένα μεγάλο μυθιστόρημα που η «πλοκή» του συντελείται σε κάποιο δυστοπικό σύμπαν, σε εκείνον τον άγριο και σκληρό κόσμο μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας που τόσο συχνά περιγράφει ο Μπέρνχαρντ, ίσως μάλιστα σε κάποιον γενέθλιο τόπο, αυτή τη θανάσιμη αρρώστια, που τόσο έχει πολεμήσει αυτός ο απελπισμένος και πικρός συγγραφέας. Μισάνθρωπο τον έχουν αποκαλέσει, αν και είναι ένας χαρακτηρισμός ίσως άδικος, γιατί ο Μπέρνχαρντ αυτό που στηλιτεύει ανηλεώς είναι συγκεκριμένες πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης και της κοινωνίας (και, βεβαίως, του τόπου του, της «πατρίδας» του, της Αυστρίας, την οποία ο Μπέρνχαρντ, είναι γνωστό, μαστίγωσε όσο κανένας άλλος, προκαλώντας σταθερά την οργή των συμπατριωτών του).
Ο Μπέρνχαρντ είναι ένας από τους συγγραφείς που συστηματικά επανέρχονται στα ίδια θέματα, στα ίδια μοτίβα. Είναι, θα μπορούσε να πει κανείς, σαν το ένα βιβλίο να έρχεται να συμπληρώσει το άλλο, σαν –παρά το διαφορετικό είδος ή στιλ κάθε βιβλίου– το ένα κείμενο να συνεχίζει το άλλο, σαν ψηφίδες που προστίθενται μέχρι να συμπληρωθεί το μεγάλο, ενιαίο, το ένα κείμενο της ψυχής του συγγραφέα. «Σ’ ένα παραμύθι ανέκαθεν συγκαταλέγεται μια κακόβουλη, σκοτεινή μορφή που επιδιώκει να καταστρέψει το καλό, το κρυστάλλινο, ή τουλάχιστον να το γελοιοποιήσει», γράφει σε κάποιο σημείο ο Μπέρνχαρντ στα Γεγονότα. Τέτοιες μορφές, όμως, κακόβουλες και σκοτεινές, φασματικές και πραγματικές, εμφανίζονται διαρκώς στα όνειρα και τις πραγματικότητες που περιγράφονται στις λίγες σελίδες αυτού του βιβλίου. Παραμύθι λοιπόν; Μυθοπλασία; Ή μήπως αλήθειες, οι μικρές και μεγάλες αλήθειες του Μπέρνχαρντ; Και πού είναι η αλήθεια, και πού το σύνορο ανάμεσα σ’ αυτήν και τη μυθοπλασία; Αν τυχόν ψάχνει κανείς απάντηση σε αυτό το αέναο και πάντα μετέωρο παιχνίδι ανάμεσα στη μυθοπλασία και την αλήθεια, λοιπόν, δεν έχει παρά να διαβάσει τα κείμενα της «μυθιστορηματικής» Αυτοβιογραφίας του Τόμας Μπέρνχαρντ, που επανεκδόθηκε πρόσφατα πάλι από τις ίδιες εκδόσεις, σε μετάφραση του Βασίλη Τομανά.
Τα Γεγονότα εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1969.
Κώστας Αθανασίου
Πηγή: Η Εποχή
