Ποια/ος μπορεί, σήμερα, να δηλώσει ευθέως κομμουνιστής/στρια, να μιλήσει με μαρξικούς όρους, να επικαλεστεί τα προτάγματα των μπολσεβίκων και του κόκκινου στρατού δίχως να κατηγορηθεί ευθέως ως εχθρός της δημοκρατίας ή, έστω, δίχως να λοιδορηθεί; Κι αν τούτο μπορεί να συμβεί στις παρέες της ιδιωτικής ζωής, στο δημόσιο βίο μια τέτοια τοποθέτηση δεν προκαλεί μοναχά αμηχανία: αν φανταστούμε ένα πολιτικό πρόσωπο, της ευρείας, μη σταλινικής, αριστεράς, να δηλώνει, έστω, συνεχιστής της μαρξικής παράδοσης, εύκολα φανταζόμαστε τη χλεύη που θα ακολουθούσε.
Διότι όταν το παράλληλο του καπιταλισμού σύμπαν, αυτό του, λεγόμενου, υπαρκτού σοσιαλισμού, εξέπεσε, τα ερείπια έθαψαν τα πάντα. Η αριστερά ηττήθηκε και ηττήθηκε όλη μαζί, από τις αναθεωρητικές κομμουνιστικές εκδοχές της ως αυτές της σοσιαλδημοκρατίας. Δεν εγκαταλείφτηκε μόνο το όνειρο της επανάστασης αλλά και το όνειρο του μετασχηματισμού, το όνειρο για σοσιαλισμό με ελευθερία και δημοκρατία. Κατέρρευσαν τα πάντα την ίδια ώρα που κατέρρευσε και το αυταρχικό, υπαρκτό, μοντέλο του. Και δεν κατέρρευσε μόνο: εξέπεσε ιδεολογικά, η οραματική του διάσταση κατασυκοφαντήθηκε ως αφήγημα, αμαυρώθηκε όχι μοναχά ως ουτοπική αλλά ως απευκταίο αντιπαράδειγμα στο ένα και μοναδικό πια σύμπαν. Το περιβόητο τέλος της ιστορίας σήμανε και την ιδεολογική ηγεμονία του καπιταλισμού. Φυσικοποίησε και κανονικοποίησε την ταξική διαστρωμάτωση, κάνοντας ξανά ηθικά αποδεκτές τις εκμεταλλευτικές σχέσεις, αφού, χοντρικά, γίνονται ο μόνος δρόμος για την «πρόοδο».
Ο νέος ριζοσπαστικός λόγος των ιδεολόγων της ελεύθερης αγοράς παρέμεινε χωρίς αντίλογο. Ο ανά τον κόσμο αριστερός στοχασμός περιέπεσε σε μελαγχολία. Η αποκατάσταση της έννοιας του κομμουνισμού έγινε, και παραμένει, ένα βαθιά «μελαγχολικό ιστορικό στοίχημα» (Ντανιέλ Μπενσαΐντ), αφού και για τους λεγόμενους αναθεωρητές ο κομμουνισμός πια, αυτό το «Κ» έγινε αντιδημοφιλές. Σταμάτησε να πουλάει, μούχλιασε.
Στη σύντομη ιστορία του, το όραμα του Βλαντιμίρ Λένιν και των επαναστατών του Οκτώβρη, που, για πάμπολλους λόγους, έγινε ολοκληρωτικό σύστημα, λειτούργησε ως αντίβαρο: ο φόβος του έφερε, αντανακλαστικά, ένα πλήθος δικαιωμάτων και στους προλετάριους του καπιταλιστικού, αστικού κόσμου. Εργασιακά, κρατικά συστήματα σε υγεία, παιδεία, κ.ο.κ., ανέκοπταν τον δυναμισμό του σαρωτικά καταπιεστικού καπιταλιστικού συστήματος.
Έπειτα, σιωπή. Και απολογία. Όλα σχεδόν κόπηκαν μαχαίρι, η ισχύς των «άξιων» αγιοποιήθηκε και ενσωματώθηκε και στον αριστερό λόγο. Η αντεπανάσταση προέλαυνε επιθετικά και επικρατούσε.
Η μεγάλη υποχώρηση της αριστερής σκέψης, η, παρά τις αναλύσεις, ιστορική εκκρεμότητα μιας ζυγιασμένης αποτίμησης χωρίς ανιστόρητες δαιμονοποιήσεις, έφερε και την υποχώρηση και την εγκατάλειψη των ριζοσπαστικών προταγμάτων και του ριζοσπαστικού λόγου. Το κενό κάλυψε -τι άλλο;- η ριζοσπαστική δεξιά. Εθνικισμός, ρατσισμός, φασισμός και ναζισμός μπαίνουν από την μπροστινή πόρτα δικαιωμένοι, αφού η θεωρία των δύο μια χαρά φρόντισε γι’ αυτό.
Ποτέ ξανά, στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο, οι υποτελείς τάξεις δεν βίωσαν τέτοια απελπισία, όπως τούτη των καιρών μας. Όχι διότι ο καπιταλισμός δεν εξασφαλίζει την πρόσβαση των προλετάριων στα παραγόμενα προϊόντα του, όπως την υψηλή τεχνολογία κ.ά. -έχει άλλωστε ανάγκη τους πελάτες- αλλά διότι κάθε κεκτημένο έχει. Καθώς οι ανισότητες βαθαίνουν, η δυστοπία γίνεται παροντικό φαινόμενο. Χωρίς, μάλιστα, ελπίδα ανατροπής.
«…η τάση να αποβλακώσουν, να διασπάσουν και να εξοντώσουν τους προλετάριους όλων των χωρών, σπρώχνοντας τους μισθωτούς σκλάβους του ενός έθνους ενάντια στους μισθωτούς σκλάβους του άλλου έθνους προς όφελος της αστικής τάξης, αυτό είναι το μοναδικό πραγματικό περιεχόμενο και το μοναδικό πραγματικό νόημα του πολέμου…», έλεγε ο Λένιν για «Τα καθήκοντα της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας στον ευρωπαϊκό πόλεμο» (Αύγουστος 1914).
Κι αφού οι υλικές συνθήκες της ύπαρξης των ανθρώπων χαρακτηρίζονται από την επανάπτωση στη βαρβαρότητα, τα νέα καθήκοντα στη νέα κατάσταση είναι μάλλον τα παλιά: μια νέα επαναστατική πρόταση, ένα καινούργιο αφήγημα όχι πια για την αλλαγή αλλά για την εκ βάθρων ανατροπή.
Στις 7 Νοεμβρίου, με το παλαιό ημερολόγιο 25 Οκτωβρίου, ξεκίνησε η επανάσταση των μπολσεβίκων, η λεγόμενη Οκτωβριανή.
Κατέ Καζάντη
