Ο Υιός του ανθρώπου: στον ριζοσπαστικό αθεϊσμό του Ερνστ Μπλοχ, η αναπαράσταση του Ιησού δεν είναι παρά η αποτύπωση του εξεγερσιακού αρχετυπικού εκείνου που κατήλθε για ν’ αλλάξει τα εγκόσμια, εκείνου που απελευθερώνει κι επιλύει το πρόβλημα της αλλοτρίωσης και της αμαρτίας ταυτόχρονα. Είναι ένας Τόμας Μίντσερ, ας πούμε, ένας ή μία που θα διαρρήξει τα δεσμά, θα σπάσει τις αλυσίδες, θα κυνηγήσει, συντασσόμενος/η με τους «διαβολικούς αντάρτες» και τις «αρπακτικές ορδές των αγροτών» του Λούθηρου, τον μεγάλο πλούτο. Και θα αγωνιστεί ενάντια στην ακρωτηριασμένη ανθρωπινότητα, η αποκατάσταση της οποίας θα ξεπερνά τα βιολογικά όρια μιας, της ζώσας στο σήμερα, γενιάς και θα εκτείνεται, διιστορικά, στο μέλλον.
«Το μεσσιανικό στοιχείο είναι το κόκκινο μυστικό κάθε επαναστατικού διαφωτισμού»: η εσχατολογική λύτρωση που ευαγγελίζεται ο χριστιανισμός, τώρα που τούτος κατήντησε κομμάτι της αστικής κυριαρχίας, μοιάζει να χάνει τη δυναμική του. Οι χριστιανοί, με τα γεμάτα πορτοφόλια στο πλευρό των δυνατών, επιβεβαιώνουν τον Μπλοχ πως «όπου ελπίδα εκεί και θρησκεία, όχι όμως όπου θρησκεία εκεί πάντα και ελπίδα». Διότι να ελπίζει ο άνθρωπος πως θ’ αλλάξει μελλοντικά ο περιβάλλων κόσμος είναι μια μορφή εσχατολογικής προοπτικής, συγγενικής με το θρησκεύειν. Αν, όμως, η ελπίδα δεν συνοδεύεται από αγωνιστικό φρόνημα, αν το πράττειν δεν συμπεριλαμβάνεται, ως αναπόσπαστο κομμάτι, στο ζην, τότε η ματαιότητα, στην αλληλουχία των γενεών, γίνεται αναπόδραστη μοίρα. Η απραξία, έτσι, η καρτερία και η υπομονή μεταβάλλονται σε αντιχριστιανικές ιδιότητες αφού συμβάλλουν στη διαιώνιση ενός επί της ουσίας αμαρτωλού κόσμου. Ίσως δε, τελικά, «μόνο ένας άθεος μπορεί να είναι καλός χριστιανός», μπορεί, δηλαδή, να αγωνίζεται, καταπιεσμένος κι αυτός, δίπλα στους καταπιεσμένους.
Διότι ο ανθρωπότυπος Ιησούς κόπτεται και για τον μετασχηματισμό του υπάρχοντος κόσμου. Η ανακαίνιση του ανθρώπου, ο σκοπός της επί της γης παρουσίας, αφορά τα εγκόσμια. Εγγίζει την κοινωνική σφαίρα, ασχολείται με την κοινωνική διάρθρωση. Η έννοια του πλούτου είναι κομβική: η ταξική μεροληψία του Ναζωραίου, υπέρ των φτωχών, υπέρ «των ελάχιστων αδελφών του υιού του ανθρώπου» καθίσταται απολύτως προφανής. Από τη πασίγνωστη ρήση «ευκοπώτερόν έστι κάμηλον δια τρυμαλιάς ραφίδος εισελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν» έως την κατάκριση των Ιουδαίων νομοδιδασκάλων οι οποίοι «κατεσθίοντες τας οικίας των χήρων», άρπαγες γαρ, η κατακεραύνωση της εκμετάλλευσης είναι χαρακτηριστική. Το δε «αγαπάν εξ όλης της καρδίας και εξ όλης της συνέσεως και εξ όλης της ισχύος και το αγαπάν τον πλησίον ως εαυτόν», δεν είναι παρά το πρόταγμα της αλληλεγγύης. Πρόταγμα ολωσδιόλου διεθνιστικό, αφού αφορά πάντα τα έθνη.
Ο «ζωήν χαρισάμενος», διά του σταυρικού θανάτου, δεν επιτελεί, επιπλέον, μια μεταφυσική υπόθεση. Επιτελεί μια επαναστατική διαδικασία για τους ζωντανούς, που θ’ αλλάξει τις ζωές τους αφού πια θα πορεύονται εν Χριστώ, με νέα προτάγματα. Μια εγκάρσια γραμμή κόβει την ιστορία στα δυο και αλλάζει άρδην την κοινωνία των ανθρώπων: αντι-εξουσιαστική απέναντι στις κοσμικές αρχές, αναδιαμορφώνει τη καθημερινότητα. Τα όρια της υπακοής στους από πάνω μεταβάλλονται, η δε αντίσταση ανάγεται σε μια συνολική υπόθεση της ύπαρξης.
Αλλά ο ριζοσπαστικός χριστιανισμός, αυτός της νομιμοποίησης της μάχαιρας υπέρ των ελάχιστων και του φραγγέλιου εναντίον των εμπόρων, έμεινε στα πρωτοχριστιανικά χρόνια. Η ιουδαϊκή σέχτα κατακυρίευσε την ανθρωπότητα δίχως εν τέλει να επαναδιαμορφώσει την κοινωνία. Η χριστιανική αμαρτία, τόσο κοντινή με την μαρξική αλλοτρίωση, παραμένει, διαφθείροντας την ανθρώπινη φύση. Η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο, λαών από άλλους λαούς, φύλων από άλλα φύλα, ο άνθρωπος ως υποζύγιο, ουδόλως συνάδει με τον άνθρωπο ως εικόνα του θεού. Προσκρούει στην ταξική δομή της κοινωνίας που καταργεί τη χριστιανική αρχή της ισότητας, «πάντες γαρ υμείς εις εστέ εν Χριστώ Ιησού».
Η σταυρική θυσία, έτσι, μένει άνευ περιεχομένου. Η Ανάσταση, κενή νοήματος. Όσο η λατρεία του Μαμμωνά θα υπερισχύει εν τω κόσμω, τόσο θα αποδεικνύεται μάταιο το κήρυγμα του Ναζωραίου, μάταιη η κατακραυγή του πλούσιου, μάταιη η αλληλεγγύη στον φτωχό, μάταιος ο διεθνισμός.
Όσο το ανθρωποκτόνο σύστημα, που ενισχύει την ακόρεστη δίψα για συσσώρευση, δεν αντιπαλεύεται, τόσο ο χριστιανός θα απομακρύνεται απ’ το θεό του. Κι επειδή ο Υιός του Θεού, ως τέλειος άνθρωπος, ήταν ένας επαναστατημένος άνθρωπος, η μίμηση του ανθρωπολογικού του προτύπου, με τις συγκρούσεις με τους από πάνω και το κατεστημένο εν γένει, αποτελεί διιστορικό πρόταγμα.
Κατέ Καζάντη
