Με τον κίνδυνο να αποταχθώ από τις τάξεις των κατά τεκμήριο μαρξιστών, να προγραφώ από κεϊνσιανούς και νεοκεϊνσιανούς και να ταξινομηθώ στους μονεταριστές, μην πω και στους νεοφιλελεύθερους, προσφεύγω σε ένα σύνθημα που πρώτος εισηγητής του θεωρείται ο πατέρας του μονεταρισμού Μίλτον Φρίντμαν, αν και εγώ προτιμώ να θυμάμαι τον ευφυή τρόπο με τον οποίο το χρησιμοποιούσε η πρόσφατα και απρόσμενα αδικοχαμένη Ζέζα Ζήκου, στην επιφυλλίδα της στην «Καθημερινή», πριν από πολλά χρόνια.
«End the Fed», έλεγε το 1994 ο Φρίντμαν -έχοντας ολοκληρώσει την αξιομίσητη και ολέθρια για τον κόσμο της εργασίας και τα φτωχά στρώματα συμβουλευτική του στους Ρίγκαν και Θάτσερ- και κανείς δεν ξέρει αν αυτός ο αφορισμός είχε κάποιο ψήγμα τύψεων για τον πόνο που είχαν προκαλέσει σχεδόν στον μισό πλανήτη οι πολιτικές που εισηγήθηκε ή ήταν κάποιου είδους τσαντίλα γιατί στράβωσε το θεωρητικό οικοδόμημα πολλών δεκαετιών. Τα στερνά τιμούν τα πρώτα, λέει η παροιμία, αν και στην περίπτωση του Φρίντμαν ουδόλως επιβεβαιώθηκε.
Από την οπτική του είχε δίκιο ο Φρίντμαν, που καταλόγιζε στις κεντρικές τράπεζες την αποτυχία τους στον βασικό προορισμό που ο ίδιος και οι συνοδοιπόροι του επέβαλαν: τον έλεγχο του πληθωρισμού. Κι αν είχε δίκιο ο Φρίντμαν το 1994, με έναν πληθωρισμό που μετά βίας και βαριά ξεπερνούσε το 3%-4% τη δεκαετία του ’90 στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, τι να πούμε εμείς που πρέπει να ανεχτούμε έναν πληθωρισμό τριπλάσιο και άγνωστης διάρκειας και αντοχής στα νομισματικά τρικ των ανεξάρτητων και πολιτικά ανεξέλεγκτων κεντρικών τραπεζών που αντιδρούν με τον μόνο τρόπο που ξέρουν (και ο ίδιος ο Φρίντμαν τούς έμαθε): ανεβοκατεβάζουν το κόστος του χρήματος, δηλαδή τα επιτόκια, μετακυλίοντας όλη την ευθύνη και το ρίσκο των τιμών στους ανυποψίαστους καταναλωτές.
Ανεξαρτήτως του τι έλεγε ο μακαρίτης Φρίντμαν πριν από τρεις δεκαετίες, εμείς, της χρηματοπιστωτικής κρίσης οι εκδρομείς, έχουμε πλέον επαρκή δεδομένα για να αντιληφθούμε την τεράστια απάτη -άμα τε και αποτυχία- των κεντρικών τραπεζιτών και των πολιτικών χορηγών που τους εμπιστεύτηκαν τις τύχες της παγκόσμιας οικονομίας την τελευταία δεκαετία. Ας κάνουμε μια μικρή ανακεφαλαίωση.
Με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 στις ΗΠΑ και την ταχύτατη μετάδοσή της στην Ευρώπη, όπου εξελίχθηκε σε κρίση χρέους, οι κεντρικοί τραπεζίτες ξεβολεύτηκαν από τη ρουτίνα της νομισματικής ορθοδοξίας τους και από τη δογματική προσήλωση στο απαράβατο όριο πληθωρισμού 2%, που άγνωστο παραμένει ποια μεταφυσική επιφοίτηση το όρισε ως παγκόσμια φυσική σταθερά και ιδεατό μέγεθος εδώ και τέσσερις δεκαετίες.
Οι σοφοί κεντρικοί τραπεζίτες, που αμήχανοι παρακολουθούσαν τη βουτιά των οικονομιών στην ύφεση -τόσο με τον πληθωρισμό να ξεφεύγει από το ιερό όριο όσο και με την πλήρη αντιστροφή του σε αποπληθωρισμό- είπαν το περίφημο «what ever it takes» (ο Ντράγκι το είπε, αλλά όλοι τους το ίδιο εννοούσαν και έκαναν) και αποφάσισαν να πνίξουν όλο τον κόσμο σε άφθονο, φθηνό χρήμα, αγοράζοντας τα σαπάκια του χρηματοπιστωτικού συστήματος και μηδενίζοντας ή κάνοντας και αρνητικά τα βασικά επιτόκια.
Είπα «να πνίξουν όλο τον κόσμο»; Γράψτε λάθος. Απ’ αυτόν τον κόσμο εξαιρέστε τους εργαζόμενους. Η μισθωτή εργασία έμεινε, με ελάχιστες αποκλίσεις, στη διατίμηση σχεδόν όλη τη δεκαπενταετία της κρίσης, διότι οι πάνσοφοι ανεξάρτητοι κεντρικοί τραπεζίτες δεν ξέφυγαν ούτε λεπτό από την πεποίθησή τους ότι οι μισθοί φέρνουν πληθωρισμό και μια «αλόγιστη» αύξησή τους μπορεί να τον παραφούσκωνε.
Τις ίδιες ανοησίες άλλωστε για τον κίνδυνο ενός «πληθωρισμού μισθών» έλεγαν και πριν από λίγους μήνες, μόλις το περασμένο φθινόπωρο, όταν οι τιμές άρχισαν να ξεφεύγουν, αλλά οι ίδιοι διαβεβαίωναν ότι το φαινόμενο είναι παροδικό και μέχρι τα Χριστούγεννα θα έχει τελειώσει. (Το έλεγε κι ο Αδωνις, αλλά η δική του πεποίθηση είναι άλλης επιστήμης υπόθεση, όχι της οικονομικής).
Οι κεντρικοί τραπεζίτες, λοιπόν, επί μια δωδεκαετία, με τις ποσοτικές χαλαρώσεις και τα μηδενικά επιτόκια, έπνιγαν στο φθηνό χρήμα όχι τον κόσμο, αλλά τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις τράπεζες. Η γενναιόδωρη ρευστότητα που παρείχαν οι κεντρικοί τραπεζίτες στις επιχειρήσεις είχε ένα καταλυτικό αποτέλεσμα. Να μειώσει δραστικά το κόστος του κεφαλαίου και να αυξήσει θεαματικά τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων.
Αντίθετα απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, η πανδημία και ο τεράστιος κλονισμός στην παγκόσμια αλυσίδα παραγωγής και εφοδιασμού δεν ανέκοψαν την τάση μείωσης του κόστους κεφαλαίου και αύξησης των περιθωρίων κέρδους, αλλά την απογείωσαν. Οχι για όλους. Κυρίως για τις μεγάλες πολυεθνικές της ψηφιακής οικονομίας, του εμπορίου, των μεταφορών, της εκμετάλλευσης πρώτων υλών, της ενέργειας.
Η γενναιοδωρία των κεντρικών τραπεζιτών έκανε ακόμη φθηνότερες τις επενδύσεις σε κερδοφόρες δραστηριότητες, την αναδιάταξη δυνάμεων και την υπερσυγκέντρωση των κεφαλαίων, μέσα από έναν πυρετό εξαγορών και συγχωνεύσεων. Αυτή η διαδικασία θα έχει, φυσικά, και αρκετά θύματα (χρεοκοπίες, λουκέτα, θανάτους εμποράκων), αλλά η δημιουργική καταστροφή ήταν ανέκαθεν ο τρόπος που αναπαράγεται το οικονομικό μας σύστημα.
Φθηνό χρήμα, άφθονη ρευστότητα, χαμηλό κόστος κεφαλαίου, τεράστια αύξηση των περιθωρίων κέρδους. Αυτή είναι η προσφορά των κεντρικών τραπεζιτών στον επιχειρηματικό τομέα. Και ποιο είναι το αποτέλεσμά της; Η εκτόξευση της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων στα ουράνια. Δείτε τα αποτελέσματα που ανακοινώνουν με περηφάνια και θράσος, τα ετήσια τα τρίμηνα, τα εξάμηνα. 50%, 100%, 200%, 1.000% αύξηση κερδών, χορός δισεκατομμυρίων, οργασμός μερισμάτων.
Και από πού έρχονται αυτά τα κέρδη, έπειτα από δύο χρόνια πανδημίας; Από τις τρελές ανατιμήσεις που έφερε σε πρώτες ύλες, υπηρεσίες και τελικά αγαθά η κερδοσκοπική επένδυση του τζάμπα χρήματος που πρόσφεραν οι κεντρικοί τραπεζίτες στους μεγάλους ομίλους και στις τράπεζες. Από την εξοργιστική και ανεμπόδιστη κερδοσκοπία στα χρηματιστήρια εμπορευμάτων και αξιών.
Διαβάστε στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας το κείμενο του Μπάμπη Μιχάλη για τους «Μαυραγορίτες του 21ου αιώνα» για το αποκαλυπτικό εύρημα του αμερικανικού Economic Policy Institute: το 53,9% της ανόδου των τιμών την τελευταία διετία ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης ανόδου των κερδών, έναντι μόλις 7,9% που συνέβαλαν οι αυξήσεις των μισθών. Είναι το αντίθετο από αυτό που υποτίθεται πως συνέβαινε τα προηγούμενα 40 χρόνια, μόνο που αυτές τις δεκαετίες δεν είχαμε πληθωρισμό 10%, σωστά;
Αυτό ακριβώς είναι το αποτέλεσμα της πολιτικής των κεντρικών τραπεζιτών. Προκάλεσαν έναν θηριώδη πληθωρισμό κερδών που αδυνατούν να ελέγξουν. Κι αυτό αποτελεί ξεγύμνωμα της μακρόχρονης πολιτικής και θεωρητικής απάτης τους και απόλυτο φιάσκο τους. Εχουν γίνει ο σκληρός πυρήνας του προβλήματος, κι όχι η λύση του. Επομένως: Καταργήστε τους κεντρικούς τραπεζίτες, πριν μας καταργήσουν αυτοί.
💬 Θεωρίες για την υπεραξία
Κάθε σύστημα που δίνει τόση δύναμη και τόση διακριτική ευχέρεια σε ελάχιστους ανθρώπους, έτσι ώστε λάθη ηθελημένα ή αθέλητα να μπορούν να έχουν τόσο μεγάλες επιπτώσεις, είναι ένα κακό σύστημα. Είναι ένα κακό σύστημα για ανθρώπους που πιστεύουν στην ελευθερία, ακριβώς επειδή δίνει σε ελάχιστους ανθρώπους τέτοια δύναμη χωρίς κανέναν αποτελεσματικό έλεγχο από την πολιτεία – αυτό είναι το κύριο επιχείρημα απέναντι στην ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα… Για να παραφράσουμε τον Κλεμανσό, το χρήμα είναι πάρα πολύ σοβαρό θέμα για να το αφήσουμε στους κεντρικούς τραπεζίτες.
Μilton Friedman, «Πρέπει να υπάρχει μια ανεξάρτητη νομισματική αρχή;» (1962, από τη συλλογική έκδοση «Αναζητώντας ένα νομισματικό Σύνταγμα»)
ΚΙΜΠΙ
