Παρά τις αποτυχίες του παρελθόντος, η αυξανόμενη δημόσια υποστήριξη και οι πρόσφατες διεθνείς πρωτοβουλίες προσφέρουν στην Κοπεγχάγη την ευκαιρία να πιέσει για τη φορολόγηση του υπερβάλλοντος πλούτου.
Μια δημοσιευμένη έκθεση προόδου από την τελική συνάντηση της πολωνικής Προεδρίας της ΕΕ με τους 27 υπουργούς Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) τον Ιούνιο του 2025 σκιαγραφεί μια απογοητευτική εικόνα. Παρά τους έξι μήνες αφοσιωμένης προσπάθειας, η πολωνική προεδρία της ΕΕ, η οποία ολοκληρώθηκε στις αρχές του περασμένου Ιουλίου, δεν κατάφερε να εξασφαλίσει συναίνεση για οποιονδήποτε νέο κοινό φόρο. Η μόνη αξιοσημείωτη κίνηση ήταν μια πιθανή επέκταση του Μηχανισμού Προσαρμογής Συνόρων Άνθρακα (CBAM) σε πρόσθετους τομείς, ένα μέτρο που αποτελεί περισσότερο μετατόπιση του βάρους παρά πραγματική πρόοδο.
Μια συναίνεση για έναν φόρο στον υπερβάλλοντα πλούτο, ιδίως ως πηγή νέων πόρων της ΕΕ, παραμένει ασαφής. Η κύρια ένσταση που προβάλλεται είναι ότι θα παραβίαζε την εθνική κυριαρχία. Αυτό παρουσιάζει ένα παράδοξο: η επίκληση της κυριαρχίας ενώ παράλληλα επιτρέπεται στους έχοντες πλούτο μεγάλης κλιμακας να φοροδιαφεύγουν, δεν είναι πραγματική κυριαρχία. Είναι παράδοση άνευ όρων. Η κυριαρχία συνεπάγεται την εξουσία δράσης και οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν και θα έπρεπε να ενεργούν, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, για να διασφαλίσουν ότι οι πλουσιότεροι συνεισφέρουν τουλάχιστον όσο και οι απλοί πολίτες.
Στοιχεία δείχνουν πλέον ότι οι δισεκατομμυριούχοι πληρώνουν αναλογικά λιγότερους φόρους από τους απλούς ανθρώπους. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο τρόπος ζωής και τα επενδυτικά τους πρότυπα συμβάλλουν ιδιαίτερα επιβαρυντικά στην κλιματική κρίση. Για να διαφυλαχθεί η εθνική αρμοδιότητα σε θέματα φορολογίας, μια συμφωνία της ΕΕ θα μπορούσε να επικεντρωθεί σε ένα σύνολο κοινών αρχών για έναν τέτοιο φόρο, επιτρέποντας στις εθνικές αρχές ευελιξία στην εφαρμογή, παρόμοια με την προσωρινή εισφορά αλληλεγγύης που επιβάλλεται στα κέρδη της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων.
Τα κράτη-μέλη έχουν επίσης επικαλεστεί «τεχνικές δυσκολίες» ως λόγο για την καθυστέρηση υιοθέτησης ενός φόρου του υπερβάλλοντος πλούτου, αλλά αυτό το επιχείρημα δεν είναι πειστικό. Αρκετά συγκεκριμένα και ρεαλιστικά βήματα θα μπορούσαν να προχωρήσουν άμεσα για τον μετριασμό αυτών των υποτιθέμενων εμποδίων.
Για παράδειγμα, ένα ευρωπαϊκό μητρώο ιδιοκτησίας γης και ακινήτων θα ενίσχυε τη διαφάνεια, ενώ η βελτιωμένη διασυνοριακή ανταλλαγή δεδομένων θα επιτάχυνε την επιβολή του νόμου. Τα κράτη-μέλη θα μπορούσαν επίσης να δημοσιεύουν ετήσιους κατανεμητικούς λογαριασμούς εισοδήματος και πλούτου, με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Παγκόσμιας Βάσης Δεδομένων για την Ανισότητα, για την παραγωγή συγκρίσιμων στατιστικών. Οι εθνικές φορολογικές αρχές θα μπορούσαν να συνεργαστούν με ακαδημαϊκούς ερευνητές για την ανάλυση ανώνυμων δεδομένων πλούτου, στηρίζοντας μια πιο έξυπνη χάραξη πολιτικής.
Κανένα από αυτά τα βήματα δεν απαιτεί «επανάσταση» στη φορολογική διοίκηση. Μόνο πολιτική βούληση. Μέχρι να παρατηρηθεί κίνηση σε οποιοδήποτε από αυτά τα μέτωπα, είναι δύσκολο να ληφθεί σοβαρά υπόψη το επιχείρημα των «τεχνικών δυσκολιών».
Τους τελευταίους μήνες, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και συνδικάτα έχουν καλέσει τις κυβερνήσεις της ΕΕ να συμφωνήσουν σε τολμηρές φορολογικές μεταρρυθμίσεις που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν την πράσινη και κοινωνική μετάβαση, συμπεριλαμβανομένου ενός φόρου στον υπερβάλλοντα πλούτο σε επίπεδο ΕΕ. Πρόκειται για μια επίκαιρη πρόταση. Η Ευρώπη θερμαίνεται δύο φορές πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, ωστόσο δεν ανταποκρίνεται στις δεσμεύσεις της τόσο για τη βιώσιμη ανάπτυξη, όσο και στη χρηματοδότηση για τη στήριξη των μέτρων για το κλίμα.
Ταυτόχρονα, η υποστήριξη για τη φορολόγηση του υπερβάλλοντος πλούτου αυξάνεται. Μια έρευνα της Greenpeace και της Oxfam σε 13 χώρες -συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας- αποκαλύπτει ότι το 77% των ανθρώπων θα ήταν πιο πιθανό να υποστηρίξει ένα πολιτικό πρόσωπο που θα έδινε προτεραιότητα στη φορολόγηση των πλουσίων και της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων. Ακόμη και μεταξύ των εκατομμυριούχων στις χώρες της G20, τα τρία τέταρτα υποστηρίζουν υψηλότερους φόρους στον πλούτο και πάνω από τους μισούς πιστεύουν ότι ο ακραίος πλούτος αποτελεί πλέον «απειλή για τη δημοκρατία».
Το υπόβαθρο για την αποτελεσματική φορολόγηση όσων διατηρούν υπερβάλλοντα πλούτο είναι σαφές: η συντονισμένη δράση είναι απαραίτητη. Η δανική Προεδρία της ΕΕ έχει την ευκαιρία να ηγηθεί, όχι μόνο κατ’ αρχήν, αλλά και στα πρακτικά, επόμενα βήματα. Το πρόγραμμα της Προεδρίας της ΕΕ υπογραμμίζει ήδη τη σημασία της ενίσχυσης της διοικητικής συνεργασίας. Αυτό ανοίγει την πόρτα στην πρόοδο, ιδίως μέσω μιας ενημέρωσης της Οδηγίας της ΕΕ για τη Διοικητική Συνεργασία (DAC), η οποία διέπει την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τη φορολογία.
Η υπεράσπιση της φορολόγησης του ακραίου πλούτου δεν ήταν ποτέ ισχυρότερη. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει παράλληλες κρίσεις: αυξανόμενη ανισότητα, κλιματική κατάρρευση, δημοκρατική διάβρωση και δημόσια υποεπένδυση που προκαλείται από τη λιτότητα. Οι κυβερνήσεις χρειάζονται επειγόντως χρηματοδότηση για να μειώσουν το κόστος ζωής, να δημιουργήσουν ανθεκτικές δημόσιες υπηρεσίες και να επενδύσουν σε ένα βιώσιμο μέλλον.
Πρόκειται για κάτι περισσότερο από απλώς έσοδα. Πρόκειται για δικαιοσύνη, κυριαρχία και αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Οι κυβερνήσεις πρέπει να επενδύσουν στην υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τη στέγαση, τις δημόσιες συγκοινωνίες και μια δίκαιη κλιματική μετάβαση. Αυτό απαιτεί νέες, βιώσιμες πηγές χρηματοδότησης και η φορολόγηση του υπερβάλλοντος πλούτου πρέπει να είναι μέρος της λύσης.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, η Ισπανία και η Βραζιλία επέδειξαν ηγετικό ρόλο εγκαινιάζοντας μια πλατφόρμα δράσης για τη φορολόγηση του υπερβολικού πλούτου κατά τη διάρκεια του συνεδρίου Χρηματοδότησης για την Ανάπτυξη στη Σεβίλλη. Η ΕΕ έχει τώρα την ευκαιρία να συμμετάσχει σε αυτήν την πρωτοβουλία. Η μπάλα είναι στο γήπεδο της προεδρίας της ΕΕ. Δανία, μπορείς να σκοράρεις;
*Η Ιζαμπέλ Μπρασέ ηγείται του έργου του Δικτύου Δράσης για το Κλίμα στην Ευρώπη (CAN Europe), για τη μεταρρύθμιση της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ και για μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση.
** Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στα ελληνικά σε συνεργασία με το Social Europe.
