Τα αποτελέσματα των ιταλικών εκλογών φωνάζουν. Φωνάζουν ότι η πορεία μιας ανέμπνευστης και μέτριας Ευρώπης τροφοδοτεί πραγματικά σενάρια ακραίου εθνικισμού, πρωτόγονου λαϊκισμού και, σε τελευταία ανάλυση, απαξίωσης της ιδέας ότι μπορούμε να συνυπάρχουμε ήρεμα.
Η Ιταλία δεν είναι τυχαία. Είναι, ιστορικά, η χώρα που συμπυκνώνει με τον πιο ζωντανό, τον πιο εκρηκτικό τρόπο, τις μεγάλες ευρωπαϊκές αντιθέσεις. Είναι μοναδική σε αυτό και υπήρξε εφ’ όλης της ύλης πρωτοπόρος ως πυξίδα της ηπείρου – για το καλύτερο και για το χειρότερο. Μπορεί η Ευρώπη να πατάει –όπως πατάει– στον γαλλο-γερμανικό άξονα εδώ και μερικές δεκαετίες, αλλά, στη μακρά διάρκεια, η Ιταλία δίνει τον βηματισμό.
Από τον ύστερο Μεσαίωνα και την επινόηση της πολιτικής ως τέχνης μακριά από τη θεολογία (Μακιαβέλι), την Αναγέννηση και τη μορφή του Ντα Βίντσι –κάτι σαν Αριστοτέλης της πρώιμης νεωτερικότητας–, η Ιταλία χαράσσει καθολική πορεία για τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς.
Από το εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα και τον αλυτρωτισμό του (ιταλική η λέξη irredenta) έως τη φρενήρη καπιταλιστική ανάπτυξη του ιταλικού Βορρά που συμβιώνει μέχρι πριν από έναν αιώνα ακόμα και με τη ληστεία στον Νότο.
Από την πρώτη μορφή εθνικά οργανωμένης εγκληματικότητας εντός και εκτός της επικράτειας, πολύ πριν φτιαχτούν οι νέες, αγριότερες μαφίες των ημερών μας, έως τα αποσχιστικά κινήματα του Βορρά, που αμφισβητούν την εδαφική ενότητα του κράτους. Από το εξωφρενικό δημόσιο χρέος που κάνει το ελληνικό να φαίνεται παιχνιδάκι έως τα τεράστια οικονομικά σκάνδαλα διαφθοράς που δονούν διαρκώς την ιταλική δημόσια ζωή. Από τις αρχετυπικές σχέσεις με τη διασπορά της ώς την πορεία του Μουσολίνι προς τη Ρώμη και την εδραίωση του φασισμού πριν από τον ναζισμό.
Συνάμα όμως και με τον ευρωκομμουνισμό, μια εκδοχή του κομμουνισμού πολύ πιο συμβατή με την ευρωπαϊκή πολιτική κουλτούρα σε σχέση με τον μπολσεβικισμό που κυριαρχούσε. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχε έναν Τολιάτι (για να μην αναφερθώ βέβαια στον Γκράμσι), όταν το ΚΚΕ είχε τον Ζαχαριάδη.
Τέλος, από τις εσχατιές του 20ού αιώνα, η Ιταλία εισάγει έναν νέο νέο τύπο πολιτικού ανδρός, ο οποίος, αφού «έδωσε τη γραμμή» του απόλυτου εκφυλισμού στο ευρωπαϊκό τηλεοπτικό τοπίο, σφυρηλάτησε στη συνέχεια το πρωτοφανές ώς τότε για αστική δημοκρατία μοντέλο ταύτισης της οικονομικής ολιγαρχίας με δημόσια εξουσία.
Πολιτικές τάσεις και φαινόμενα που βλέπουμε πλέον παντού. Μετά τον Μπερλουσκόνι, και η τηλεόραση και η πολιτική έχουν αλλάξει. Μάλιστα, ο μέχρι πολύ πρόσφατα αποδιοπομπαίος τράγος της Ευρωπαϊκής Ενωσης φαντάζει σήμερα, παραμορφωμένος από τις πλαστικές, πολύ φιλικότερος, πολύ πιο ευπρόσδεκτος στα μάτια των Βρυξελλών και του Βερολίνου σε σχέση το Κίνημα των Πέντε Αστέρων.
Σε όλη τη νεωτερικότητα, η Ιταλία λειτουργεί τροχιοδεικτικά: αυτό που γίνεται εκεί μπορεί να δοκιμαστεί παντού στην Ευρώπη. Αυτή είναι η ιταλική ιδιαιτερότητα. Αν σήμερα η ήπειρος κωφεύσει στο μήνυμα των ιταλικών εκλογών και συνεχίσει αμέριμνη την ανεπίγνωστη πορεία της στεγνής γραφειοκρατίας της, τότε η τάση που διακρίνεται στην Ιταλία θα γενικευτεί με συνοπτικές διαδικασίες. Και αυτό θα είναι ολέθριο.
Επί των ημερών μας, η Ευρώπη δεν είναι στα καλύτερά της, ούτε όμως στα χειρότερά της. Εχουμε δει κι από τα δύο στο παρελθόν. Εχουμε τα παραδείγματα των μεγάλων πολέμων, έχουμε όμως και τη συλλογική προσπάθεια της Ευρώπης να μαζέψει τα κομμάτια της με σοβαρές στρατηγικές και σοφές συγκλίσεις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και σε αυτή τη διαδικασία, η Ιταλία είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Είτε με πολιτικούς τής μετριοπαθούς Δεξιάς όπως ο Ντε Γκάσπερι, είτε με πολιτικούς της μετριοπαθούς Αριστεράς, όπως ο Σπινέλι αρχικά κι ο Περτίνι αργότερα.
Σήμερα όμως, στην Ευρώπη κυριαρχεί η πλαδαρή μετριότητα. Και το μέτριο ποτέ δεν είναι ελκυστικό. Δεν πείθει, δεν εμπνέει. Αντιθέτως, το κακό μπορεί να γοητεύσει τους ανθρώπους, να είναι ελκυστικό, όπως έχει συμβεί στο ευρωπαϊκό παρελθόν.
Τα πολιτικά σενάρια της ηπείρου μας λίγο μπορούν να θυμίζουν κλασικές ταινίες του Χόλιγουντ όπου ξέρουμε από την αρχή πως ο καλός νικάει, μετά το σασπένς. Ο ιταλικός κινηματογραφικός ρεαλισμός μάς ταιριάζει πολύ περισσότερο. Και σε αυτό η Ιταλία δίνει γραμμή.
Οσο η Ευρώπη παραμένει μέτρια τόσο ο κίνδυνος του κακού παραμονεύει. Η Ιταλία μάς έκανε τη χάρη να το φωνάξει.
Ο Δημήτρης Χριστόπουλος Πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αν. καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
