Σήμερα είναι μια ξεχωριστή μέρα. Ξεχωριστή γιατί φέρνουμε στην Επιτροπή ένα Σχέδιο Νόμου με το οποίο, ευελπιστούμε, να αποδώσουμε σε μερίδα συμπολιτών μας τα δικαιώματα που δικαιούνται και τα οποία, επί τόσα χρόνια στερήθηκαν. Φέρνουμε ένα Σχέδιο Νόμου με το οποίο αφενός, γίνεται πράξη η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (απλουστεύεται και διευκολύνεται, δηλαδή, η διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου των διεμφυλικών προσώπων) και αφετέρου ιδρύεται Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Πρόκειται για ένα σημαντικό και πολυαναμενόμενο νομοθέτημα, που έρχεται – είναι αλήθεια – με αρκετή καθυστέρηση, και που με τα πρώτα του 7 άρθρα προωθεί τα δικαιώματα και ανταποκρίνεται σε ένα πάγιο αίτημα, στους αγώνες πολλών χρόνων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, τα μέλη της οποίας διεκδικούσαν με επιμονή το σεβασμό, εκ μέρους της Πολιτείας, της ατομικής βούλησης για φυλομετάβαση. Σεβασμός που αναμφίβολα, οφείλει να διέπει μια δημοκρατική κοινωνία.
Πρόκειται για νομοσχέδιο που θα αποτελέσει ένα καθοριστικό βήμα στην αποτροπή της στοχοποίησης των διεμφυλικών συμπολιτών μας, θα τους βγάλει από την αφάνεια, θα τους κάνει ορατούς. Ένα νομοσχέδιο που έρχεται να συμπληρώσει το νόμο 4443/2016 περί της ίσης μεταχείρισης και της καταπολέμησης των διακρίσεων.
Είναι γεγονός ότι τα διεμφυλικά άτομα αντιμετώπιζαν μέχρι τώρα προβλήματα στην παροχή υπηρεσιών από τον δημόσιο τομέα σε όλους τους τομείς : στην εκπαίδευση, στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στις ασφαλιστικές καλύψεις, στις προνοιακές παροχές. Για να μην αναφέρουμε τη βία – ψυχολογική και, ενίοτε, και σωματική – που υφίστανται ακόμα και για μια απλή διακρίβωση των στοιχείων τους.
Και ήταν αυτή ακριβώς η απουσία ρυθμίσεων εκ μέρους της Πολιτείας, που συνεπαγόταν τρομερές πρακτικές δυσκολίες και συνεχή προσβολή της προσωπικότητάς τους στην καθημερινότητά τους. Φανταστείτε τη σκηνή : να μην μπορούν να ταξιδέψουν με το αεροπλάνο, να κάνουν τις συναλλαγές τους με την τράπεζα ή με την εφορία, να παραλάβουν ένα δέμα από το ταχυδρομείο. Όσα, δηλαδή, για όλους εμάς είναι συνήθεις και απλές διαδικασίες που διεκπεραιώνονται με την επίδειξη της αστυνομικής μας ταυτότητας, μετατρέπονταν εύκολα σε αφορμές κακόβουλων, ειρωνικών, υβριστικών, ακόμα και επιθετικών σχολίων σε βάρος τους.
Έχουμε λοιπόν μια ιδιαιτέρως ευπαθή, εκτεθειμένη στον κοινωνικό αποκλεισμό και την προκατάληψη πληθυσμιακή ομάδα, της οποίας τα δικαιώματα η Πολιτεία οφείλει να προασπίσει και να προαγάγει, αυτό ακριβώς που επιδιώκει το σημερινό, προς συζήτηση, νομοσχέδιο.
Επίσης, με τα επόμενα 5 άρθρα του σχεδίου νόμου τίθενται οι βάσεις για να υπάρξει επιτέλους κεντρικός και διυπουργικός σχεδιασμός και συντονισμός σε σχέση με τα δικαιώματα του παιδιού, αίτημα και αυτό διαρκές όλων όσοι ασχολούνται με την παιδική ηλικία : κοινωνικών επιστημόνων, εκπαιδευτικών, ακτιβιστών, του συνηγόρου του Παιδιού και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, αλλά και υποχρέωση της χώρας όπως προκύπτει από τις καταληκτικές παρατηρήσεις προς την Ελλάδα της Επιτροπής της Σύμβασης του ΟΗΕ της 15ης Ιουνίου 2012.Ο συντονισμός αυτός μέχρι σήμερα γινόταν αποσπασματικά, επανακαθοριζόταν ή επανεκινούσε συχνά από το μηδέν, ανάλογα με τις αλλαγές που γίνονταν στα κυβερνητικά επιτελεία, αδυνατώντας να παράξει συστηματικές δράσεις με απτά αποτελέσματα. Αυτήν την κατάσταση ερχόμαστε να βάλουμε σε νέες, διαρκείς και υγιείς βάσεις με το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, θεσπίζοντας έναν Μηχανισμό που εκφράζει την ουσιαστική δέσμευση της ελληνικής Πολιτείας να διαμορφώσει αποτελεσματικές πολιτικές. Οι άξονες προτεραιότητας που τέθηκαν ως προς τις δράσεις του Μηχανισμού είναι η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά, η Εκπαίδευση, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα παιδιά σε προνοιακά Ιδρύματα και η Αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου. Συμπεριλαμβάνονται, δηλαδή, οι βασικές προτεραιότητες που πρέπει να μας απασχολήσουν προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πλέγμα προστασίας για το Παιδί.
Πριν αναφερθώ στο νομοσχέδιο λεπτομερειακά, θέλω να ξεκινήσω με μια γενικότερη αξιακή τοποθέτηση. Τα δικαιώματα – από τη σκοπιά του ΣΥΡΙΖΑ – δεν είναι μια αφηρημένη, ούτε μια ουδέτερη έννοια. Η υπεράσπισή τους, δεν αποτελεί μόνο αυτοσκοπό στο όνομα μιας ηθικής που πρέπει να χαρακτηρίζει όλα τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου. Η υπεράσπισή τους, ακόμα περισσότερο και κυρίως, αποτελεί για την Αριστερά το πολυεργαλείο του κοινωνικού μετασχηματισμού που έχουμε ανάγκη, σε ένα κοινωνικό περιβάλλον πολλαπλών ανισοτήτων, στον αντίποδα των όσων διακηρύσσει ο νεοφιλελευθερισμός και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Η Αριστερά θέλει, και το δηλώνει ρητά, μια κοινωνία με μικρότερες ανισότητες, οραματιζόμενη την εξάλειψή τους, την ίδια στιγμή που η νεοφιλελεύθερη οπτική βαφτίζει αναπόφευκτο και μοιραίο το αποτέλεσμα της ταξικής πολιτικής που υπηρετεί πιστά. Οι αριστεροί και εκείνοι που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως αριστεροί αλλά υπερασπίζονται τα δικαιώματα, επιδιώκουν την κοινωνική προστασία και αντιδρούν στις ανισότητες, αρνούνται μια κοινωνία ζούγκλα, όπου όλα λειτουργούν σε όφελος του ισχυρότερου, σε αντίθεση με τη συντηρητική ιδεολογία που αρέσκεται στη ζούγκλα, φροντίζοντας να τάσσεται πάντα με το μέρος των λιονταριών.
Αυτά τα δύο χρόνια η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, και στο δικαιωματικό επίπεδο, έχει προβεί σε σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες. Ενδεικτικά να θυμίσω ότι φέραμε το σύμφωνο συμβίωσης, το νόμο 4443/2016, ψηφίσαμε το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, δώσαμε την ιθαγένεια στα προσφυγόπουλα δεύτερης γενιάς που αποφοίτησαν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Το προς συζήτηση νομοσχέδιο είναι ένα ακόμα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου πλαισίου άρσης των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και τη θεσμική αναγνώριση προσωπικών επιλογών οι οποίες βρίσκονταν ως τώρα σε μια γκρίζα ζώνη άρνησης από την πλευρά της Πολιτείας, σε αντίθεση με τις αρχές της ισότητας, της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και του σεβασμού της ετερότητας. Ταυτόχρονα, το προς συζήτηση νομοσχέδιο, στο δεύτερο μέρος του, προωθεί την πληρέστερη προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού καθορίζοντας ένα πλαίσιο σχετικών στόχων, αρχών και χρονοδιαγραμμάτων, σύμφωνα και με τις συστάσεις εθνικών και διεθνών οργάνων.
Θα προσπαθήσω τα επόμενα λεπτά να δώσω μια, σε γενικές γραμμές, περιγραφή των αξόνων, της φιλοσοφίας του σχεδίου νόμου, εστιάζοντας στα πλέον κομβικά σημεία του.
Όπως προανέφερα, αποτελεί γεγονός ότι τα διεμφυλικά άτομα υφίστανται διακρίσεις σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής τους ζωής, πέφτοντας συχνά θύματα εκδηλώσεων αποδοκιμασίας και πράξεων μίσους, βίας και ρατσισμού εναντίον τους. Αυτού του είδους οι καταστάσεις, η τρανσφοβία με την οποία συχνά έρχονται αντιμέτωπα, οι προσβολές στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά τους – συχνά και ενώπιον υπαλλήλων δημόσιων υπηρεσιών – ο κίνδυνος ακόμα και για την ίδια τους τη ζωή, συγκροτούν μια πολύ δύσκολη πραγματικότητα για αυτούς τους συμπολίτες μας, που χρόνια τώρα παλεύουν για το αυτονόητο : το δικαίωμά τους στη ζωή και την απόλαυση των ατομικών δικαιωμάτων τους, στην καθημερινότητά τους.
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα ισχύοντα, η διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου είναι μεν δυνατή αλλά για να υπάρξει ευνοϊκό αποτέλεσμα στο Ειρηνοδικείο, στη νομολογία επικρατεί η άποψη ότι στην αίτηση του ενδιαφερομένου απαιτείται να βεβαιώνεται α) πως αυτός παρακολουθείται από ψυχίατρο, του οποίου πρέπει να προσκομίζεται διάγνωση για «αναμφίβολο τρανσεξουαλισμό», και β) ότι έχει υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση με πλήρη οριστική επικράτηση του αντιθέτου από το βιολογικό του φύλο. Πρόκειται για μία διαδικασία ιδιαίτερα επίπονη (σωματικά και ψυχικά), που επιπλέον πολύ συχνά δεν είναι οικονομικά προσιτή. Κυρίως όμως περιλαμβάνει τον ακρωτηριασμό του ατόμου. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, το 2013, στην Έκθεσή του για τα Βασανιστήρια επισημαίνει ότι η στείρωση ως προαπαιτούμενο για την αναγνώριση των διεμφυλικών ανθρώπων, συνιστά βασανιστήριο.
Το παρόν Σχέδιο Νόμου, έχοντας ως σημείο εκκίνησης τη γενικότερη συνταγματική αρχή της προστασίας της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρο 5§1 Συντ.), συμβαδίζοντας με τη διεθνή πραγματικότητα, έρχεται λοιπόν, ακριβώς να εξασφαλίσει ευνοϊκότερες και ευκολότερες διαδικασίες για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και τονίζει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, αφαιρώντας την προϋπόθεση της χειρουργικής αλλαγής φύλου, είτε πρόκειται για διεμφυλικά είτε για μεσοφυλικά άτομα. Ομοίως, αφαιρείται η προϋπόθεση ύπαρξης κάποιας ιατρικής αγωγής που να σχετίζεται με την σωματική ή ψυχική υγεία καθώς αναγνωρίζεται ότι η προσωπική αίσθηση του σώματος και οι άλλες εκφράσεις του φύλου, επιλέγονται πάντοτε ελεύθερα από το ίδιο το πρόσωπο και δεν είναι σε καμιά περίπτωση υποχρεωτικές (στο άρθρο 3§3 του σχεδίου νόμου), ο, δε, δικαστής δεν θα μπορεί να θέτει κανένα επιπλέον κριτήριο.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
Με την επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, τον Νόμο για την Ίση Μεταχείριση και σήμερα, με το παρόν νομοσχέδιο, πραγματοποιούμε σημαντικά βήματα στον τομέα των δικαιωμάτων στην ελληνική κοινωνία. Πρόκειται για νομοθετήματα που ανταποκρίνονται σε ώριμα αιτήματα συμπολιτών μας και μας εναρμονίζουν ως χώρα και με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αλλά και με την Παγκόσμια Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με αυτές τις ρυθμίσεις υποδηλώνουμε την υποχρέωση του Κράτους, όχι απλά να ανέχεται το διαφορετικό, αλλά να σέβεται το διαφορετικό.
Στο νόμο περιμένουμε αρωγούς όλα τα δημοκρατικά κόμματα της Βουλής και όλους τους βουλευτές και τις βουλεύτριες, προσωπικά. Το θέμα δεν προσφέρεται για μικροκομματικές σκοπιμότητες ούτε για υποδαύλιση κοινωνικών συντηρητικών ανακλαστικών. Αντιθέτως, είναι μια ευκαιρία έμπρακτης απόδειξης της ευαισθησίας του Κοινοβουλίου ως προς το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- μια ευαισθησία που δεν είναι δυνατόν να εξαντλείται σε φωτογραφήσεις με μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, χρειάζεται και η ψήφος ως ισχυρό μήνυμα. Άγονες δικαιολογίες, πλειοδοσίες χωρίς έμπρακτη βαρύτητα – ιδιαιτέρως από πλευρές που επί μακρόν κυβέρνησαν τη χώρα – και αναζητήσεις άλλοθι, ας αφορούν μόνο όσους δεν καταλαβαίνουν πόσο πολύ αναγκαίο είναι το παρόν σχέδιο νόμου. Και σίγουρα, δεν αφορούν εμάς.
Δεν ισχυριζόμαστε, βεβαίως, ότι ο νόμος λύνει όλα τα προβλήματα. Υπάρχουν πάρα πολλά που πρέπει να γίνουν ακόμα. Όπως, όμως είχαμε πει και το Δεκέμβριο, όταν ψηφίζαμε το σύμφωνο συμβίωσης, τα επόμενα βήματα θα ακολουθήσουν. Σήμερα, τηρώντας τη δέσμευσή μας, κάνουμε ένα τέτοιο επόμενο βήμα, ένα μεγάλο βήμα που ανοίγει το δρόμο για την ισότιμη αντιμετώπιση, για τον περιορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού των ΛΟΑΤΚΙ συμπολιτών μας, ένα βήμα που σίγουρα θα συμβάλει τα μέγιστα στην αλλαγή γενικότερων κοινωνικών στάσεων. Αλλάζοντας έτσι βαθμιαία το κοινωνικό περιβάλλον, θα μπορέσουμε να φτάσουμε στο τελικό στόχο της απόλυτης, ισότιμης συμμετοχής όλων, στο πλήρες φάσμα των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,
καταπολεμώντας τις διακρίσεις με βάση το φύλο, την εμφάνιση, τη σεξουαλική συμπεριφορά, αντιπαρατιθέμενοι σε κάθε μορφής περιθωριοποίηση, συμβάλλουμε στην οικοδόμηση μιας συνολικότερα δίκαιης κοινωνίας. Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων – ακόμα κι αν αφορά μικρή, φαινομενικά, μερίδα συμπολιτών μας – κάθε φορά που επιτυγχάνεται, αποτελεί τον καταλύτη ευρύτερων απελευθερωτικών διεργασιών, άρα αποτελεί μια νίκη για τα δικαιώματα όλων. Ας το έχουμε αυτό κατά νου όταν αποφασίζουμε πώς θα σταθούμε απέναντι στο παρόν νομοσχέδιο. Εμείς, ως κυβέρνηση, ως ΣΥΡΙΖΑ, είμαστε εδώ με μάτια και αυτιά ανοιχτά, έτοιμοι να ακούσουμε, να συζητήσουμε, να πειστούμε αλλά και να πείσουμε. Για μας, δεν υπάρχει ανοχή αλλά σεβασμός σε ο,τιδήποτε έχει να κάνει με ανθρώπινα δικαιώματα. Και σήμερα εδώ, γι΄αυτό ακριβώς συζητάμε. Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο.
